تجزیه‌طلبی

• بخشی خود مختار قره باغ یا آرتاساخ که جمهوری قره باغ کوهستانی شناخته می‌شود
• جمهوری خودگردان تالش-مغان یک جمهوری خودگردان با عمر کوتاه به ریاست جمهوری علی‌اکرم همت‌زاده بود که از ژوئن تا آگوست ۱۹۹۳ (به مدت دو ماه) اداره تالش گشتاسبی در جنوب شرقی جمهوری آذربایجان را برعهده داشت.

ایالات متحده، با استقلال طلبی اتحاد کلونی‌های ۱۳ گانه از بریتانیا در ۱۷۷۶ و انتشار اعلامیه استقلال آمریکا ایجاد شده‌است. مهمترین حرکت تجزیه طلبی در تاریخ آمریکا ایالات مؤتلفه آمریکا بود که با جنگ داخلی آمریکا در دهه ۱۸۶۰ میلادی با گرفتن ۶۰۰۰۰۰ قربانی پایان پذیرفت. جمهوری تگزاس نیز کشوری بود که پس از حرکت تجزیه طلبی با موفقیت از مکزیک جدای گردید و چند سال بعد به آمریکا پیوست.

امروزه دادگاه عالی آمریکا در حکم «تگزاس علیه وایت» اتحاد ایالات آمریکا را مجموعه‌ای جداناپذیر دانسته، لیکن حق تجزیه طلبی را از طریق شورش و یا انقلاب عمومی مردود نمی‌داند.[6][7]

عمده‌ترین حرکات معاصر تجزیه طلبی در ایالات متحده آمریکا عبارتند از:

• جمهوری تگزاس (نوین)[8]
• جمهوری کسکیدیا (متشکل از قسمت‌هایی از غرب آمریکا و کانادا)[9]
• حرکت استقلال و خودمختاری هاوایی[10]
• حزب استقلال طلبان آلاسکا[11]
• جمهوری ورمونت دوم[12]
• لیگ جنوب (متشکل از بقایای جبههٔ ایالات مؤتلفه آمریکا)[13]

با اینحال تمام این حرکات فاقد کثرت تعدد هستند.

بخش‌هایی در اسپانیا که جنبش‌های جدای خواهی دارند.

اسپانیا چندین جنبش جدای خواهی دارد که معروف‌ترین آن‌ها جنبش استقلال کاتالونیا و باسک هستند.

• جنبش استقلال طلبی سیسیل که از سال ۱۹۴۰ در ایتالیا فعال است.و توسط احزابی همچون حرکت برای استقلال سیسیل ٬ اتحاد سیسیل ٬ حزب مردمی سیسیل ٬پشتیبانی می‌شود.
• جدای خواهان بخش پادانیا که توسط حزب لگا نورد پشتیبانی می‌شود.
• واله دائوستا
• لمباردی
• اینسوبریا
• ترنتینو
• تیرول جنوبی
• ونتو
• ایتالیای جنوبی
• ساردنی
• لیگوریا
• فریولی ونتزیا جولیا

برنارد لوئیس در سخنرانی "Iran in History" (ایران در تاریخ) که در مرکز موشه دایان، دانشگاه تل آویو ایراد شده (۱۸ ژانویه ۱۹۹۹)، نقش ایران در تاریخ و تأثیر آن را بر تمدن جهان به اختصار مورد بحث قرار داده‌است و به موضوع تجزیه ایران اشاره کرده‌است.

لوئیس در این سخنرانی خاطرنشان می‌کند: «در دوهزار سال گذشته هیچ کشورگشا یا نیروی خارجی ای نتوانسته‌است بر زبان و فرهنگ ایرانی اثرات بنیادی بگذارد، که این یکی از نشانه‌های فرهنگ برتر است، و فرهنگ برتر همیشه بر فروتر چیرگی یافته‌است.» وی در کنفرانس بیلدربرگ نتیجه می‌گیرد که تنها راه رویارویی با چنین فرهنگی نابود ساختن آن است و پیشنهاد می‌کند که ایران را به قطعات قومی گوناگون بشکنند و میان کشورهای نوپا تقسیم کنند (پروژه‌های کردستان بزرگ، پشتونستان بزرگ و آذربایجان بزرگ).[14]

