جنگ صلیبی دوم

اندکی پس از شورای کلرمونت و سخنرانی پاپ اوربان دوم، در سال ۱۰۹۵ م،[2][3] سپاهیان نخستین جنگ صلیبی به‌سوی شرق رهسپار شدند، از آسیای صغیر عبور کردند، به انطاکیه رسیدند و آن‌جا را به تصرف درآوردند.[4][5][6][7][8] آنگاه در دو مسیر ساحلی و داخلی (روج–معره نعمان[9]–شیزر[10]–مصیاف–اکراد[11]) حرکت کردند، بار دیگر در طرابلس به یکدیگر پیوستند و از آن‌جا راه‌شان را به‌سوی بیروت و صیدا تا قیساریه و سپس به‌سوی اورشلیم ادامه دادند.[12][13][14] پس از تسخیر اورشلیم، صلیبی‌ها به سازمان دادن دولت‌های خود پرداختند و پادشاهی اورشلیم و شاهزادنشین انطاکیه و کنت‌نشین اِدسا را — که حکومت‌هایی خودمختار بودند — شکل دادند.[15][16][17] برخی از شهرها همانند معره نعمان در مقابل تهاجم صلیبی‌ها مقاومت کردند ولی حاکمان برخی دیگر از شهرها مثل حماه، شیزر، طرابلس و حمص ترجیح دادند با مهاجمان از در صلح درآیند؛ اما کشتارهای صلیبی‌ها ، پس از رسیدن به آسیای صغیر، در طول مسیر و هنگام رسیدن به انطاکیه و در ادامه در اورشلیم و دیگر شهرهای فلسطین سبب خشم مسلمانان شد و این‌چنین خود را آمادهٔ نبرد با صلیبی‌ها کردند. در این دوران بود که امارت‌های پراکندهٔ شام تضعیف شده و قدرت مقابله با مبارزطلبی صلیبی‌ها را نداشتند. در شمال، قلیچ ارسلان از رهبران سلاجقه توان پایداری نداشت و پایتختش، نیقیه توسط صلیبی‌ها اشغال شد و در نتیجه قدرتِ خود را از دست داد.[18][19] آناتولی نیز تحت سیطرهٔ دانشمندیه بود که از نیرومندترین امارت‌های سلاجقه در بخش شمال شبه‌جزیرهٔ آسیای صغیر به‌شمار می‌رفت.[20] امیر دانشمندی، ملک غازی که با پیروزی بر صلیبی‌ها شهرت فراوانی کسب کرد، توانست بوهمند را در نبرد ملطین به اسارت درآورد و در شمار نخستین رهبران مسلمان قرار گیرد که بر یک سپاه صلیبی پیروز شده‌است.[21][22]

در اواخر سال ۱۰۹۹ م، خبر بازپس‌گیری سرزمین اورشلیم به‌وسیلهٔ مسیحیان به اروپا رسید و مردم با شور و شادمانی از آن استقبال کردند. در زمستان سال بعد، شمار بسیاری از فرماندهان صلیبی همراه سربازان‌شان به سرزمین‌های خود بازگشتند. سخن همهٔ کسانی که به اروپا بازگشته بودند، این بود که شرق نیاز به جنگجو و آبادگرانی دارد تا کار خدا را ادامه دهند، و در مشرق اموال و املاک فراوانی است که در انتظار مردمانِ حادثه‌جو به‌سرمی‌برد. آنان بر جنگِ صلیبیِ جدیدی، که مردان کلیسا آن را تبرک می‌دانستند، اصرار می‌ورزیدند.[23] به این ترتیب جنگ صلیبیِ دیگری با شرکت جنگجویان لمباردی‌ها، آلمانی‌ها و فرانسوی‌ها آغاز شد، اما این تهاجم به‌ویژه پس از حمله به آنقوره با مقاومت مستمر سلجوقیان روم روبه‌رو شد. سپس در سال ۱۱۰۱ م، جنگ سرنوشت‌سازی میان مسلمانان ترک و صلیبی‌ها در مرسیفان روی داد و ترکان موفق شدند نیروهای صلیبی را درهم شکنند.[24] پس از آن، دو حمله به‌وسیلهٔ آلمان‌ها و فرانسوی‌ها صورت گرفت، که چیزی بیش از حمله‌های پیشین نصیب آنان نشد و ترکان موفق شدند نیروهاشان را نابود سازند.[25]

تثبیت دوبارهٔ قدرتِ ترکان در آناتولی مرکزی موجب افزایش نیروی آنان شد. سَکمان، حاکم ارتقی ماردین، و جکرمش، اتابک موصل، که از تجاوزها و پیشروی‌های صلیبی‌ها بیمناک بودند، درصدد یکپارچه ساختن نیروهای خود برآمدند. تلاش آنان برای حمله به اِدسا منجر به حملهٔ پیش‌دستانهٔ صلیبی‌ها به قلعهٔ حَران شد و در نبردی در سال ۱۱۰۴ م و بر ساحل رودخانه بلیخ،[پ 1] که به نبرد حَران،[26] مشهور شده، باعث شکست صلیبی‌ها شد. این چند شکست، افسانهٔ «شکست‌ناپذیری صلیبی‌ها » را از میان بُرد و امارتِ حلب نیز از خطر تهدید صلیبی‌ها رهایی یافت.[27]

