خرد (دانایی)
خِرَد، داشتن دانش، شعور، فهم، تجربه و بصیرت، اکتسابی و نیز فهم ذاتی به همراه قابلیت کار بستن آنهاست. در بسیاری از دینها و فرهنگها بر اهمیت خرد تکیه شدهاست و از فضایل بهشمار رفتهاست همچنین لازم است ذکر شود که عده ای از ادیبان و نویسندگان به تفاوت میان خرد و هوش تأکید داشته و بر این باور بودهاند که خرد اکتسابی و هوش مادرزادی است و نمیتوان آنها را یکی دانست؛ عده ای نیز میان خرد و عقل هم تفاوت قائل شده و عقل را لطمه پذیر از خرد دانستهاند بنابراین میتوان نزدیکترین واژه به خرد را دانایی دانست.[1]
کسروی در آغازین جملات کتاب «در پیرامون خرد» َش میگوید:
"گرانمايهترين چيزي كه خدا به آدميان داده «خرد» است، خرد شناسنده نيك و بد و راست و كج و سود وزيانست. آدمي برگزيده آفريدگان است، ميوه آفرينش است. اينرا ما با دليل روشن گردانيدهايم و بايد پذيرفت. ولي اين برگزيدگی بيش از هر چيزِ ديگر نتيجهی آنست كه آدمی دارای خرد است. آدميان اگر خرد را بشناسند و پيروی از آن كنند، جا براي كشاكشها و دشمنيها كه درميانست نخواهد ماند و زندگانی به راه ديگري افتاده، بيشتری از رنجها از ميان خواهد رفت. ليكن جای افسوس است كه آدميان، خرد را نمیشناسند و از آن سودجويی نمیتوانند، در نتيجهی همين نشناختن و سود نجستن، صد كشاكش و دشمنی درميان خود میدارند، و شاهراه زندگانی را گم كرده ازخوشيهاي جهان جز بهره كمی نمييابند، و هميشه دچار رنج و آسيب میباشند. اين زيانكشي بسيار بزرگي از آدميان است. داستان آدميان از اين باره داستان كسانيست كه درشب تاريكی در يك زمين ناهمواری راه میپيمايند، و چراغی را كه با خود میدارند، چون نمیدانند كه چيست و چه سودی ازآن تواند بود، روشن نمیگردانند و از آن بهرهمندی نمیخواهند. در همان تاريكی راه افتاده، خود را به رنج و سختی میاندازند."[2]
خرد در فرهنگ ایرانی
در متون پارسی میانه
در متون پارسی میانه به دو گونه خرد اشاره شدهاست: آسْنْ خرد به معنی خرد ذاتی و در برابر آن گوش سرود خرد به معنی خرد اکتسابی.[3] در مقاله نهگانه ایرانی در آموزه ایرانیان به نقل از دکتردینانی اشاره شد که «موضوع روان (نفس) در دانش روانشناسی در سطح تقلیل یافته ای قرار گرفته و برخلاف دانش نه گانه، خود رااز حکمت به دور نگه داشته است.
ولی روان در انسان از ریشه روندگی، چیزی فراتر از یک رفتار ساده و سطحی است و این روندگیِ انسان در امید به شناختی است که جستجو میکند.
دانش نه گانه ایرانی به مثابه حکمت عملی است و چنین مسیری را دنبال میکند».
همچنین دکتردینانی در همایش اخلاق۹۶ اشاره کرد که شجاعت، عفت، حکمت و عدالت. چهار فضیلت اخلاقی است که مدار همه اخلاقیات است.
در همین راستا دکتربختیار اهمیت این چهار فضیلت را در آموزه های حکمای ایران باستان و به ویژه در تربیت شاهزادگان یادآور شد.
دکتردینانی در توضیح دو فضیلت شجاعت و عفت یادآور می شود که این دو خصلت می تواند با شدت و ضعف یا به تعبیر دیگر با افراط و تفریط همراه شود.
پانویس
- با الهام از اشعار مولانا
- کسروی، احمد (۱۳۲۲). در پیرامون خرد (PDF). ص. ۲.
- فرنبغ دادگی ۱۱۰
منابع
- فرنبغ دادگی (۱۳۸۰)، بندهش، به کوشش گزارنده مهرداد بهار.، تهران: توس
- Wikipedia contributors, "Wisdom," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Wisdom&oldid=217838075 (accessed June 8, 2008).
- Mackenzie, David N.. A concise Pahlavi dictionary. London 1971→xrad
- نداف، ویدا (۱۳۹۳). نقش جایگاه خرد در متون باستانی ایران. مجله: زبان شناخت. دوره ۵، شماره۹، بهار و تابستان،۱۹۷-۱۸۷