مونومر

مونومر یا تکپار (به انگلیسی: Monomer) نوعی مولکول است که واحد اصلی پلیمرها را تشکیل می دهد. مونومرها از طریق فرایندی که به عنوان پلیمریزاسیون شناخته می شود، به سایر مونومرها متصل می شوند و مولکول هایی با زنجیرهای تکراری را تشکیل می دهند. واکنش‌های مختلفی معمولاً از طریق کاتالیزورها منجر به پلیمریزاسیون می‌شوند[1] که در آن دو مولکول مجزا با اشتراک جفت الکترون‌ها به یکدیگر متصل شده و پیوندهای کووالانسی را تشکیل می‌دهند. مونومرها ممکن است منشأ طبیعی یا مصنوعی داشته باشند.[2]ایزوپرن، پروپیلن و وینیل کلرید چند نمونه از مونومرهایی هستند که در علوم و صنایع پلیمری کاربرد دارند. در علوم زیستی نیز مونومرهای طبیعی با پیوند به یکدیگر مولکولهای بزرگتر را می‌سازند مثلا گلوکز مونومر نشاسته،گلیکوژن و سلولز است یا آمینواسید مونومر پروتئین است.
تعریف آیوپاک: یک مولکول که می‌تواند تحت پلیمریزاسیون قرار گیرد و به این وسیله واحدهای اساسی را به ساختار اساسی یک درشت مولکول تبدیل می‌کند.[3]

ریشه‌شناسی

واژه monomer از کلمات یونانی mono به معنی یک و meros به معنی بخش گرفته شده است.

طبقه بندی مونومر

مونومرها را می توان از جهات مختلف طبقه بندی کرد. بسته به نوع پلیمری که تشکیل می شوند ، می توان آنها را به دو گروه گسترده تقسیم کرد. مونومرهایی که در پلیمریزاسیون تراکمی شرکت می کنند، استوکیومتری متفاوتی نسبت به مونومرهایی دارند که در پلیمریزاسیون افزایشی شرکت می کنند.[4]

اتصال مونومرها

پلیمریزاسیون تراکمی(condensation polymerization)
پلیمریزاسیون تراکمی تشکیل (PET)

پلیمریزاسیون تراکمی نوعی پلیمریزاسیون است که در آن مونومرها و یا الیگومرها با یکدیگر واکنش می دهند و واحدهای ساختاری بزرگتری ایجاد می کنند در حالی که مولکول های کوچکتر را به عنوان محصول جانبی مانند آب یا متانول آزاد می کنند. یک نمونه مشهور از واکنش تراکم ، استری شدن اسیدهای کربوکسیلیک با الکل ها است.[5]پلیمرهای خطی از مونومرهای دو عاملی ، یعنی ترکیباتی با دو گروه انتهایی واکنش پذیر تولید می شوند. پلیمرهای تراکمی متداول شامل پلی آمیدها و پروتئین ها هستند.[6]



پلیمریزاسیون افزایشی(Addition polymerization)
پلی اتیلن

در پلیمریزاسیون افزایشی مونومرها بدون از دست دادن مولکول، به یکدیگر متصل می‌شوند؛ بنابراین پلیمر تولید شده با این واکنش دارای واحدهای تکرار شونده‌ای همانند مونومر اولیه هستند. از جمله پلیمر های افزایشی می توان به پلی اتیلن، پلی وینیل کلرید، پلی تترافلوئورواتیلن (تفلون) و... اشاره کرد. به عنوان مثال واکنش پلیمریزاسیون افزایشی پلی اتیلن به صورت زیر است:[7]
n CH
2=CH
2 (gas) → [–CH
2–CH
2–]
n (solid) 
همانطور که ملاحظه می شود در طی انجام واکنش هیچ مولکولی کم نشده است.



