آزادراه تهران - شمال

مسیر آزادراه از تقاطع غیر همسطح با بزرگراه شهید همت و بزرگراه آزادگان شروع و در امتداد دره کن، پس از گذشتن از حاشیه روستای سولقان به تدریج از منطقه کوهستانی توچال عبور کرده سپس توسط تونل بلند تالون به طول ۴۸۵۰ متر این رشته کوه را قطع نموده و در دامنه‌های شمالی آن در منطقه دو آب شهرستانک قرار می‌گیرد. از آن پس مسیر به موازات جاده قدیم کرج - چالوس امتداد می‌یابد و در دره سرهنگ وارد تونل البرز به طول ۶۴۰۰ متر شده و در پل زنگوله خارج می‌شود سپس با عبور از ارتفاعات البرز به موازات جاده قدیم کرج - چالوس تا شهر چالوس ادامه یافته و در نهایت با یک تقاطع غیر همسطح به کمربندی چالوس وصل می‌شود.

این منطقه از تقاطع بزرگراه آزادگان و بزرگراه شهید همت شروع و با عبور از مناطق کن، سولقان، امامزاده عقیل، تونل تالون و دره لانیز به سه‌راهی شهرستانک می‌رسد، این قسمت که طول آن تقریباً ۳۲ کیلومتر است، موجب می‌شود قسمتی از راه فعلی که از طریق کرج می‌گذرد حذف شده و مسیر حدود ۶۰ کیلومتر کوتاه‌تر شود و صرفه‌جویی قابل‌توجهی در مصرف سوخت، استهلاک و زمان مسافران را به دنبال دارد. مهم‌ترین قسمت این قطعه احداث تونل تالون به طول ۴۸۵۰ متر[2] بوده که حفاری آن توسط چینی‌ها (شرکت STA) صورت گرفت که بعداً به دلیل تاخیرهای مکرر در اجرای پروژه و اختلافات مالی، شرکت چینی از ادامه فعالیت منع و تنها قطعات مهم در دست این شرکت باقی ماند (احداث کامل تونل ۱۱، ادامه حفاری تونل‌های ۱۳، ۱۴، ۱۵ تکمیل عملیات لاینینگ تونل تالون و احداث پل شماره شش، ۳۲۰ متری) و ادامه عملیات به هفت شرکت ایرانی (پورنام، ارسا ساختمان، شرکت دی، ناودیس راه، شرکت آباد راهان پارس، اویول و ملی ساختمان) واگذار گردید. احداث این قطعه از سال ۱۳۷۵ آغاز شد و در اسفند ۱۳۹۸ رسماً به بهره‌برداری رسید.[3]

این منطقه حدفاصل دو آب شهرستانک - پل زنگوله به طول تقریبی ۲۲ کیلومتر است؛ تونل‌های بلند البرز هر یک به طول ۶۴۰۰ متر در این منطقه قرار دارد، با اجرای این قسمت، طول مسیر جاده فعلی کرج - چالوس حدود پنج کیلومتر کوتاه می‌شود، عملیات عمرانی این قطعه (به غیر از تونل‌های البرز) از سال ۱۳۹۶ آغاز شده و توسط چهار شرکت (بلند طبقه، مشارکت انصار، آباد راهان پارس و جنرال مکانیک) در حال اجرا می‌باشد.

این مسیر حدفاصل پل زنگوله - سه‌راهی دشت نظیر و مرزن آباد به طول تقریبی ۴۷ کیلومتر است. مسیر دارای دو خط رفت و دو خط برگشت است و در قسمت‌های فراز، یک خط کندرو به مسیر اضافه می‌گردد. در این منطقه هیچ‌گونه اقدامی در مورد عملیات اجرایی انجام نگرفته‌است.

قطعهٔ چهار آزادراه تهران - شمال حدفاصل سه‌راهی دشت نظیر مرزن‌آباد - چالوس به طول حدود ۲۰ کیلومتر است. مسیر دارای دو خط رفت و دو خط برگشت است و در قسمت‌های فراز، یک خط کندرو به مسیر اضافه می‌گردد. اجرای این قطعه از سال ۱۳۷۵ آغاز شد و در سال ۱۳۹۱ به بهره‌برداری رسید.

