شهرستان خاش

جمعیت این شهرستان بر طبق سرشماری سال ۱۳۹۵، برابر با ۱۲۹،۶۴۵ نفر بوده‌است.

"خاش"، "خُواش"، "حُواش" یا "واش"، برگرفته از واژگان "خوش" و "وَشّ" به معنای خوش‌آب‌وهوا می‌باشد. هم‌چنین در برخی منابع، "وش" را "مادرزن" و یا "شیرین" نیز معنا کرده‌اند.[2]

شهرستان خاش با مساحت ۱۹۳۷۶ کیلومتر مربع در مرکز استان سیستان و بلوچستان قرار گرفته و فاصله مرکز شهرستان تا مرکز استان ۱۸۰ کیلومتر است.

شهرستان خاش دارای ۳ بخش، ۱۱ دهستان و ۳ شهر به شرح زیر است:

ارتفاعات، رودخانه‌ها‌، قنات‌ها، چاه‌های آب، چشمه‌ها(اعم از فصلی و غیر فصلی) و کوه تفتان، از نظر تقسیم‌بندی حوزه‌ای آبریز ایران، شهرستان خاش را به ۵ محدوده مطالعاتی تقسیم کرده که قسمت‌هایی از ۳ حوزه آبریز اصلی یعنی حوزه‌های کویر لوت، جازموریان و ماشکید(ماشکیل) را در بر می‌گیرد. این محدوده‌ها عبارت‌اند از:

• دشت‌های خاش و پشتکوه از حوزه ماشکید
• دشتهای گوهرکوه و آب‌خوان از حوزه آبریز کویر لوت
• محدوده‌های ایرندگان و کارواندر از حوزه آبریز جازموریان

در این شهرستان تقریباً تمام بهره‌برداری آب توسط منابع آب زیرزمینی صورت می‌گیرد و رودخانه‌های منطقه عموماً فصلی می‌باشند.

خاش به سبب ارتفاع بلند از سطح دریا از آب و هوای مطلوب تری نسبت به سایر نقاط استان سیستان و بلوچستان برخوردار است . به طور کلی شهرستان خاش دارای آب و هوای گرم و خشک می‌باشد. میانگین بارش سالانه در این شهرستان حدود ۱۰ میلی‌متر و دمای آن در زمستان های سرد به ۱۰ درجه زیر صفر میرسد اما به طور عادی سردترین روز های سال در خاش ۵ درجه زیر صفر و گرمترین روز های تابستان دمای ۴۰ درجه سانتی گراد است. خوش آب و هوا ترین منطقه این شهر دامنه‌های کوه تفتان می‌باشد که بلند ترین قله در جنوب شرق کشور و تنها آتشفشان نیمه فعال کشور است.[3]

خاش امروزی در نزدیکی شهر قدیمی خاش قرار دارد که تاریخ پیدایش آن به پیش از حکومت نادرشاه می‌رسد. این شهر تا قبل از نادرشاه به علت ناامنی چندان اعتباری نداشت اما نادر شاه ضمن سرکوبی راهزنان، این منطقه را امن کرد و بعدها قلعه‌هایی ساخته‌شد و بدین‌ترتیب خاش رو به توسعه و آبادانی گذاشت و از شکل یک روستا خارج شد و آرام‌آرام سیمای شهر به خود گرفت.

مردم شهرستان خاش به زبان‌های بلوچی-سرحدی، بلوچی-مکرانی و فارسی تکلم می‌کنند و زبان فارسی در مدارس و ادارات دولتی رایج است. ۹۹ درصد جمعیت آن را مسلمانان تشکیل می‌دهند که ۹۵٪ اهل‌سنت و ۴٪ اهل تشیع می‌باشند.[4]

[[پرونده:Pirgel Mud Volcano 13960604 ، کوه بیرک واقع در ایرندگان، ، مسجد جامع، سرو کهنسال سنگان، قلعه ایرندگان، قلعه حیدرآباد، قلعه روستای ناصری، قلعه کمال‌آباد، قلعه عباس‌آباد، رودخانه ایرندگان، رودخانه کارواندر، رودخانه مرنتاک، غار گواتامک ایرندگان، غار صداکی ایرندگان، تنگه سک ایرندگان، [[ بازارچه سرپوشیده، مناره مسجد جامع روستای تاریخی کولکو و...

• سوزن‌دوزی بلوچی
• سکه‌دوزی بلوچی
• آیینه‌دوزی بلوچی
• گلیم‌بافی بلوچی
• پتش‌بافی بلوچی
• حصیربافی بلوچی
• سیاه‌چادربافی بلوچی

تعداد صنایع موجود شهرستان خاش، ۳۱ واحد می‌باشد. در سال ۱۳۸۲ تعداد ۳ کارگاه فعال، مسئولیت استخراج معادن را به عهده داشته که عمده‌ترین معادن موجود در سطح این شهرستان عبارت‌اند از: آهک، مارن پوزولان، سنگ لاشه معادن ساختمانی، تالک، کرومیت، مس، آهن و...؛ سهم شهرستان از کارگاه‌های معدنی فعال استان ۲۰٪ می‌باشد که از این حیث در رتبه اوّل استان سیستان و بلوچستان قرار دارد. میزان تولیدات اسمی سالانه گروه معدنی غیر فلزی ۵۰/۰۰۰ تن می‌باشد که ۴۱/۲٪ تولیدات معدنی کل استان را به خود اختصاص داده و از این حیث، در رتبه اوّل استان سیستان و بلوچستان قرار دارد.