مونومر های مصنوعی
اتیلن
  • اتیلن: اتیلن اولین عضو گروه آلکلن ها می باشد. این مونومر غیر اشباع(سیر نشده)است و اولین عضو خانواده آلکن ها می باشد. فرمول شیمیایی اتیلن C2H4 بوده و بین دو اتم کربن پیوند دوگانه وجود دارد. به دلیل وجود این پیوند دوگانه اتیلن، ایزومر صورت‌بندی ندارد، یعنی دو نیمه مولکول نمی‌توانند با چرخش حول پیوند دوگانه، صورت‌بندی خود را تغییر دهند.[8]

اتیلن در صنایع پتروشیمی با روش کراکینگ با بخار آب تولید می‌شود. در این فرایند هیدروکربن‌های گازی و محلول‌های سبک هیدروکربن حاصل از نفت به مدت بسیار کوتاه در دمای ۹۵۰–۷۵۰ درجه سانتی‌گراد حرارت داده می‌شوند. عموماً در این واکنش هیدروکربن‌های بزرگ به هیدروکربن‌های کوچک شکسته شده، هیدروکربن‌های اشباع با ازدست‌دادن هیدروژن به هیدروکربن‌های غیر اشباع تبدیل می‌شوند. محصول این واکنش مخلوطی از انواع هیدروکربن‌هاست که اتیلن عمده‌ترین آن است. مخلوط را به‌وسیله متراکم‌سازی و تقطیر جز به جز جداسازی می‌کنند. روش‌های دیگر، هیدروژن‌دارکردن استیلن با استفاده از کاتالیزور و آبگیری از اتانول است. مونومر های اتیلن با اتصال به یکدیگر به صورت های مختلف پلی اتیلن را ایجاد می کنند که بسته به شیوه اتصال آنها به یکدیگر پلی اتیلن با ویژگی های متفاوت ایجاد می کنند. به طور مثال پلی اتیلن با چگالی بالا (HDPE) حاصل اتصال مونومرهای اتیلن به صورت زنجیره ای و پلی اتیلن با چگالی کم (LDPE) حاصل اتصال مونومر های اتیلن به صورت شاخه ای می باشد. در طی ایجاد پلی اتیلن مونومر های اتیلن به حالت اشباع (سیر شده) می رسند.[9]

وینیل کلرید
  • وینیل کلرید: وینیل کلرید که نام آیوپاک آن کلرواتن می باشد، یک گاز با بوی شیرین، بی رنگ، بسیار سمی، قابل اشتعال و سرطانزا است که یک ترکیب کلردار آلی محسوب می شود. اولین بار از واکنش 1و2-دی کلرو اتان با محلول پتاسیم هیدروکسید در اتانول تولید شد. در سال 1912 یک شیمیدان آلمانی از واکنش استیلن با هیدروژن کلرید با استفاده از کاتالیزور کلرید جیوه، وینیل کلرید را سنتز کرد. همچنین این ترکیب می تواند به عنوان محصول جانبی در سنتز کلروفلوئوروکربن ها به دست آید. امروزه حدود 85 درصد وینیل کلرید توسط واکنش های کلر با اتیلن و هوا تولید می شود.

مونومر وینیل کلرید به عنوان خوراک راکتورهای پلیمریزاسیون استفاده می شود که در نهایت به پلیمر پلی وینیل کلرید (PVC) تبدیل می شود و در تولید مبلمان، لوازم خانگی و قطعات داخلی خودرو استفاده می شود. وینیل کلرید یک گاز غیر اشباع (سیر نشده) است که با تشکیل پلی وینیل کلرید اشباع می شود.[10][11]


استایرن
  • استایرن: استایرن یک ترکیب آلی با فرمول شیمیایی C8H8 است که به صورت صنعتی از هیدروژن‌زدایی اتیل‌بنزن تولید می‌شود و به طور عمده تمایل زیاد به فرآیند پلیمریزاسیون دارد. استایرن مایعی قابل اشتعال است و بخار آن در هوا قابلیت انفجار دارد. ناگفته نماند که ابن مونومر به طور طبيعي در برخي از گياهان و غذاها مانند دارچين، دانه هاي قهوه و بادام زميني وجود داردو نيز در قطران زغال سنگ يافت مي شود که مقادیر آن کوچک است.[12]

استایرن در تولید مونومر پلی استایرن به کار می‌رود که از آن ظروف یکبار مصرف، عایق برودتی در یخچال ها و سردخانه ها، لوازم ورزشی و ... ساخته می شود.