• طول آزادراه: ۱۲۱ کیلومتر[2]
• تکمیل کریدور شمال-جنوب و اتصال نزدیکترین بندر کشور تا پایتخت (بندر نوشهر) به مسیر آزادراهی
• جمعاً ۱۸رشته تونل در باند رفت و برگشت به طول تقریبی ۱۰۰ کیلومتر وجود دارد. (بلندترین آن‌ها تونل‌های تالون و البرز هستند)[2]
• تعداد پل‌های بزرگ این مسیر در باند رفت و برگشت جمعاً ۱۶دستگاه به طول تقریبی ۱۳ کیلومتر می‌باشد.[2]
• حداکثر شیب طولی مسیر: ۶٪
• کاهش ۳۵ درصدی مصرف سوخت نسبت به جادهٔ موجود.
• کوتاه شدن مسیر به میزان ۶۵ کیلومتر[4]
• کاهش زمان سفر از ۴ به ۱/۵ ساعت[4]
• افزایش ظرفیت عبور و حجم ترافیکی نسبت به جاده کنونی[4]
• کاهش استهلاک وسایل نقلیه[4]

آزادراه تهران-شمال یکی از پروژه‌های کشوری ایران است که طرح آن به دوران پادشاهی پهلوی و سال ۱۳۵۳ بازمی‌گردد و پیش از انقلاب ۵۷ نیز کلنگ خورد.[4] چنین آزادراهی، بخشی از آزادراه سراسری شمال-جنوب ایران در نظر گرفته شده‌است و به‌عنوان کوتاه‌ترین راهی که دریای خزر را به خلیج فارس پیوند می‌دهد، در ترانزیت و ترابری منطقه برایش نقش بزرگی در نظر گرفته شد.[5]

آزادراه در دست ساخت، سال ۱۳۹۸

بخشی از آزادراه در دست ساخت

پس از انقلاب ۱۳۵۷، وزارت راه ایران، «مطالعات مسیر آزادراه» را برای مسابقه گذاشت و هیئتی از افراد وزارت راه و ترابری ایران و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی این کشور یک طرح را برگزید. در سال ۱۳۷۵، شرکت احداث و بهره‌برداری آزادراه تهران -شمال، ثبت شد و پروژه را در پایان، در دست گرفت.[6][7]

به شکل کلی، این پروژه تا سال ۱۳۹۴ در اختیار پیمانکاران چین بوده‌است. پس از چینی‌ها نیز در دستان بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی و با عنوان «پیمانکاران ایرانی» بوده‌است؛ به گزارش بی‌بی‌سی فارسی، بنیاد مستضعفان، سرمایه‌گذار نیمی از آزادراه بوده‌است و نیم دیگر را نیز دولت ایران، با وزارت راه تأمین اعتباری کرده‌است. همچنین بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی، قرار شد برای بیست سال نیز عوارض این بزرگراه را در اختیار بگیرد. پس از این ۲۰ سال نیز اعلام شد که عوارض برای دولت ایران خواهد بود. اینها در حالی است که حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، گفته بود که «مردم بدانند که هر مقداری در اینجا پرداخت می‌کنند ما برای قطعه دوم صرف می‌کنیم».[6]

در سپتامبر ۲۰۱۶ (۱۳۹۵) دو کارگر معترض آزاد راه تهران-شمال با شکایت کارفرمای پروژه، بازداشت شدند؛ این خبر پس از این بود که نزدیک ۷۰ تن از کارگران آزاد راه تهران-شمال، در اعتراض به پرداخت‌نشدن حقوقشان از نخستین دوره سال تا ماه شهریور، برای یک هفته، از کار کردن خودداری کردند.[8]

رئیس‌جمهوری ایران، حسن روحانی در مراسم ۲۲ بهمن سال ۱۳۹۸ دستور بهره‌برداری آزمایشی از قطعه یک آزادراه تهران شمال را از تاریخ ۲۳ بهمن ۱۳۹۸ داد. چند روز بعد، در روز ۶ اسفند ۱۳۹۸، قطعه ۱ آزادراه تهران شمال رسماً گشایش یافت.[3]

در ۱ خرداد ۱۴۰۰، هلال احمر از کشته‌شدن دو تن پس از ریزش تونلی در این آزادراه، در نزدیکی روستای کوشک شهرستانک گزارش داد.[9]

ریزش کوه در آزاد راه تهران - شمال، ۸ روز پس از افتتاح قطعه اول

در ۱۸ اسفند ۱۳۹۸ بخشی از آزادراه تهران-شمال فرو ریخت. معاون وزیر راه و شهرسازی ایران در گفت‌وگو با اقتصادآنلاین گفت: «در پی ریزش قسمتی از دیواره حافظ باند شمال به جنوب قطعه چهار آزادراه تهران-شمال در محدوده ازارک شهرستان چالوس، این محور مسدود شد». بر اساس گفته‌های او، حجم این ریزش‌ها بالا بوده و یک تیم برای بررسی به محل ریزش‌ها ارسال شده‌است. همچنین وی اعلام کرد که این ریزش‌ها به دلیل رانش زمین رخ داده‌است.[10]

