نبرد هرات (۴۸۴ میلادی)

در سال ۴۵۹ هپتالیان بلخ را گرفتند و با نیروهای هرمز سوم پادشاه ساسانی روبرو شدند. این اتفاق پس از آن رخ داد که پیروز در پیمانی آشکار با هپتالیان برادرش هرمز سوم را شکست داد و کشت و خود را به عنوان پادشاه جدید شناساند. او همچنان به کشتن افراد خانواده خود ادامه می داد و شروع به آزار مسیحیان کرد.

پیروز به سرعت برای حفظ روابط صلح آمیز با امپراتوری بیزانس به غرب حرکت کرد.

در خاور پیروز یکم تلاش کرد تا هپتالیان را که ارتششان تسخیر شرق ایران را آغاز کرده بود بررسی کند. رومی ها در این تلاش ها از ساسانیان پشتیبانی کردند و برای آنها یگانهای کمکی فرستادند.

تلاش پیروز یکم برای جلوگیری از گسترش نفوذ هپتالیان که بصورت گسیل داشتن نیروهایش به اعماق قلمرو آنها نمود پیدا کرده بود، با محاصره شدنشان در خاک دشمن، با ناکامی رویارو شد.

پیروز یکم در سال ۴۸۱ به اسارت هپتالیان در آمد و ناگزیر شد افزون بر پرداخت باج برای آزاد شدن، پسرش قباد را به مدت ۳ سال به عنوان گروگان به آنها بسپرد.

این شکست خوارکننده، پیروز را به برنامه ریزی برای یک لشگرکشی دیگر در برابر هپتالیان رهنمون شد.

در سال ۴۸۴ ، پس از رهایی پسرش ، پیروز ارتش بزرگی را تشکیل داد و برای رویارویی با هپتالیان راهی شمال خاوری شد. پادشاه نیروهای خود را تا بلخ جایی که اردوگاه اصلی خود را برپا و فرستادگان خوشنواز رد نمود، هدایت کرد.

هپتال ها با زیرنظر داشتن راه پیشروی پیروز ، برای او کمین کردند. در نبرد متعاقب ، پیروز از سوی یک لشگر هپتالی در نزدیکی بلخ شکست خورد و کشته شد.

ارتش پیروز کاملاً نابود شد و جسدش هرگز یافت نشد. چهار پسر و برادرش نیز کشته شدند. شهرهای اصلی ساسانیان در منطقه خراسان؛ نیشابور ، هرات و مرو اکنون تحت حکومت هپتالی بودند.

هپتالیان پس از مرگ شاه ، به سرزمین های ساسانی که بدون فرمانداران دولت مرکزی باقی مانده بودند حمله کردند. بخش گسترده ای از سرزمین ساسانیان به مدت دو سال، پی در پی تاراج میشد. تا اینکه سوخرا یکی از بلندپایگان ایرانی از خاندان کارن با به تخت نشاندن یکی از برادران پیروز ، بلاش ، به عنوان پادشاه تازه ، نظمی را زنده کرد. سایه تهدید هپتالیان بر سرزمین های ساسانی تا زمان پادشاهی خسرو یکم نیز ادامه داشت. بلاش نتوانست اقدامات بسنده برای رویارویی با یورش های هپتالی انجام دهد و پس از چهار سال حكومت، به نفع قباد یکم ، برادرزاده اش و پسر پیروز عزل شد. پس از ۴ سال پیروز از پادشاهی برکنار و در بند شد ولی از زندان گریخت و به کسانی که پیشتر گروگان گرفته بودندش یعنی هپتالیان، پناه برد. قباد در آنجا با یکی از دختران پادشاه هپتالی ازدواج کرد و او ارتشی را برای تسخیر پادشاهی قدیمی قباد و به دست گرفتن تاج و تخت در اختیار قباد قرار داد. ساسانیان تا سال ۴۹۶ که قباد از پادشاهی برکنار و ناگزیر شد دوباره به سرزمین هپتالیان برود، خراجگزار هپتالیان ماند. پادشاه جاماسپ به مدت دو سال بر تخت پادشاهی نشست تا اینكه قباد در رأس ارتش ۳۰,۰۰۰ نفری بازگشت. و تاج و تخت خود را به دست آورد. او از ۴۹۸ تا زمان مرگش در ۵۳۱ ، هنگامی که پسرش خسرو یکم به جایش بر تخت نشست، پادشاهی کرد.

به گفته عرفان شهید ، تاکتیک هفتالی ها در کندن خندق در این جنگ، بعدها از سوی ایرانیان در نبردشان برابر روم یعنی نبرد تانریس (۵۲۸) با موفقیت بکارگیری شد. از تاکتیک ایرانیان نیز متعاقباً بیزانسی ها در نبرد دارا (۵۳۰) و حتی مسلمانان در جنگ خندق با کامیابی بهره گرفتند.

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Battle of Herat (484)». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۲ اوت ۲۰۱۵.