سلطان ابراهیم میرزا صفوی

او اواخر ذی الحجه سال ۹۴۶ ه‍.ق به دنیا آمد و از کودکی مورد توجه شاه تهماسب بود. ابراهیم میرزا در جوانی همسر گوهرسلطان بیگم دختر شاه تهماسب بود.[2] بعد از دامادی منصب «شاه ایالت خراسان» به او تفویض شد و ۱۲ سال فرمانروایی خراسان را به عهده داشت.

پس از مرگ شاه تهماسب اول توسط شاه اسماعیل دوم به قتل رسید. پیکر او را به دستور شاه اسماعیل تجهیز و تکفین کرده، در آستانه امامزاده حسین قزوین نزدیک دیگر شاهزادگانی که در همان اوقات به هلاکت رسیده بودند، به خاک سپردند.[3]

ابراهیم میرزا علاوه بر تسلط بر علوم متداول آن زمان در موسیقی و نوازندگی نیز استاد بود و این فنون را از مولانا قاسم قانونی موسیقی‌دان آن عهد فراگرفته بود و چند ساز، به خصوص تنبور را خوب می‌نواخت. در طراحی و نقاشی هنرمندی شایسته بود و گروهی از نقاشان برجسته نیز از تشویق و تربیت او بهره‌ور بودند. او همچنین در تیراندازی، شنا، چوگان، قپق اندازی و شطرنج مهارت داشت. وی در سازتراشی، زهگیرتراشی، بهله دوزی، طنبورسازی، صحافی و تذهیب، عکس سازی و رنگ‌آمیزی و زرگری، حتی در طباخی و پختن انواع نان‌ها و شیرینی‌ها استاد بود. در درودگری و خاتم‌بندی نیز دست داشت.[4][5] هرگز شراب نمی‌نوشید، ولی به فلونیا و تریاک اعتیاد داشت.[6]

ابراهیم میرزا به فارسی و ترکی شعر می‌سرود و نمونه‌های گوناگون از سروده‌های او را تذکره‌نویسان نقل کرده‌اند.[7] دیوان کامل اشعار او را پس از قتلش، توسط دخترش گوهر شاد خانم گرد آوری شد. نسخه‌ای نفیس از این دیوان به خط جمال مشهدی از خوشنویسان آن عصر، در کتابخانه کاخ گلستان موجود است که در ۹۸۹ ه‍.ق یعنی ۵ سال پس از کشته شدن شاعر کتابت شده‌است.[8][9]

در میان شاهزادگان ممتاز و به همنشینی با شاعران و ادیبان و هنرمندان علاقه‌مند بود و کمتر شاهزاده‌ایی مانند او به جامعیت علوم و هنر و فنون دیده نشده‌است.[10]

ابراهیم میرزا گذشته از آنکه خود شاعر و هنرمند بود، گروهی از هنرمندان و شاعران را در دربار خود گردآورد. او ازسال ۹۶۴ تا ۹۸۲ ه‍.ق کارگاهی درمشهد تأسیس کرد و علاوه بر هنرمندان مقیم خراسان تعدادی از هنرمندان تبریز را به خدمت گرفت[11] که آثار زیبائی از خود به یادگار گذاشتند. کتابخانه بزرگ او در مشهد مجمع و محل کار جمعی از این اشخاص بود. وی به نوازندگان مشهور و موسیقی‌دانان نیز توجه و عنایت خاص داشت. در کتابخانه او همواره هنرمندان گرد می‌آمدند و او پیوسته مقیم و ملازم آنان بود.

از جمله شاعران و هنرمندانی که در دستگاه ابراهیم میرزا می‌زیسته و از پشتیبانی وی برخوردار بوده‌اند، خواجه حسین ثنائی مشهدی، میرزا قلی میلی هروی، شیخ رباعی، عبدی گونابادی، میروجیه‌الدین خلیل‌الله، عبدی تورانی، مولانا عیشی، شیخ محمد سبزواری، عبدالله مذهب شیرازی، علی اصغر کاشی، سلطان محمود طنبوره‌ای و مولانا قاسم قانونی را می‌توان نام برد.[12]

مجموعه آثار هنری که او گردآورد مشهور است و شامل خطوط خوشنویسان، مصوران، جواهرات و چینی بود. مرقع او مشهور به مرقع ابراهیم میرزا صفوی است.

سلطان ابراهیم میرزا صفوی در نستعلیق شاگرد مالک دیلمی بود و شیوه میرعلی هروی را دنبال می‌کرد. او خط جلی (درشت) را بسیار خوش می‌نوشت و کتابت را هم خفی (ریز) می‌نوشت. رقم یا امضاء او «فقیر ابراهیم» یا «فقیر ابراهیم بن بهرام» بوده‌است.

اثری از سلطان ابراهیم میرزا صفوی در موزه خط و کتابت میرعماد از مجموعه کاخ‌موزه‌های سعدآباد با این مشخصات موجود است: قطعه خط دورو، بخشی از یک مرقع، به‌خط نستعلیق، قلم خوش، ۳ دانگ به شیوه میرعلی هروی، نگارش موربی و چلیپایی و رنگین نویسی، تزئین متن رنگین‌نویسی با نقوش تشعیری، حواشی مجدول الوان و حاشیه تشعیر، مکتب تزئین صفوی، رقم ابراهیم، محمد حسین، قرن ۱۰ ه‍. ق، ابعاد ۵/۳۷ × ۵/۲۴، ش. ر (گ/م: ۳۹۰)، ش. ا (۳۶۰۸ – ۱۹۶۳).