در جنوب شام، یعنی مصر، فاطمیان از نظر سیاسی و نظامی قدرتمند بودند و نیروی دریایی نیرومندی در اختیار داشتند. با وجود این‌که فاطمیان در آغاز کوشیدند تا با صلیبی‌ها به تفاهم برسند، اما با نظر منفی روبه‌رو شدند و اورشلیم را از دست دادند. به دنبال آن لشکر مصر درهم شکست و فاطمیان درصدد برآمدند تا از دو شکست اورشلیم و اشکلون انتقام بگیرند. وزیر فاطمی، افضل، سپاه نیرومندی را تدارک دید و فرماندهی آن را به غلام خود، سعدالدوله طواشی سپرد.[28][29] این سپاه در مهٔ ۱۱۰۱ م، به اشکلون رسید و چندین نبرد در رمله انجام شد که طی آن‌ها مسلمانان و صلیبی‌ها به‌تناوب بارها پیروز شدند. در ماه مهٔ ۱۱۰۲ م، فاطمیان ارتشی متشکل از بیست هزار نیروی عرب و سودانی به فرماندهی شرف المعالی، پسر افضل بسیج کردند. این ارتش بر صلیبی‌ها ِ متمرکز در رمله پیروز شد. اما صلیبی‌ها در یافا از پیروزی مصری‌ها جلوگیری کردند.[30][31]

در سال ۱۱۰۵ م، وزیر افضل آخرین تلاش خود را برای بازپس‌گیری فلسطین انجام داد. او ارتشی متشکل از پنج هزار سواره‌نظام و پیاده‌نظام سودانی را به فرماندهی پسرش سناء الملک بسیج کرد. مصری‌ها با استفاده از درس‌های پیشین، درصدد برآمدند تا از امیران ترک دمشق کمک بگیرند اما مرگ دقاق، امیر دمشق در سال ۱۱۰۴ م موجب بروز شورش‌های داخلی در دمشق شد و در نتیجه ارتش مصر از پشتیبانی کامل سپاه دمشق بهره‌مند نشد. تنها بخشی از نیروهای دمشق هنگام رسیدن سپاه مصر به رمله به آن پیوستند. مسلمانان و صلیبی‌ها در روز یکشنبه، ۲۷ اوت سال ۱۱۰۵ م، با یکدیگر روبه‌رو شدند و در طول روز نبردی خونین در جریان بود؛ عصر آن روز معلوم شد که مسلمانان قدرت کسب پیروزی را ندارند و سناء الملک به قاهره عقب نشست. در سال ۱۱۰۶ م سواره‌نظامِ فاطمی به اردوگاه صلیبی‌ها میان ارسوف و یافا حمله و ساکنانش را تارومار کرد. آنان در سال ۱۱۰۷ م اقدام به حمله کرده و محدودهٔ جنگ را به حبرون کشاندند و در سال ۱۱۱۰ م نیروهای مصری به دیوارهای اورشلیم رسیدند.[32][33] در مقابل، صلیبی‌ها حملات خود به شهرهای ساحلی را که همچنان بیرون از تصرف‌شان مانده بود، شدت بخشیدند.[34] چهارمین دولت صلیبی، کنت‌نشین طرابلس در سال ۱۱۰۹ م بنیان گذاشته شد؛[35] آنان صیدا را نیز در سال ۱۱۱۰ م به تصرف درآوردند[36] و از شهرهای ساحلی جز اشکلون و صور چیزی در دست مسلمانان باقی نماند. سپس به گسترش قلمروشان در نواحی جنوبی پرداختند. بالدوین پادشاه اورشلیم، رهبری صلیبی‌ها را عهده‌دار شد و پس از دور زدن دریای مرده (بحرالمیت) در سال ۱۱۱۵ م از دشت عرابه گذشت.[37][38][پ 2]

درگیری از مناطق شمال به جنوب کشیده شد و صلیبی‌ها به پی‌ریزی سلطه و گسترش مملکت خویش در آن‌جا پرداختند. آنان در سال ۱۱۱۰ م بر صیدا چیره شدند، در سال ۱۱۱۸ م به فرماندهی بالدوین یکم، پادشاه اورشلیم، به مصر — که تحت حاکمیت خلافت فاطمیان بود — و در سال ۱۱۱۹ م به‌طور منظم به آن سوی رود اردن حمله کردند. در مناطق شمالی درگیری پیرامون حلب و کنت‌نشین ادسا ادامه یافت. زیرا نخستین هدف صلیبی‌ها این بود که با تسخیر ادسا ارتباط با شرق اسلامی را قطع و از این طریق امنیت پادشاهی ارمنی کیلیکیه و شاهزاده‌نشین انطاکیه را تأمین کنند.[39]

ادسا شمالی‌ترین و همچنین ضعیف‌ترین و کم‌جمعیت‌ترین آن‌ها بود. به همین دلیل ادسا توسط دولت‌های مسلمانِ اطراف — که تحت فرمانروایی آل ارتق، دانشمندیان و ترکان سلجوقی قرار داشتند — مکرراً تحت حمله قرار می‌گرفت.[40] کُنت بالدوین دوم و کُنت بعدی کُنت ژوسلین، که پس از شکست‌شان در نبرد حران در سال ۱۱۰۴ م اسیر شده بودند برای دومین بار، هر دو در سال ۱۱۲۲ م اسیر شدند. اگرچه نیروی کنت‌نشین ادسا پس از نبرد اعزاز در سال ۱۱۲۵ م تاحدودی بهبود یافت، اما ژوسلین در نبردی در سال ۱۱۳۱ م کشته شد. جانشین او ژوسلین دوم مجبور به ایجاد اتحاد نظامی با امپراتوری بیزانس شد؛ اما در سال ۱۱۴۳ م، امپراتور بیزانس ژان دوم و پادشاه اورشلیم فولک هردو درگذشتند. از طرفی ژوسلین که با کُنت طرابلس و پرنس انطاکیه درگیر بود، ادسا را بدون هیچ متحد قدرتمندی رها کرد.[41][42]