بر اساس گزارش‌هایی از خبرگزاری‌های داخلی ایران، قطعه نخست این آزادراه به طول ۳۲ کیلومتر، در ۶ اسفند ۱۳۹۸ باز شد و عوارض این قطعه برای خودروهای سواری در روزهای عادی ۲۰ هزارتومان و در روزهای پیک و آخر هفته، ۳۰ هزار تومان تعیین شد و در حال حاضر این عوارض در روزهای عادی به ۳۰ هزار تومان و روزهای پیک و آخر هفته به ۴۰ هزار تومان افزایش یافته‌است. همچنین نرخ عوارض عبور برای وانت ۳۵ هزار تومان، مینی‌بوس ۴۰ هزار تومان و اتوبوس ۴۵ هزار تومان تعیین بود.[11]

با توجه به تأخیر طولانی ساخت این آزادراه، نقدهای بسیاری نیز به دولت‌های دوران مختلف، انجام شده‌است و هر کدام نیز، چرایی‌هایی چون مشکل آب‌وهوای منطقه، مشکل در خرید زمین در مسیر آزادراه، نبود سرمایه‌گذار خارجی و در پایان، کارشکنی شرکای چینی اعلام کرده‌اند؛ مواردی که نشانی از مشکلات مدیریتی و وجود نداشتن اراده‌ای کافی برای پایان پروژه دانسته شده‌اند.[4]

در برخی از نقاط مسیر، میان آزادراه و منطقه‌های مسکونی، فاصله‌ای کم گذاشته شده‌است که آلودگی صوتی را برای چنین مناطقی، به همراه داشته‌است. در مسیر آزادراه تهران–شمال، گروهی از روستاهای کوهستانی و کوهپایه‌ای ایرانی نیز قرار گرفته‌اند که احتمال افتادن خودروها با توجه به نبود نشانه‌گذاری، وسایل ایمنی و حفاظتی در این مناطق آزادراه، باعث نگرانی اعلام شده‌است.[14] به‌ویژه از نخستین دورهٔ دههٔ ۱۳۹۰، مردم روستاهایی از جمله «سنگان»، «سولقان»، «طالون» و «شهرستانک» که در کنار این پروژه خانه و سکونت داشته‌اند، با مسائل فراوانی روبرو شده‌اند. در گزارشی وابسته، اشاره شد که «رها شدن سنگ‌های چند تنی در بالادست یک روستا درست در بخش‌هایی که آزادراه از آن عبور می‌کند اهالی را نگران کرده‌است». در ادامه، همچنین توسط یک دهیار محلی اعلام شد که: «از مشکلات پیش از بهره‌برداری بگویم یا پس از آن. از بین رفتن میوه و محصولات باغداران یا خسارت‌هایی که به خانه‌های اهالی در زمان ساخت آزادراه وارد شد و همچنین آلودگی‌های صوتی و تجمع آب‌های سطحی که اکنون گریبانمان را گرفته‌است. ۶ کیلومتر از آزادراه تهران-شمال، از بالای روستای سنگان می‌گذرد… به سبب مهارنشدن اصولی آب‌های سطحی در این آزادراه، پس از بارش باران، آب، معابر اصلی و فرعی روستا را به رودخانه تبدیل می‌کند».[14]

کیهان لندن در گزارشی در سال ۲۰۲۱ با عنوان «سفرهٔ دیگر جمهوری اسلامی برای جمهوری خلق چین: پروژهٔ پولخوار و بی‌پایان آزادراه تهران- شمال» به این آزادراه پرداخت.[4] این رسانه با چند اشاره به طولانی‌شدن پروژه، اعلام کرد که در دوران جمهوری اسلامی، ساخت آزادراه به «پروژه‌ای بی‌پایان برای پولخواری» تبدیل شد. این رسانه در بخشی دیگر، نوشت که در چنین شرایطی که در این دوره بوده‌است، چشم‌اندازی روشن برای پروژه وجود ندارد و در این مورد، اشاره داشت به اینکه مسائل محیط زیستی منطقه، در این آزادراه، از معادلات (توجه) حذف شده‌اند.[4]