نگاه به شرق

ایران از آغاز دوران جمهوری اسلامی شعار «نه شرقی، نه غربی» را سرلوحه خود قرار داده و سعی نموده در سیاست خارجی خود حرکت مستقلی را در پیش بگیرد.[5] رویکرد مطلق‌گرایانه ایران به این شعار تا پایان جنگ سرد، مانع از این می‌شد که ایران بتواند هم‌پیمانان استراتژیکی برای خود بیابد.[6] سیاست نگاه به شرق در حالی مطرح شد که مذاکرات ایران با کشورهای اروپایی و غرب پیرامون برنامه هسته‌ای ایران دچار چالش شد و نتوانست به‌خوبی تأمین‌کننده منافع ملی باشد؛ و در عین حال تحولاتی که در قاره آسیا طی سال‌های قبل اتفاق افتاد شرایط نویی را پدید آورد.[7]

کشورهایی مانند ژاپن،[8] کره جنوبی،[9] چین،[10] مالزی،[11] روسیه،[12] هند[13] و پاکستان[14] از کشورهای هدف این سیاست عنوان شده‌اند. البته به زعم عده‌ای از آن‌جا که ژاپن و کره جنوبی با اتخاذ سیاست‌های اقتصادی سرمایه‌داری لیبرال و انحلال فرهنگی در تمدن غرب، دیگر در چارچوب تمدن مشرق‌زمین تعریف نمی‌شوند نمی‌توانند در این رویکرد جایگاهی داشته باشند و خیمه نگاه به شرق بر پایه ۴ ستون روسیه، هند، چین و مالزی استوار است.[15]

جغرافیایی–ایدئولوژیک

بر پایه این نوع نگاه، تعریف حوزه شرق بر پایه مکان جغرافیایی و تا حدودی تقابل با دنیای غرب انجام می‌شود. بر اساس این نگاه، کشورهای آمریکای لاتین نیز در حوزه شرق تعریف می‌شوند. مبنای تصمیم‌سازی‌ها در دولت احمدی‌نژاد این رویکرد بوده‌است.[16]

ایدئولوژیک

با نگاه ایدئولوژیک که بر اساس دوقطبی تقابل شرق–غرب و نگاه اسلامگرایانه جمهوری اسلامی است، کشورهای جهان اسلام نیز در حوزه شرق تعریف می‌شوند. این دیدگاه طرفداران کمی دارد.[17]

عملگرایانه

این دیدگاه شرق را بر پایه حوزه تمدنی شرق و با زاویه دید منطقه‌ای و همسایگی نگاه می‌کند و سعی دارد از شرق هویتی مکانی و جغرافیایی ارائه دهد.[18]

• آدمی، علی (بهار ۱۳۸۹)، «راهبرد نگاه به شرق در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: دیدگاه، زمینه‌ها و فرصت‌ها»، فصلنامه مطالعات سیاسی (۷)، ص. ۹۷-۱۳۶
• ثقفی عامری، ناصر (دی ۱۳۸۵)، «در جست‌وجوی افق‌های جدید در سیاست خارجی ایران: «سیاست نگاه به شرق»»، مرکز تحقیقات استراتژیک (پژوهش ۵) قابل دسترسی در: https://web.archive.org/web/20140102194609/http://www.csr.ir/Pdf/Issues100/Pajoheshe%205-CSR.pdf