در همین میان عمادالدین زنگی اتابک موصل، در سال ۱۱۲۸ م، حلب را که کلید قدرت در سوریه و محل ستیزهٔ حاکمان موصل و دمشق بود به کنترل و فرمانروایی خود درآورد. زنگی و پادشاه بالدوین دوم توجه خود را نسبت به دمشق معطوف کردند، و بالدوین در سال ۱۱۲۹ م در خارج از شهر بزرگ شکست خورد.[43] دمشق که تحت فرمانروایی سلسلهٔ بوری‌ها قرار داشت هنگامی که زنگیان در ۱۱۳۹ و ۱۱۴۰ م محاصره‌اش کردند، با فولک، پادشاه اورشلیم متحد شد.[44] این اتحاد توسط اسامه بن منقذ مورد مذاکره قرار گرفت.[45]

در اواخر سال ۱۱۴۴ م، ژوسلین دوم با آل ارتق متحد شد، و تقریباً تمام سپاه خود را از ادسا برای حمایت از آل ارتق در جنگ علیه حلب اعزام نمود. در این هنگام و به‌دنبال مرگ فولک در سال ۱۱۴۳ م، زنگی که توانسته بود به برتریِ نسبی دست پیدا کند، با شتاب از سوی شمال به محاصرهٔ ادسا پرداخت و پس از یک ماه در ۲۴ دسامبر ۱۱۴۴ م آن را تسخیر نمود. ماناسز هیرجز، فیلیپ نابلس و چندتن دیگر از اورشلیم برای کمک به آنان فرستاده شدند، ولی هنگامی رسیدند، که بسیار دیر شده و ادسا تسخیر گشته‌بود. ژوسلین دوم همچنان به حفظ بقایای دولت خود از تل بشیر ادامه داد، هرچند بقیهٔ سرزمین‌هایش نیز کم‌کم توسط مسلمانان تسخیر یا به بیزانسی‌ها فروخته شد. زنگی در جهان اسلام خود را با القاب «مدافع مذهب» و «المالک المنصور» مشهور گرداند. او از ترس رویدادهای موصل، حمله به قلمرو باقی‌ماندهٔ ادسا و در ادامه پرنس‌نشین انطاکیه را متوقف کرد. زنگی مجبور شد به خانه بازگردد، و بار دیگر به وضعیت دمشق بپردازد. با این حال، وی در سال ۱۱۴۶ م توسط یک برده کشته و پسرش نورالدین زنگی در حلب جانشین او شد.[46]

در آغاز سال ۱۱۴۵ م اخبار سقوط ادسا توسط زائران به اروپا رسید، سپس توسط سفارتخانه‌های انطاکیه، اورشلیم و ارمنستان تأیید شد. اسقف هیو جبله این خبر را به پاپ اوژن سوم گزارش داد و پاپ در یکم دسامبر همان سال، فرمان کوانتوم پرِدِسسورس[ن 1] را صادر کرده و خواستار برپایی جنگ صلیبی دوم شد.[47] هیو همچنین به پاپ دربارهٔ یک پادشاه شرقی مسیحی گفت و اظهار امیدواری کرد که برای دولت‌های صلیبی آسایش را به ارمغان بیاورد. این نخستین یادداشت رسمی موجود دربارهٔ «پِریستِر جان» است.[48] اوژن سوم، رُم را کنترل نمی‌کرد بلکه در ویتربو سکونت داشت،[49] اما با این وجود برای جنگ صلیبی دوم، سازماندهی و تمرکز بیشتری را نسبت به نخستین جنگ صلیبی لازم می‌دانست و این جنگ را طوری ترتیب داد تا سپاهیان به‌وسیلهٔ نیرومندترین پادشاهان اروپا رهبری شوند و مسیر حرکت آنان نیز از پیش برنامه‌ریزی گردد.[50][51]

نخستین واکنش‌ها به فرمان جنگ صلیبیِ جدید ناچیز بود. در واقع، هنگامی که روشن شد لوئی هفتم پادشاه فرانسه در این اردوکشی شرکت خواهد کرد، این فرمان مجدداً از سوی پاپ صادر گشت. لوئی هفتم نیز برای اردوکشی به‌طور مستقل از پاپ برنامه‌ریزی کرد، و در گردهمایی کریسمس در سال ۱۱۴۵ م و در شهر بورژ، آن را اعلام همگانی نمود. این‌که قصد لوئی برای برنامه‌ریزی، یک جنگ صلیبی با طرح خودش بوده یا زیارتی برای به انجام رساندن نذر برادرِ درگذشته‌اش فیلیپ برای رفتن به سرزمین مقدس، مورد اختلاف است. این احتمال وجود دارد، که لوئی این تصمیم را جداگانه و قبل از شنیدن در مورد فرمان کوانتوم پردسسورس گرفته باشد. در هر صورت، برنامه‌های لوئی، مورد توجه و همراهی اِبوت سوژه و دیگر اشراف قرار نگرفت، زیرا او برای چندین سال می‌بایست سرزمین پادشاهی فرانسه را ترک می‌کرد. لوئی با بِرنارد کُلروو مشورت نمود و برنارد او را به سوی پاپ اوژن فرستاد. در این هنگام لوئی قطعاً فرمان پاپ را شنیده بود و اوژن مشتاقانه از جنگ صلیبی لوئی پشتیبانی کرد. فرمان در یکم مارس ۱۱۴۶ م دوباره صادر شد، و اوژن به برنارد اجازه داد تا این خبر را در سراسر فرانسه انتشار دهد.[52][53]

آسیای نزدیک در ۱۱۳۵ م. ایالت‌های صلیبی با صلیب قرمز رنگ مشخص شده‌اند.