از دوره قاجار به این سو می‌توان به حرکت‌های تجزیه طلبی زیر در ایران اشاره کرد:

• استقلال طلبان کردستان: از دوره پهلوی تا کنون که ناآرامی‌هایی در مهاباد منجر به حضور نیروهای نظامی در ناحیه گردید، منطقه کردستان کمابیش شاهد حرکت‌های استقلال طلبانه‌ای[15][16][17] همچون حزب دموکرات کردستان ایران است که تا به امروز ادامه دارد.[18]
• «جمهوری دمکراتیک الاحواز» در نواحی غربی خوزستان، ادعای استقلال طلبی دارد که به حرکت‌های استقلال طلبانه دوران شیخ خزعل باز می‌گردد.[19][20]
• حرکات استقلال طلبی در ناحیهٔ سیستان و بلوچستان.[21]
• منطقه آذربایجان که با حمایت برخی کشورها همانند ترکیه و شوروی[22] شاهد بروز حرکت‌هایی تجزیه طلبانه (همانند جاماح, گاموح و دولت پیشه‌وری بوده‌است.[23][24] حتی برخی شیخ محمد خیابانی را تجزیه طلبی دانسته‌اند که حتی نام آذربایجان را به «آزادی‌ستان» تغییر داد و قصد داشت رشته اطاعت از مرکز را بگسلد.[25]
• دانا روراباکر نماینده مجلس آمریکا طی یک نامه رسمی در تاریخ ۲۶ ژولای ۲۰۱۲ از دولت آمریکا درخواست کرد که نسبت به تجزیه کشور ایران، و الحاق استان‌های آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی به کشور جمهوری آذربایجان، اقدام کند.[26]

در بریتانیا، استقلال ایرلند شمالی و اسکاتلند هدف جدایی طلبان این مناطق می‌باشد . اسکاتلند کشوری مستقل بود که از سال ۱۶۰۳ پادشاهی مشترک با انگلستان داشت. در سال ۱۷۰۷ دو کشور پادشاهی متحد شدند تا "پادشاهی متحده بریتانیا" را ایجاد کنند. حرکت‌های استقلال طلبانه از سال‌های ۱۸۵۳ در اسکاتلند شروع شده بود. در سال ۱۹۶۷، حزب ملی اسکاتلند به اکثریت پارلمانی دست یافت. در دهه هفتاد میلادی، با کشف نفت در سواحل شرقی اسکاتلند، بحث‌های تجزیه طلبی در اسکاتلند شدت گرفت. در اول مارس ۱۹۷۹، رفراندمی برگزار شد که در آن تشکیل پارلمانی برای اسکاتلند به رأی گذاشته شد. با وجود این که ۵۱٫۶٪ رأی دهندگان موافق تشکیل پارلمان مستقل بودند، چون شرط تعداد نفرات شرکت‌کننده در انتخابات برآورده نشده بود، نتایج انتخابات به رسمیت شناخته نشد. پس از حدود ۲۰ سال، در سال ۱۹۹۸، پارلمان بریتانیا، "قانون ۱۹۹۸ اسکاتلند" را تصویب کرد که اجازه تشکیل پارلمان مستقل اسکاتلند را می‌داد. در سپتامبر ۲۰۱۴ در اسکاتلند انتخاباتی برگزار شد که تمایل اکثریت باقی ماندن اسکاتلند در بریتانیا بود.

