نفقه
نفقه طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی ایران، عبارتست از: همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینههای درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض. ملائت و توانایی اقتصادیِ مرد یا وضعیت خانوادهٔ پدری زن، ملاکی برای تعیین میزانِ نفقه «نیست».[1]
ریشهشناسی
نَفَقه در لغت به معنیِ هزینه، خرج، اخراجات، خرج هر روزه، خرجی، آمدهاست.
نَفَقه یعنی انفاق، و کمک کردن از باب نیکوکاری است؛ البته این نفقه بعضاً الزامآور میشود مانند نفقه زوجه و نفقه اقارب و خویشاوندان.[2]
لزوم نفقه برای زوجه
ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی بیان میدارد همین که نکاح بهطور صحت واقع شد روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار میشود دو شرط زیر برای وجوب نفقه ضروری است:
۱-دایمی بودن عقد که قانون مدنی در ماده ۱۱۰۶ تصریح دارد: در عقد دایم نفقه زوجه به عهده شوهر است.
شرایط وجود نفقه
در صورتی که زن از تمکین خوداری نماید و به عبارت دیگر ناشزه محسوب شود حق او بر نفقه، معلق بر تمکین خواهد شد.[1] و هرگاه به تشدید مبانی خانواده و حسن برخورد با همسر اهتمام ورزد، نفقه وی نیز، دوباره برقرار خواهد شد.[1]
عدم حسن معاشرت در روابط زوجین، و خروج از این مرز و تغییر آن به سمت سوءمعاشرت، زوجه را مصداق نشوز قرار میدهد و در چنین موضعی، نفقه او ساقط میشود.[7]
با وجود تهیه منزل متعارف و متناسب با شأن زن، اگر زندگی در آنجا موجب ضرر و زیان بدنی (آزار و اذیت) یا شرافتی زن باشد، خروج او از منزل موجب «نشوز» و «عدم اطاعت» زن نمیشود.[8]
انواع نفقه در متون قانونی ایران
در متون قانونی، نفقه بر ۳ نوع قید شده که بنا به درجه اهمیت به این ترتیب میتوان آن را ذکر نمود:
- نفقه زوجه: مسکن و پوشاک و خوراک و اثاث خانه در حدود مناسبت عرفی یا وضع زوج و خادم در صورت عادت زوجه به داشتن خادم یا حاجت او به واسطه ناخوشی یا نقص عضوی[9]
- نفقه اقارب: مسکن، اثاث خانه، خوراک و پوشاک به قدر رفع حاجت با در نظر گرفتن درجه استطاعت انفاقکننده[10]
- نفقه زندانی: خوراک و پوشاک و دوا و طبیب و حمام زندانی را گویند.[11]
موارد نفقه
- غذا: غذا اساسیترین بخش نفقه را تشکیل میدهد که برای ادامه حیات هر فرد ضرورت دارد. معیار در غذا، مقداری است که برای سیر کردن او کافی باشد و در کیفیت و جنس باید به عرف مراجعه کرد. از این رو، آنچه که برای امثال او متعارف است و با مزاج او سازگاری دارد و آنچه که به آن عادت کرده، به گونهای که به ترک آن ضرر میبیند باید برایش تهیه شود.
- لباس: در مقدار و جنس لباس، باید عادت امثال او و شهری که در آن ساکن است و همچنین به فصلهایی از سال که به لباس نیاز پیدا میکند، ملاک قرار گیرد؛ چون در کمیت، کیفیت و جنس لباس نسبت به این مسائل اختلافی فاحش پیدا میشود. اگر زن اهل تجمل و زیباپوشی است و به لباسهای زینتی و تجملی نیاز دارد واجب است که علاوه بر دیگر لباسها، به حسب حال امثال او، برایش تهیه شود.
- مسکن: حق مسکن از مهمترین ارکان نفقه است و مرد وظیفه دارد به عنوان سرپرست خانواده برای همسر خود منزلی مناسب و در شأن او برگزیند و آرامش خاطر او را فراهم سازد؛ بنابراین، زن حق دارد در خانهای که متناسب و معمول امثال اوست سکونت داده شود؛ حتی میتواند از شوهرش خانهای مستقل بخواهد که متعلق به خودش شود یا برایش اجاره کند.
- لوازم خانه: لوازم منزل از مهمترین ضروریات زندگی است که کمیت و کیفیت به عرف و عادت موکول میشود. بر این پایه، مجموعه وسایلی که برای تأمین حداقل نیازهای معیشتی زن ضرورت دارد باید برایش تهیه شود.
- خدمتکار: اگر زن، از خانوادههای اشراف -که دارای خدمتکار و کلفت هستند- باشد، مرد باید برایش خدمتکار بگیرد؛ گرچه به بیش از یک نفر نیاز داشته باشد.
- هزینههای درمانی و بهداشتی: هزینه داروهایی که زن بهطور متعارف به آن نیاز دارد و هزینه نظافت و بهداشت فردی او بر عهده شوهر است.
۷- هزینه سفر: مخارج سفر زن اگر بیشتر از مخارج وطن باشد با شوهر نیست، ولی اگر شوهر مایل باشد که زن را سفر ببرد باید خرج سفر او را بدهد.[12][13]
نفقه خویشان و نزدیکان
خویشاوندان در اینجا عبارتند از:
- فرزندان و نوهها، اگر چه پایینتر روند (مانند نبیره و نتیجه).
- پدر و مادر و پدربزرگها و مادربزرگها، اگر چه بالاتر روند.
نفقه این دو دسته -خواه مرد باشند یا زن، کوچک یا بزرگ، مسلمان یا کافر- به تفصیلی که میآید، بر مرد واجب است؛ ولی نفقه دیگر نزدیکان، به ویژه کسانی که از او ارث میبرند، استحباب دارد.[12]
منابع
- خبرگزاری باشگاه خبرنگاران (۲۰۱۷-۰۶-۲۸). «آیا نفقه به زنان شاغل تعلق میگیرد؟». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. دریافتشده در ۲۰۱۹-۰۴-۲۰.
- تحریر الوسیلة ج۲، ص۳۱۳
- «نسخه آرشیو شده». بایگانیشده از اصلی در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۳. دریافتشده در ۲۲ سپتامبر ۲۰۱۳.
- بقره/۲، آیه ۲۳۳
- طلاق/۶۵، آیه
- نساء/۴، آیه۳۴
- خبرگزاری باشگاه خبرنگاران (۲۰۱۳-۰۱-۲۹). «"حسن معاشرت" تکلیف اخلاقی و قانونی زوجین». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران | آخرین اخبار ایران و جهان | YJC. دریافتشده در ۲۰۱۹-۰۴-۲۱.
- - (۲۰۱۹-۰۱-۰۷). «نفقه زن | محاسبه و شرایط میزان پرداخت نفقه زن و نفقه فرزند در سال1398». مجله حقوقی دادپرداز | انتخاب وکیل و مشاوره حقوقی تخصصی. دریافتشده در ۲۰۲۰-۰۲-۱۴.
- (ماده 1107 ق. م)
- (ماده 1204 ق. م)
- (بخشنامه 828/7 مورخ 30/1/1340)
- تحریر الوسیلة ج۲
- توضیح المسائل ج۱
پیوند به بیرون
- «زن، حق خروج از منزل، حق کار و اذن شوهر». بشارت - افغانستان. دریافتشده در ۲۰۱۹-۰۴-۲۰.