نیروهای مسلمان در این دوره گروه‌های کوچکی از نیروهای حرفه‌ای بودند که در زمان جنگ از داوطلبان و سربازان تکمیل می‌شدند. بزرگ‌ترین دولت مسلمان در آن زمان سلطنت بزرگ ترکان سلجوقی بود که بر سرزمین‌هایی که امروزه ایران و عراق نامیده می‌شوند حکومت می‌کرد و حدود ۱۰ هزار سرباز تمام‌وقت داشت. تعداد نیروهای دردسترسِ دولت‌های محلیِ سوری بسیار کم‌تر بود. هستهٔ سربازان حرفه‌ای، غلامان یا مملوکان بودند که از دوران کودکی برای جنگ آموزش دیده‌بودند. هزینهٔ آموزش و پرورش هر مملوک حدود ۳۰ دینار بود در حالی که قیمت یک اسب خوب در سوریه به حدود ۱۰۰ دینار می‌رسید.

برای جبران تعداد نفرات و ضعف ناشی از آن، حکومت‌های اسلامی به کسب برتری کیفی پرداختند. سربازان حرفه‌ایِ دولت‌های مسلمان که معمولاً از قوم ترک بودند، بسیار آموزش دیده بودند و همیشه مجهز نگهداری می‌شدند. پایه و اساس نظام نظامی در خاورمیانهٔ اسلامی، سیستم نظامی اقطاع زمین بود که در هر منطقه از تعدادی سرباز پشتیبانی می‌کرد. در صورت جنگ، از شبه‌نظامیان أحداث — که معمولاً از قوم عرب بوده و در شهرهای مختلف تحت فرماندهی فردی به‌عنوان رئیس قرار داشتند — خواسته می‌شد که تعداد نیروهای نظامی را با پیوستن‌شان به آن‌ها افزایش دهند. شبه‌نظامیان اَحداث، هرچند کمتر از نیروهای حرفه‌ایِ ترکْ آموزش دیده بودند، اما اغلب به‌شدت توسط دین تهییج می‌شدند و به‌ویژه با مفهوم جهاد، انگیزهٔ زیادی به‌دست می‌آوردند. به‌علاوه پشتیبانی بیشتری نیز می‌توانست از طرف خدمهٔ ترکمن و کردها که در زمان جنگ فراخوانده می‌شدند تأمین شود، هرچند این نیروها تمایل زیادی به سرکشی از خود نشان می‌دادند.[80]

فرماندهٔ اصلی مسلمانان از ۱۱۳۸ تا ۱۱۴۹ م، معین‌الدین اَنر، اتابک دمشق بود. در ظاهر خاندان بوری‌ها بر دمشق حکومت می‌کردند، اما فرمانده نظامیان، اَنر حاکم واقعی شهر بود. تاریخ‌نگاری به نام دیوید نیکوله، اَنر را به‌عنوان یک ژنرال و دیپلماتی توانا و همچنین به‌عنوان کسی که از هنر حمایت می‌کرده توصیف نموده‌است. از آن‌جایی که سلسلهٔ بوری در سال ۱۱۵۴ م با سلسلهٔ زنگی جایگزین شدند، نقش انر در دفع جنگ صلیبی دوم به‌وسیلهٔ مورخان و رویدادنگارانِ وفادار به زنگیان پاک شده‌است، تا اعتبار رقیب انر، نورالدین زنگی، امیر حلب را افزایش دهند.[81][82][83]

نیروهای آلمانی از حدود ۲۰٬۰۰۰ شوالیه و نیروهای فرانسوی از حدود ۷۰۰ شوالیه از سرزمین پادشاه و تعداد شوالیه‌های جمع‌آوری‌شدهٔ کمتری از سرزمین‌های اشراف و نجبای فرانسوی تشکیل شده‌بود و پادشاهی اورشلیم نیز نیرویی در حدود ۹۵۰ شوالیه و ۶۰۰۰ پیاده‌نظام داشت.[84]

هر دو گروهِ فرانسوی و آلمانی شمار زیادی شهروند و غیرنظامی به‌همراه داشتند که با سپاه‌شان حرکت می‌کردند که اکثریت آن‌ها نتوانستند تا هنگام جنگ صلیبی در سرزمین مقدس زنده بمانند. اد دو دوی راهب، یادداشت کرده‌است که: «ضعیفان و درماندگان، همیشه باری بر دوش فرماندهان و یک منبع قربانی برای دشمنان‌شان هستند».

