جام آزادگان

نام «آزادگان» به افتخار اسیران ایرانی جنگ ایران و عراق که آزاده نامیده می‌شدند بر روی این مسابقات گذاشته‌شد.[5] نخستین گروه اسیران جنگ با عراق، چند ماه پیش از شروع این مسابقات در ۲۶ مرداد ۱۳۶۹، در میان استقبال مردم و خانواده‌هایشان از مرز خسروی وارد کشور شده‌بودند.[6] «آزادگان» جمع واژه آزاده است، واژه‌ای فارسی با ریشه پهلوی (āzātak) و به معنای «کسی که بنده کسی نیست».[7]

این مسابقات در تمامی ۱۰ دوره، به صورت لیگ دوره‌ای و رفت‌وبرگشتی برگزار شد اما در تعداد تیم‌های شرکت‌کننده و گروه‌بندی‌ها تفاوت‌هایی وجود داشت. در دوره‌هایی که مسابقات در دو گروه برگزار می‌شد، دو تیم اول هر گروه به صورت ضربدری در بازی‌های تک‌حذفی با یکدیگر روبرو می‌شدند و برنده‌ها به مسابقه فینال می‌رفتند که برنده فینال قهرمان لیگ بود. در مسابقاتی که در یک گروه برگزار می‌شود، تیمی که در پایان بیشترین امتیاز را داشت قهرمان می‌شد.[8]

منبع[12]

پرسپولیس تنها تیمی است که در همه ادوار لیگ حاضر بوده‌است،[13] این تیم تنها در چهاردهمین دوره برگزاری لیگ فوتبال در ایران و به علت داشتن تعداد زیادی ملی پوش (۷ بازیکن) و حضور تیم ملی در جام جهانی ۱۹۹۸ از بازی‌های لیگ کناره‌گیری کرد.[14]

پوشش تلویزیونی جام آزادگان؛ نسبت به مسابقات فوتبال دیگری که تا آن زمان بعد از انقلاب برگزار شده‌بود، افزایش چشمگیری داشت.[15]

مسابقات جام آزادگان، در برخی پژوهش‌ها مورد بررسی قرار گرفته‌است.

دیانی (۱۳۷۳) ضمن بررسی آماری پراکندگی خشونت مسابقات جام آزادگان ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴، نتیجه گرفته‌است که تیم‌های میزبان در این مسابقات پرخاشگری بیشتری از خود نشان داده‌اند.[16]

ممیز در تحقیقی بر روی داورانی که در جام آزادگان و دسته دوم قضاوت می‌کنند، عوامل اثرگذار بر کار داوران را با کمک پرسشنامه مشخص کرده‌است که در آن عواملی مانند میزان حق‌الزحمه (۳۶٪)، حضور تماشاگران (۴۸٪)، شرایط جوی (۲۴٪) و رسانه‌ها (۸۱٪) توسط درصدی از داوران اعلام شده‌است. همچنین نشان داده شده‌است که استرس یک عامل مؤثر بر قضاوت داوران است و برای تحقیق عوامل ایجاد استرس در داوران باید پژوهش‌های بیشتری صورت گیرد.[17]

جباری، کوزه‌چیان و خبیری (۱۳۷۹) روی ۷۲ نفر از مربیان جام آزادگان و دسته دوم مطالعه کرده‌اند و با تعیین شاخص‌هایی، میزان ارتباط برخی ویژگی‌های فردی مربیان مانند سن، مدرک تحصیلی و سابقه را با توانایی‌هایی مانند قدرت رهبری و توانایی برقراری ارتباط کلامی با بازیکنان مورد سنجش قرار داده‌اند.[18]

• محمّدنبی، حسین (۱۳۸۴). «فوتبال باشگاهی در ایران». فوتبال در ایران. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی. شابک ۹۶۴-۳۹۷۹-۰۳۷-۱ مقدار |شابک= را بررسی کنید: length (کمک).
• صداقت، فرهاد (شهریور ۱۳۸۱)، ۳۴ سال با پرسپولیس (از سال ۴۷ تا سال ۸۱)، تبریز، شابک ۹۶۴-۰۶-۱۶۹۳-۱
• شهابی، هوشنگ (زمستان ۱۳۷۷). «مروری بر تاریخ اجتماعی و سیاسی فوتبال در ایران». ایران‌نامه (۶۵): ۸۹–۱۱۴.
• طاهرخانی، رضا (بهمن ۱۳۹۰)، روزنگار جامع ایران پس از انقلاب اسلامی، تهران: سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۲۳۸-۵۰۴-۱
• محمد معین و دیگران (۱۳۸۷)، «سرواژهٔ آزاده»، فرهنگ فارسی معین (یک‌جلدی)، انتشارات فرهنگ‌نما، ص. صفحهٔ ۵۲، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۸۲۱۶-۶۷-۳ مقدار |شابک= را بررسی کنید: checksum (کمک)
• دیانی، علی (۱۳۷۳)، بررسی و مقایسه میزان پراکندگی انواع خشونت‌ها در مسابقه‌های سراسری دسته اول فوتبال جام آزادگان در سال‌های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
• ممیز، مصطفی، بررسی نگرش داوران فوتبال مسابقات سراسری دسته اول و دوم جام آزادگان نسبت به عوامل استرس‌دار، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج
• جباری، غلامرضا؛ کوزه‌چیان، هاشم؛ خبیری، محمد (پاییز ۱۳۷۹). «بررسی سبک رهبری، توانایی‌ها و نحوه عملکرد مربیان فوتبال باشگاه‌های دسته اول و دوم کشور (جام آزادگان)». فصلنامه حرکت. دانشکده تربیت بدنی دانشگاه تهران (۶): ۱۰۳–۱۲۰.
• «مروری بر ادوار جام آزادگان (مسابقات قهرمانی باشگاه‌های کشور)». روزنامه ورزشی گل (۱۰۰۷). ۱۵ مرداد ۱۳۸۸.

1. به صورت گروهی در ۲ گروه برگزار شد.