ترفتالیک اسید
  • ترفتالیک اسید: ترفتالیک اسید یک ترکیب آلی با فرمول C6H4(CO2H)2 است. این جامد سفیدرنگ یک ماده شیمیایی است که اصولاً به عنوان ماده اولیه پلی استر PET مورد استفاده قرار می گیرد و برای تولید بطری های پلاستیکی و لباس استفاده می شود.[13]


مونومر های طبیعی
ساختار کلی اسید آمینه، با گروه آمینو در چپ و گروه کربوکسیل در راست

</ref>


نوکلئوتید
  • نوکلئوتیدها: نوکلئوتیدها مولکولهای آلی هستند که از نوکلئوزید و فسفات تشکیل شده اند. آنها به عنوان مونومر پلیمرهای اسید نوکلئیک، دئوکسی ریبونوکلئیک اسید (DNA) و ریبونوکلئیک اسید (RNA) عمل می کنند که هر دو مولکول های زیستی ضروری در تمام اشکال حیات روی زمین هستند. نوکلئوتیدها در رژیم غذایی به دست می آیند و همچنین از طریق مواد مغذی رایج توسط کبد سنتز می شوند.[14] یک نوکلئوتید از سه زیر واحد شیمیایی متمایز تشکیل شده است: یک مولکول قند پنج کربنی ، یک نوکلئوبیس - که این دو با هم نوکلئوزید نامیده می شوند - و یک گروه فسفات. با اتصال هر سه ، یک نوکلئوتید ایجاد می شود که بسته به تعداد فسفات تشکیل دهنده گروه فسفات ، "مونوفسفات نوکلئوزید" ، "دی فسفات نوکلئوزید" یا "تری فسفات نوکلئوزید" نیز نامیده می شود.[15]



جستارهای وابسته

منابع
  1. «پی وی سی (PVC) یا پلی‌ وینیل کلراید چیست؟». www.itechpolymer.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۰۱.
  2. https://www.thoughtco.com/definition-of-monomer-605375#:~:text=A%20monomer%20is%20a%20molecule,natural%20or%20synthetic%20in%20origin.
  3. https://goldbook.iupac.org/terms/view/M04019#:~:text=A%20molecule%20which%20can%20undergo,essential%20structure%20of%20a%20macromolecule.
  4. D.Margerison,G.C.East,J.E.Spice, An Introduction to Polymer Chemistry, Pergamon Press,1967.
  5. https://polymerdatabase.com/polymer%20chemistry/Condensation%20Polymerization.html#:~:text=A%20condensation%20polymerization%20is%20a,such%20as%20water%20or%20methanol.
  6. D. Margerison, G. C. East, J. E. Spice (1967). An Introduction to Polymer Chemistry. Pergamon Press.
  7. George Odian ,Principles of polymerization,fourth edition,Willey Intersience.
  8. Silberberg, Martin S, Chemistry: the molecular nature of matter and change with advanced topics, Mc Graw Hill Education,2018
  9. Kniel L, Winter O, Stork K (1980). Ethylene, keystone to the petrochemical industry. New York: M. Dekker.
  10. https://iranchembook.ir/directory/vinyl-chloride/
  11. Silberberg, Martin S, Chemistry: the molecular nature of matter and change with advanced topics, Mc Graw Hill Education,2018
  12. Steele, D.H.; M.J., Thornburg; J.S., Stanley; R.R., Miller; R., Brooke; J.R., Cushman; G., Cruzan (1994). "Determination of styrene in selected foods". Journal of Agricultural and Food Chemistry.
  13. Sheehan, Richard J. "Terephthalic Acid, Dimethyl Terephthalate, and Isophthalic Acid". Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. Weinheim: Wiley-VCH.
  14. Zaharevitz DW, Anderson LW, Malinowski NM, Hyman R, Strong JM, Cysyk RL (November 1992). "Contribution of de-novo and salvage synthesis to the uracil nucleotide pool in mouse tissues and tumors in vivo". European Journal of Biochemistry.
  15. Alberts B, Johnson A, Lewis J, Raff M, Roberts K & Walter P (2002). Molecular Biology of the Cell (4th ed.). Garland Science.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.