شوالیه‌های فرانسوی جنگیدنِ سواره را ترجیح می‌دادند، درحالی‌که شوالیه‌های آلمانی دوست داشتند پیاده مبارزه کنند. روحانی رومی، جان کیناموس نوشته‌است: «فرانسوی‌ها به‌ویژه قادرند با بهترین نظمْ سوارکاری و با نیزه حمله نمایند و سواره‌نظامِ آن‌ها در سریع حرکت کردن از آلمانی‌ها پیش می‌افتند. اگرچه آلمانی‌ها می‌توانند بهتر از فرانسوی‌ها به‌صورت پیاده مبارزه کنند و در استفاده از شمشیرهای بزرگ برتری دارند.»[85]

گرچه کنراد سوم که به‌عنوان یک شوالیهٔ شجاع مطرح شده ولی اغلب در لحظات بحرانی و جنگی، دودل توصیف شده‌است.[86] لوئی هفتم یک مسیحی مذهبی و دارای حساسیت‌هایی بود که اغلب توسط معاصرانش مانند برنارد کلروو مورد حمله قرار می‌گرفت، مانند این‌که به همسرش، الینور د آکیتن، بیشتر عشق می‌ورزید تا این‌که به جنگ یا سیاست علاقه‌مند باشد.[87][88][89]

جنگجویان صلیبی آلمانی، همراه با نماینده پاپ و کاردینال تئودین، قرار گذاشتند تا در قسطنطنیه به فرانسوی‌ها ملحق گردند. اتوکار سوم اشتایرمارک در وین به کنراد پیوست و دشمن کنراد، گزای دوم پادشاه مجارستان نیز به آن‌ها اجازه داد بدون این‌که آسیبی ببینند از مجارستان بگذرند. هنگامی که ارتش ۲۰٬۰۰۰ نفری جنگجویان آلمانی به قلمرو بیزانس وارد شد، امپراتور مانوئل یکم از ترس این‌که مبادا آلمانی‌ها به او حمله کنند، نیروهای بیزانس را برای اطمینان از این‌که مشکلی به‌وجود نمی‌آید به نگهبانی آنان گمارد. درگیری کوچکی با برخی از آلمانی‌های یاغی در نزدیکی پلوودیو و در ادرنه به وقوع پیوست و در آنجا بود که ژنرال بیزانسی، پرساچ[ن 5] با فریدریش بارباروسا خواهرزادهٔ کنراد و امپراتور آینده، به مبارزه پرداخت.[92] کشته شدن بعضی از سربازان آلمانی در ابتدای ماه سپتامبر بر اثر سیل، شرایط را وخیم‌تر کرد. در ۱۰ سپتامبر، اگرچه آلمان‌ها به قسطنطنیه رسیدند اما به‌علت روابط ضعیف با مانوئل — که در اثر نبردی به وجود آمده بود — به این نتیجه رسیدند که باید در سریع‌ترین زمانِ ممکن قسطنطنیه را به قصد آسیای کوچک ترک کنند.[93] مانوئل از کنراد درخواست کرد که برخی از نیروهایش را در آن‌جا بگذارد تا به بیزانسی‌ها به دفاع در مقابل حملات راجر دوم — که این فرصت را یافته بود تا شهرهای یونان را غارت کند — کمک نمایند اما کنراد با وجود دشمنی با راجر، با این خواسته موافقت نکرد.[94][95][96]

در آسیای کوچک، کنراد تصمیم گرفت که منتظر فرانسوی‌ها نماند و به سمت قونیه، پایتخت سلطنت سلجوقی روم پیشروی کند. کنراد ارتش خود را به دو بخش تقسیم کرد. قدرت و اختیار امپراتوری بیزانس در مناطق غربی آسیای کوچک بیشتر اسمی بود تا حقیقی و اکثر این مناطق سرزمین‌های متروکی بودند که توسط عشایر ترک کنترل می‌شدند.[97] کنراد مدت راهپیمایی جنگی در آناتولی را دست‌کم گرفته بود، هرچند فرض بر این بود که اقتدار امپراتور مانوئل در آناتولی بیشتر است اما در واقع این ادعایی بیش نبود.[98] کنراد شوالیه‌ها و بهترین سربازان خود را برای راهپیمایی از راه خشکی انتخاب نمود و غیرنظامیان و شهروندانِ همراهِ سپاهش را به‌همراه اتو فرایزینگ از راه جادهٔ ساحلی به حرکت درآورد.[99] گروهی که به‌وسیلهٔ کنراد هدایت می‌شد، تقریباً به‌طور کامل توسط سلجوقیان در نبرد دوم دورلیوم در ۲۵ اکتبر ۱۱۴۷ م نابود شد.[100][101][102]

در نبرد، ترک‌ها از تاکتیک تظاهر به عقب‌نشینی استفاده کرده سپس بازگشته و به نیروی کوچک سواره‌نظام آلمان که از ارتش اصلی برای تعقیب آن‌ها جدا افتاده‌بودند، حمله کردند. کنراد به‌آهستگی عقب‌نشینی به سمت قسطنطنیه را آغاز کرد و ارتش او که آواره و شکست‌خورده در حال عقب‌نشینی بود، هر روز توسط ترک‌ها مورد حمله و آسیب قرار می‌گرفت.[103] حتی کنراد هم در زدوخوردی با آن‌ها مجروح شد. بخش دیگر ارتش که توسط برادر ناتنی پادشاه، اسقف اتو فرایزینگ رهبری می‌شد، به سمت جنوب و ساحل مدیترانه حرکت کرد و به‌طرز مشابهی در اواخر سال ۱۱۴۷ م شکست خورد.[104] نیروی تحت رهبری او که از نظر آذوقه و مواد غذایی در کمبود قرار گرفته‌بود، در روز ۱۶ نوامبر ۱۱۴۷ م در کمین ترک‌ها در نزدیکی لاودیکیا گرفتار شد. اکثریت نیروی اتو در جنگ کشته یا اسیر شده و به بردگی فروخته شدند.[105][106][107]

