محمد بن مسافر
محمد بن مسافر حاکم و سر دودمان سالاری طارم در حدود سالهای ۹۱۶ میلادی بود. آنطور که از نام پدر محمد بر می آید نامش تغییر یافته نامی ایرانی(اسور) و معادل عربی آن بوده است و نام واقعی خود محمد هم سالار بوده که بعدها به عنوان نام دودمانش مورد استفاده قرار گرفته بود.
| بخشی از مجموعه مقالات تاریخ طبرستان و دیلم |
 |
 گرگان •  طبرستان •  گیلان •  تالش |
توسعه قدرت سیاسی
محمد برای تحکیم قدرت خود مطابق رسم آن روز، تصمیم به یک ازدواج سیاسی گرفت و با «خراسایا» دختر جستان سوم پادشاه جستانی دیلمان ازدواج کرد.[1] این ازدواج موجب شد تا او بتواند در امور داخلی جستانیان دخالت کند. در ۹۱۹ میلادی در نبرد قدرت بین شاهزادگان جستانی، او علی دیلمی را-که جستان سوم را از میان برده بود- کشت. سپس در شورشی که علیه جانشین جستان یعنی خسرو فیروز صورت گرفت، او را نیز به قتل رساند. در این شرایط، قدرت خاندان سالاری کم‌کم در مقایسه با دودمان جستانی فزونی یافت.
محمد بن مسافر، بنیان‌گذار سلسلهٔ آل مسافر است. به نوشته کسروی، محمد بن مسافر نخستین کسی از آل مسافر است که شناخته شده‌است.[2] این سلسله همانند جستانیان بودند و با آنها ارتباط و وابستگى نزدیک داشتند، اما جدیدتر و ظاهراً پرشورتر بودند و نیروى خود را هم در درون و هم در بیرون دیلم به‌کار گرفتند.[3] با مرگ جستان، که مخالف عباسیان بود، علی بن وهسودان، جانشین او
شد. علی از خلافت عباسی اطاعت می‌کرد و به همین سبب حکومت اصفهان به او واگذار شد. او در اطاعت از خلیفه تا آنجا پیش رفت که داعی صغیر، را دستگیر کرده و می‌خواست او را به بغداد بفرستد.[4] چندی بعد، محمد بن مسافر، از خاندان‌های محلی قدرتمند آل جستان، علی بن وهسودان را به قتل رساند و حکومت مستقلی در طارم دیلم تأسیس کرد.
بنابر احتمال، علت دشمنی ابن مسافر با علی بن وهسودان در دو دلیل دانسته‌اند:
- همسر ابن مسافر دختر جستان بن وهسودان بود و وی علت مرگ جستان را زیاده‌طلبی علی بن وهسودان می‌دانست؛ به‌همین‌دلیل به خوانخواهی پدرزن برخاست.[5]
- تابعیت علی بن وهسودان از خلافت عباسی.[6]
جنگ با دیلمیان
در ۹۳۰ میلادی اسفار بن شیرویه -شاه دیلمان- به مرداویج دستور داد که طارم را از دست محمد به درآورد. مرداویج به طارم حمله کرد و قلعه شمیران را محاصره کرد؛ اما محمد نهایتاً موفق شد مرداویج را علیه اسفار با خود همراه کند. با حمایت سالاریان، مرداویج به حکومت دیلمی حمله کرد و شیرزاد برادر اسفار و پس از مدتی تعقیب و گریز خودش (اسفار) را کشت.
خلع از قدرت
در ۹۴۱ میلادی پسران او مرزبان و وهسودان علیه او شوریدند و او را در قلعه‌ای محبوس کردند. در ۹۴۹ میلادی، پس از آن که مرزبان توسط آل بویه به اسارت افتاد، محمد از زندان آزاد شد. فرماندهان دیلمی، محمد را آزاد کرده و در اردبیل به قدرت رساندند؛ اما محمد در آرزوی بازگشت به طارم بود. او به همراه سپاهش به قصد تصرف طارم به آنجا رفت اما وهسودان او را دستگیر نموده و برای بار دوم محبوس کرد. او تا زمان مرگ یعنی حدود ۹۵۳ میلادی در زندان ماند.
پانویس
- «مسافریان». ایرانیکا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۰۹.
- شاهمرادی، آل مسافر و تشیع در دیلم و آذربایجان در قرن چهارم هجری، ۱۲۰.
- شاهمرادی، آل مسافر و تشیع در دیلم و آذربایجان در قرن چهارم هجری، ۱۱۹.
- شاهمرادی، آل مسافر و تشیع در دیلم و آذربایجان در قرن چهارم هجری، ۱۱۹.
- شاهمرادی، آل مسافر و تشیع در دیلم و آذربایجان در قرن چهارم هجری، ۱۲۰.
- شاهمرادی، آل مسافر و تشیع در دیلم و آذربایجان در قرن چهارم هجری، ۱۲۰.
منابع
- شاهمرادی، سید مسعود (۱۶ فروردین ۱۳۹۵). «آل مسافر و تشیع در دیلم و آذربایجان در قرن چهارم هجری».
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Muhammad ibn Musafir». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۴ مه ۲۰۱۶.