نبردهای ایران و انگلستان

اولین نبرد در سال ۱۲۵۴ ه‍.ق (۱۸۳۸ میلادی) در زمان محمد شاه قاجار که سپاهیان ایران، هرات را محاصره کردند و با تهدید جدی انگلیس رو برو شدند. دراین جریان، انگلیس با اعزام پنج فروند کشتی جنگی به عنوان اعتراض، جزیره خارگ را اشغال کرد. سپاه ایران به ناچار در ۱۸ جمادی الثانی ۱۲۵۴ ه‍.ق (۸ سپتامبر ۱۸۳۸ میلادی) بدون اخذ نتیجه‌ای از محاصره هرات دست برداشت و تمام شرایط انگلیس را پذیرفت. ضعف و بی‌تدبیری حاجی میرزا آقاسی و عدم آگاهی او از اوضاع آن روز در شکست ایران نقش عمده‌ای داشت.

ایران در سال ۱۸۰۸ در یک نقشه بریتانیایی. قبل از از دست دادن سرزمین‌هایی در شمال به روسیه از طریق عهدنامه گلستان در سال ۱۸۱۳ و هرات به بریتانیا از طریق معاهده پاریس در سال ۱۸۵۷

تصویر ابوطالب غفاری در مطبوعات لندن در سال ۱۸۵۷

دیگر بار حمله بریتانیا در سال ۱۲۷۳ ه‍.ق (۱۸۵۶ میلادی) در اوایل ناصرالدین شاه قاجار رخ داد. سپاهیان ایران هرات را که حاکم آن با حمایت انگلیسی‌ها اعلام استقلال کرده بود محاصره کردند. ایران، هرات را محاصره و فتح کرد، نیروهای انگلیسی بدین بهانه به جنوب ایران حمله کرده خارک، بوشهر، برازجان، خرمشهر و اهواز را اشغال کردند. به وسیله فشار نیروی دریایی انگلیس و اولتیماتوم آن کشور به ایران، سپاهیان ایران به محاصره هرات پایان دادند که سرانجام با عقد معاهده پاریس در مارس ۱۸۵۷ میلادی در پاریس صلح برقرار شد. این امر به‌تدریج مقدمات جدایی افغانستان را از ایران فراهم ساخت تا اینکه در سال ۱۲۷۳ قمری از ایران جدا شد.[1]

انگلستان که بعد از وقایع جنگ اول افغان و انگلیس مایل به جنگ در هرات نبود، تصمیم گرفت به جای آن در سواحل خلیج فارس با طرف ایران درگیر شده و آنان را از این طریق تحت فشار قرار دهد.[2] در این زمان میرزا آقاخان نوری صدراعظم ناصرالدین شاه، سخت و بدون پرده‌پوشی از انگلیس حمایت می‌کرد و خود، دست‌نشانده و عامل انگلیس بود. این جنگ‌ها که از نوامبر ۱۸۵۶ تا آوریل ۱۸۵۷ (نزدیک به پنج ماه) به طول انجامید به جدایی رسمی هرات از ایران منجر شد. هرات بخشی از ایران بود جیمز اوترام طی اولتیماتومی از ایران خواست که از هرات دست بکشد. انگلستان می‌خواست که افغانستان مستقل شود تا در دسترس روس‌ها و توسط پادشاه قاجار قرار نگیرد. در این دوره روابط ایران و روسیه به صورت اتحاد بود؛ و این امر نگرانی بریتانیا را برانگیخت.

سومین هجوم انگلیسی‌ها در سال ۱۳۳۳. ق برابر ۱۲۹۴. ش (۱۹۱۵. م) در جریان جنگ جهانی اول به جنوب ایران و بوشهر صورت گرفت که با مقاومت مجاهدین تنگستانی و دشتستاتی روبرو شد. در این جنگ که در سربست چغادک در ۱۰ کیلومتری بوشهر اتفاق افتاد نیروهای ایرانی از سه دسته دشتستانی‌ها به فرماندهی غضنفرالسلطنه برازجانی که میانه دار سپاه بود و تنگستانی‌ها به فرماندهی زائر خضرخان که سمت چپ سپاه را در اختیار داشت و شیخ حسین چاهکوتاهی‌ها سمت راست سپاه در دست داشت تشکیل می‌گردیدند. جنگ به علت ضعف تسحیلاتی قوای ایرانی و حرکت زائر خضرخان به سمت اهرم بدون اطلاع سایر قوا بشکست انجامید. در این جنگ قوای دشتستانی و دشتی از خود ازخودگذشتگی‌های زیادی به نمایش گذاشتند، در این جنگ فرمانده قشون پیاده‌نظام سپاه دشتستان، محمداسماعیل بیگ خوشابی کشته شد و همین امر تأثیر بسزایی در کاهش روحیه جنگجویان دشتستانی گذاشت.

• خالوحسین بردخونی، سید قاسم یاحسینی، بوشهر، اداره کل فرهنگ وارشاد اسلامی استان بوشهر، چاپ اول، ۱۳۷۲.
• جایگاه دشتستان در سرزمین ایران، سروش اتابک زاده
• دشتستان وغضنفرالسلطنه برازجانی، دکتر هیبت اله مالکی
• دلاوران دشتستان، اسماعیل شهرسبزی
• جنگ ایران و انگلیس، علیمراد فراشبندی

• Sandes, Lt Col E.W.C. The Indian Sappers and Miners (1948) The Institution of Royal Engineers, Chatham.

• English, Barbara. 1971. John Company's Last War. London: Collins.
• Hunt, Capt. G. H. and George Townsend. 1858. Outram & Havelock's Persian Campaign. London: G. Routledge & Co.
• Outram, Lieut. General Sir James. 1860. Lieut. -General Sir James Outram's Persian Campaign in 1857. London: Smith, Elder and Co.
• Walpole, Sir Spencer. 1912. A History of England from the Conclusion of the Great War in 1815. London: Longmans, Green, and Co. (vol. VI, pp. ۲۶۶–۲۷۳)

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ نبردهای ایران و انگلستان موجود است.

• Persian War
• Regiment Site

• جدایی هرات از ایران
• جنگ‌های انگلستان و ایران
• سفرنامه نویسان انگلیسی و ایران
• اسناد نام خلیج فارس، میراثی کهن و جاودان
• ایران در جنگ جهانی اول
• جنبش جنوب ایران
• جنگ خوشاب