لوئی هفتم، پادشاه فرانسه

جنگجویان صلیبی فرانسوی حرکت‌شان را در ژوئن ۱۱۴۷ م از مِس به رهبری لوئی، تیری آلزاس، رجینالد اول کنت بار، امدوس سوم، کُنت ساووآ و برادر ناتنی او ویلیام پنجم، مونفرارت، ویلیام هفتم اُورن و دیگران، همراه با ارتش‌هایی از لورن، برتانی، بورگوندی و آکیتن آغاز کردند. نیرویی از پروانس، به رهبری آلفونس تولوز، تصمیم گرفت تا ماه اوت صبر کند و از راه دریا بگذرد. لوئی در ورمس، به جنگجویان صلیبی نرماندی و انگلیس پیوست.[108]

آن‌ها از روش کنراد در سفری مسالمت‌آمیز پیروی می‌کردند، هرچند هنگامی گزای دوم، پادشاه مجارستان، پی‌برد که لوئی به یک غاصب مجارستانی، به نام بوریس کالامانوس اجازهٔ پیوستن به سپاهش را داده‌است، با لوئی درگیر شد. روابط در ایالات بیزانس نیز بسیار وخیم بود؛ لورنی‌ها، که پیشاپیش بقیه فرانسوی‌ها حرکت می‌کردند، با آلمانی‌های جامانده‌ای که در راه می‌دیدند، درگیر می‌شدند.[109][110]

برطبق اسناد اصل مذاکرات بین لوئی و مانوئل یکم: مانوئل عملیات نظامی خود را علیه سلطنت سلجوقی روم متوقف کرد، و با دشمنش سلطان مسعود یکم قرارداد آتش‌بس منعقد کرد. این امر به مانوئل کمک کرد تا بتواند به دفاع از امپراتوری خود در مقابل جنگجویان صلیبی بپردازد که پس از نخستین جنگ صلیبی به دزدی و خیانت و غارتگری شهرت پیدا کرده بودند و به‌طور گسترده‌ای مظنون به تهیه نقشه‌هایی شوم علیه قسطنطنیه بودند. با این وجود، روابط مانوئل با ارتش فرانسویان بهتر از روابطش با آلمانی‌ها بود و لوئی، سخاوتمندانه در قسطنطنیه پذیرفته شد. برخی از فرانسوی‌ها که از آتش‌بس «مانوئل» با سلجوقیان خشمگین شده بودند، راجر دوم را به اتحادی نظامی برای حمله به قسطنطنیه فراخواندند اما لوئی توانست آن‌ها را مهار کند.[111][112]

امپراتور مانوئل یکم

هنگامی که ارتشی از ساووآ، اُورن و مونفرارت از مسیر زمینی و از طریق ایتالیا و گذر از بندر بریندیزی به بندر دراج، به لوئی در قسطنطنیه پیوست، کل ارتش او به‌وسیلهٔ کشتی و از تنگهٔ بسفر به آسیای کوچک منتقل شد. یونانیان با شایعاتی که حکایت از تسخیر قونیه به‌دست آلمانی‌ها داشت، تهییج شده‌بودند، اما مانوئل هیچ سربازی به لوئی نداد. بیزانس مورد حملهٔ راجر دوم پادشاه سیسیل واقع شده بود و مانوئل تمام ارتش خود را در پلوپونز نیاز داشت. آلمان‌ها و فرانسوی‌ها هریک برخلاف نخستین جنگ صلیبی بدون هیچ کمکی از سوی بیزانسی‌ها به آسیا وارد شدند. مانوئل نیز طبق سوگندی که توسط پدربزرگش آلکسیوس یکم بنیان گذاشته شد، از فرانسویان درخواست کرد تا سوگند بخورند که هر سرزمینی را که تصرف کنند، به امپراتوری بازگردانند.[113][114]

فرانسوی‌ها بقایای ارتش کنراد را در لوپادیون دیدند و کنراد به نیروهای لوئی پیوست. آن‌ها مسیر ساحلی اتو فرایزینگ را به‌سمت ساحل مدیترانه دنبال کردند و در ماه دسامبر به شهر اِفِسوس رسیدند و در آنجا دریافتند که ترک‌ها آمادهٔ حمله به آن‌ها شده‌اند. مانوئل همچنین سفیری را برای شکایت از غارت و چپاولی که لوئی در طول مسیر انجام داده‌بود فرستاد و به او اطلاع داد که هیچ تضمینی وجود ندارد که بیزانسی‌ها به لوئی در برابر هجوم ترک‌ها کمک نمایند. در همین حال، کنراد بیمار شد و به قسطنطنیه بازگشت و در آن‌جا مانوئل شخصاً از او مراقبت کرد و لوئی بدون توجه به هشدارهای حملهٔ ترک‌ها، همراه با بازماندگان فرانسوی و آلمانی‌ها از افسوس به راه افتاد. ترک‌ها که آمادهٔ حمله بودند در جنگی کوچک در خارج از افسوس، از فرانسویان شکست خوردند.[115] فرانسوی‌ها، کمین دیگر ترک‌ها در رود مندرس را نیز دفع کردند.[116]