در بلژیک بحث بر سر جدایی فلاندری زبانان ناحیه فلاندر و بروکسل از فرانسوی زبانان ناحیه والونی و بروکسل و استقلال آن‌ها یا الحاقشان به هلند و فرانسه وجود دارد.[27][28][29][30]

حکومت ترکیه و احزاب ملی‌گرای این کشور حزب کارگران کردستان و برخی دیگر از احزاب متعلق به کُردها همچون حزب آشتی و دموکراسی را متهم می‌کند که خواهان جدایی کردستان ترکیه از ترکیه و ایجاد کشوری مستقل هستند، که با کردستان ایران، کردستان عراق و کردستان سوریه یکپارچه شده و کشور کردستان را به وجود بیاورد.[31] این در حالی است که «حزب کارگران کردستان» به صورت رسمی اعلام کرده که به دنبال تجزیۀ ترکیه و تأسیس دولتی جداگانه در بخش‌های کردنشین نیست،‌ بلکه با هدف تأسیس نظام کنفدرالیسم دموکراتیک در سرتاسر ترکیه مبارزه می‌کند که ذیل آن امکان خودگردانی مناطق کردنشین نیز به عنوان بخشی از ترکیۀ‌ یکپارچه به وجود بیاید.[32]

سومالی‌لند یک بخش خودمختار [33] از جمهوری سومالی است.[34][35]

• جمهوری سودان جنوبی در جریان همه پرسی در سال ۲۰۱۱ از سودان جدا شد.درگیری میان شمال و جنوب از سال ۱۹۵۵ میلادی تا سال ۲۰۰۵ میلادی، منجر به دو جنگ داخلی و جان‌باختن دست‌کم ۲ میلیون نفر شد.

• جنبش جدای خواه کبک (به فرانسوی:Mouvement souverainiste du Québec) خواهان جدای بخش فرانسوی زبان کبک کانادا است.
• حزب جدای خواه آلبرتا کانادا خوهان جدایی ایالت آلبرتا از این کشور است.این حزب در انتخابات سال ۲۰۰۴ ایالت آلبرتا نام‌نویسی کرد.

• بخش جدا شده ترنسنیستریا
• گاگائوزیا

• حکومت جمهوری چین که از سال ۱۹۱۱ تا ۱۹۴۹ سرزمین اصلی چین را اداره می‌کرد از زمانی که حزب خلق چین سرزمین اصلی را اداره می‌کند، گرداندن تایوان و چند جزیره دیگر را برعهده دارد.
• در داخل سرزمین چین نیز سه بخش تبت و مغولستان داخلی و سین کیانگ نیز با نام جنبش استقلال تبت و جنبش اسلامی استقلال ترکستان شرقی خواهان جدایی از چین هستند.

• فریسیا که توسط حزب ملت فریسی برای اتحاد مردم فریسی از راه دموکراتیک تلاش می‌کند.[36]

پاکستان از هند جدا گشته است و از سال ۱۹۸۹ نیز یک جنبش خشونت آمیز جدایی خواه در کشمیر با یاری شبه نظامیان پاکستانی ادامه داشته‌است.دیگر جنبش‌های جدای خواه نیز در ناگالند، مانیپور، آسام، پنجاب، میزورام و تریپورا نیز به‌طور رسمی فعال هستند.در حالی که جنبش غیرخشونت آمیز در سال ۱۹۶۰ در تامیل نادو وجود داشت.[37]

بخش جدا شده قبرس شمالی که توسط ترکیه اشغال شده‌است.

گروه جدای خواه ببرهای تامیل خواهان جدایی بخش تامیل از سریلانکا هستند.

در ۲۵ ژوئن ۱۹۹۱ کرواسی و اسلونی از جمهوری فدرال خلق یوگوسلاوی جدا شدند.پس از آن مقدونیه و بوسنی و هرزگوین نیز اعلام استقلال کردند.در پی آن فدراسیون یوگسلاوی سرنگون شد و مونته نگرو و صربستان در آن باقی ماندند.چندین جنگ میان یوگوسلاوی و گروه‌های قومی جدایی‌خواه کروات و بوسنی و هرزگویینی و اسلونیایی و پس از آن‌ها کزوویی درگرفت.در سال ۲۰۰۶ مونته نگرو نیز به صورت مسالمت آمیز جدا شد.

کوزوو استقلال خود را عملاً در تاریخ ۱۷ فوریه ۲۰۰۸ اعلام کرد،و توسط چندین کشور به رسمیت شناخته شد.ولی همچنان زیر اداره سازمان ملل باقی ماند.

همچنین تمایل شدید در جمهوری صرب بوسنی برای جدایی از بوسنی و هرزگویین وجود دارد.