در اوایل ژانویه ۱۱۴۸ م، آن‌ها به لودیکیا در لیکوس رسیدند. اندکی پیش از این سپاه اتو فرایزینگ در نزدیکی همان منطقه نابود شده‌بود.[117] در ادامهٔ راهپیمایی، پیش‌قراولان تحت فرماندهی آمدوس سوم، کنت‌ساووآ در مونت کادموس از سپاه لوئی جدا شدند و در همین نقطه بود که نیروهای لوئی متحمل خسارات و تلفات سنگینی از سوی ترک‌ها شدند. طبق گفتهٔ اد دو دوی، خود لوئی از صخره‌ای بالا رفت و توسط ترک‌ها که او را نمی‌شناختند، نادیده گرفته شد. ترک‌ها حملهٔ بیشتری به او نکردند و فرانسوی‌ها به سمت آدالیا رفتند درحالی که به‌طور مداوم از سوی ترک‌ها مورد آزار و اذیت قرار می‌گرفتند. همچنین ترک‌ها هرچیز را که در راه‌شان بود سوزانده بودند تا فرانسوی‌ها نتوانند برای خود و اسب‌هاشان خوراک تهیه کنند. لوئی که دیگر نمی‌خواست از راه زمینی ادامه دهد، تصمیم گرفت ناوگانی را در آدالیا گرد آورد تا از راه دریا به انطاکیه حرکت کند.[118] پس از تأخیر یک‌ماهه به‌علت طوفان، بیشتر کشتی‌های وعده‌داده‌شده به آن‌جا نرسیدند. لوئی و دوستانش سوار بر کشتی شدند، در حالی‌که بقیهٔ سپاه صلیبی مجبور به راهپیمایی طولانی‌مدتی به سمت انطاکیه از راه خشکی گردیدند. سپاه او تقریباً به‌طور کامل توسط ترک‌ها یا بیماری‌ها از بین رفته بود.[119][120]

خوش‌آمد گویی ریموند پواتیه به لوئی هفتم در انطاکیه

سرانجام لوئی پس از تأخیری که به‌علت طوفان به‌وجود آمده بود، در ۱۹ مارس به انطاکیه وارد شد. آمدوس سوم، کنت‌ساووآ نیز در قبرس و در طول مسیر درگذشت. ریموند پواتیه، شاهزاده انطاکیه و عموی الینور از لوئی به گرمی استقبال نمود. ریموند از لوئی انتظار داشت که به او برای دفاع در برابر ترک‌ها کمک کند و همچنین او را برای اردوکشی علیه حلب که شهر مسلمانان بود و دروازه‌ای به ادسا محسوب می‌شد، یاری رساند، اما لوئی نپذیرفت و ترجیح داد به‌جای تمرکز بر جنبهٔ نظامی جنگ صلیبی، با رفتن به اورشلیم زیارت خود را به اتمام برساند.[121] الینور از اقامت در آن‌جا لذت برد، اما عمویش از او درخواست کرد که آن‌جا بماند و به بزرگ کردن سرزمین‌های خانوادگی‌اش کمک کند و اگر پادشاه از کمک نظامی به آن‌ها خودداری کرد لوئی را طلاق دهد.[122] در طول این دوره، انتشار شایعاتی دربارهٔ روابطِ میان ریموند و الینور موجب تنش در زندگی مشترک لوئی و الینور شد.[123] لوئی همراه با الینور که در بازداشت بود به‌سرعت انطاکیه را به‌سمت طرابلس ترک گفت.[124]

در همین حال، اتو فرایزینگ و بقیهٔ نیروهایش در اوایل آوریل، و کمی پس از آن، کنراد به اورشلیم وارد شدند.[125] فالک، پتریاکتِ لاتینی،[ن 6] دعوت‌نامه‌ای برای لوئی فرستاد و از او خواست تا به آن‌ها ملحق شود. در همین هنگام ناوگانی که در لیسبون متوقف شده بود و همچنین پروانسی‌هایی که اروپا را تحت فرمان آلفونس جردن، کنت تولوز ترک کرده‌بودند نیز به اورشلیم رسیدند. آلفونس خود نتوانست اورشلیم را ببیند زیرا در قیصریه درگذشته‌بود. او توسط برادرزاده‌اش ریموند دوم، کنت‌طرابلس که از نفوذ سیاسی او در آن‌جا بیمناک بود، مسموم شد. این ادعا که آلفونس توسط ریموند مسموم شده‌است، باعث شد تعداد زیادی از نیروهای پروانسی آن‌جا را ترک کرده و به خانه بازگردند.[126] تمرکز اصلی جنگ صلیبی، در ابتدا بر ادسا بود، اما بالدوین سوم پادشاه اورشلیم و شوالیه‌های معبد هدف‌شان ترجیحاً دمشق بود.[127][128]

در پاسخ به ورود جنگجویان صلیبی، نایب‌السلطنهٔ دمشق، معین الدین اَنر، به‌سرعت برای جنگ آماده شد، و به تقویت استحکامات دمشق، مرتب کردن نیروهای نظامی در شهر، و انحراف و از بین بردن منابع آب در امتداد مسیر دمشق پرداخت. انر از حاکمان زنگی حلب و موصل — که معمولاً رقیب او بودند درخواست کمک کرد، هرچند نیروهای این دولت‌ها به‌موقع به دمشق نرسیدند تا در نبرد بیرون دمشق شرکت کنند. تقریباً قطعی است که حاکمان زنگی، عمداً در فرستادن نیروهای خود به دمشق سستی کردند، به این امید که رقیب‌شان انر ممکن است شهر خود را به جنگجویان صلیبی ببازد.[129][130][131]

اشراف و نجیب‌زادگان اورشلیم، از ورود نیروهای اروپایی استقبال کردند و اعلام شد که شورایی برای تصمیم‌گیری در مورد بهترین هدف برای جنگجویان صلیبی برگزار خواهد گردید. این شورا در ۲۴ ژوئن ۱۱۴۸ م، هنگامی که مجلس اعلای اورشلیم همراه با جنگجویانِ صلیبیِ تازه‌وارد از اروپا در نخلستانی در نزدیکی عکا — یکی از شهرهای بزرگ پادشاهی اورشلیم — گردآمدند، برگزار شد. این جلسه دیدنی‌ترین گردهمایی این مجلس در طول موجودیتش بود.[132][133]

در نهایت، تصمیم حمله به شهر دمشق گرفته شد. دمشق که در گذشته در شمار متحدان پادشاهی اورشلیم قرارداشت، به تازگی با زنگیان پیمان وفاداری بسته و در سال ۱۱۴۷ م، به دیگر متحد پادشاهی یعنی شهر بصری حمله کرده بود.[134] مورخانِ پیشین تصمیم محاصره کردن دمشق، به جای «ادسا» را به عنوان «اقدامی نابخردانه» در نظر گرفته‌اند. با توجه به تنش‌های بین انر، اتابک دمشق و قدرتِ نوظهورِ زنگیان، بسیاری از مورخان استدلال کرده‌اند که نیروهای صلیبی بهتر بود توان خود را بر روی زنگی‌ها متمرکز می‌کردند. مورخین معاصر نظیر دیوید نیکول از تصمیم حمله به دمشق دفاع کرده‌اند و معتقدند که دمشق قدرتمندترین دولت مسلمان در جنوب سوریه بوده و اگر مسیحیان می‌توانستند دمشق را به چنگ بیاورند، می‌توانستند در برابر قدرت روبه‌رشد زنگیان نیز بیشتر مقاومت کنند.[135] از آن‌جایی که انر آشکارا ضعیف‌تر از دو حاکم دیگر مسلمان بود، این امر که نورالدین در آینده‌ای نزدیک دمشق را تسخیر می‌کرد، اجتناب‌ناپذیر بود؛ بنابراین تسخیر این شهر به‌دست سپاه صلیبی، بهتر از چیرگی زنگیان بر آن بود.[136] در ماه ژوئیه سپاه صلیبی‌ها شامل ۵۰٬۰۰۰ جنگجو در طبریه گرد آمدند و از راه بانیاس در نزدیکی دریاچه طبریه به دمشق حمله بردند.[137]

محاصرهٔ دمشق

جنگجویان صلیبی تصمیم گرفتند تا از غرب شهر و جایی که باغ‌های میوه آذوقه‌شان را تأمین می‌کرد، به دمشق حمله کنند.[138] آن‌ها در ۲۳ ژوئیه به داریا رسیدند. روز بعد، مسلمانان که برای حمله آماده شده بودند، پیوسته از میان باغ‌های خارج دمشق آنان را تحت حمله قرار دادند. مدافعان از سیف الدین غازی اول موصلی و نور الدین، حاکم حلب که شخصاً حمله‌ای به اردوگاه جنگجویان صلیبی را رهبری می‌کردند، درخواست کمک کردند. صلیبی‌ها مجبور به عقب‌نشینی از دیوارها به سمت باغ‌ها شدند و در آنجا در کمین مسلمانان افتاده و مجبور به جنگ تن‌به‌تن با آنان شدند.[139][140][141]

طبق گفته‌های ویلیام صوری، در ۲۷ ژوئیه، جنگجویان صلیبی تصمیم به حرکت به سمت دشتی را گرفتند که در شرق شهر قرار داشت و از استحکامات کمتری برخوردار بود اما آب و غذای کمتری نیز در آن یافت می‌شد.[142] برخی از مورخان نوشته‌اند که انر به رهبران صلیبی رشوه داده‌بود که به موقعیتی با قابلیت دفاعی کمتری بروند و همچنین انر قول داده‌بود، اگر صلیبی‌ها به خانه‌شان بروند، اتحاد خود را با نورالدین زنگی قطع کند.[143] در همین حال نورالدین و سیف‌الدین رسیدند. با وجود نورالدین در میدان جنگ، بازگشت صلیبی‌ها به موقعیت بهتر پیشین‌شان غیرممکن بود.[144] اربابان صلیبی محلی، از ادامهٔ محاصره خودداری کردند و سه پادشاه نیز هیچ گزینه‌ای جز رها نمودن شهر نداشتند.[145] در ۲۸ ژوئیه، ابتدا کنراد و پس از او، بقیهٔ سپاه تصمیم گرفتند به اورشلیم عقب‌نشینی کنند؛ هرچند عقب‌نشینی همگانی آن‌ها، موجب شد که تیراندازان ترک تعقیب‌شان کنند و پیوسته آن‌ها را در طول عقب‌نشینی مورد آزار و اذیت و آسیب قرار دهند.[146][147][148]