محمد ظاهرشاه
محمد ظاهرشاه آخرین پادشاه افغانستان بود که از سال ۱۳۱۲ تا ۱۳۵۲ ه.ش(۱۹۳۳ تا ۱۹۷۳م.) به مدت چهل سال بر این کشور حکم فرمایی کرد.
| محمدظاهر شاه | |
|---|---|
| آخرین شاه افغانستان | |
 محمدظاهر شاه | |
| سلطنت | از ۸ نوامبر ۱۹۳۳ تا ۱۷ ژوئیۀ ۱۹۷۳م. |
| پیشین | محمدنادرشاه |
| جانشین | ندارد (حکومت پادشاهی در افغانستان با وقوع کودتای سفید سردار محمد داود خان در سال ۱۹۷۳ برچیده شد) |
| زاده | ۲۳ مهر ۱۲۹۳ه.خ (۱۶ اکتبر ۱۹۱۴م.) کابل، افغانستان |
| درگذشته | ۱ مرداد ۱۳۸۶ (۲۳ ژوئیۀ ۲۰۰۷) کابل، افغانستان |
| همسر |
|
| دودمان | سلسلۀ بارکزایی |
| پدر | محمدنادرشاه |
محمد ظاهر از پشتون‌های قوم بارکزی افغانستان است.
«ملیت پشتون» و «گرایش او به زبان فارسی»، به شخصیت محمد ظاهر از سویی در میان «پشتون‌ها» و از سوی دیگر «فارسیوانان» افغانستان اعتبار بخشیده است.
تولد
محمد ظاهر، در تاریخ ۲۳ مهر ۱۲۹۳ (۱۶ اکتبر ۱۹۱۴)، در خانواده سپهسالار محمد نادر خان در کابل زاده شد.
او فقط ۱۵ سال سن داشت که پدرش با پایان دادن به حکومت ده ماهه امیر حبیب‌الله کلکانی بر تخت سلطنت در کابل نشست.
مادر محمد ظاهر، ماه پرور بیگم و همسرش ملکه حمیرا بود که در سال ۲۰۰۲ میلادی در رم درگذشت و جسدش به کابل منتقل شد.
مرگ پدر
محمد نادر شاه، در تاریخ ۸ نوامبر ۱۹۳۳، در مراسم اعطای جوایز اعضای یک تیم فوتبال، با شلیک گلوله یک نوجوان از قوم هزاره حاضر در مراسم کشته شد.
قاتل محمد نادر خان، دانش آموزی به نام عبدالخالق از قوم و تبار هزاره بود که از عملکرد نادرخان و پیشینیان او ناخشنود بود.
محمد ظاهر، در هنگام کشته شدن پدرش، نوزده سال سن داشت.
فرمانروایی
محمد ظاهر با مرگ پدرش، در تاریخ ۱۷ عقرب (آبان) ۱۳۱۲ به پادشاهی افغانستان رسید.
او در آن سال جوانی ۱۹ ساله بود و عمو(کاکا)هایش، تا سال‌ها هدایت امور کشور را به نیابت از شاه جوان در دست داشتند.
دوره فرمانروایی ظاهر شاه بر افغانستان، دوره آرامش بود و در این مدت، برخلاف دوره‌های قبل و بعد از ظاهرشاه، افغانستان درگیر هیچ جنگی نشد و همچنین در جنگ جهانی دوم (۱۹۳۹–۱۹۴۵) اعلام بی طرفی کرد.
ظاهرشاه در سال ۱۹۶۴، قانون اساسی جدید کشور را انتشار داد. این قانون، بعدها در سال ۲۰۰۱ میلادی با سقوط طالبان و بازگشت آرامش به افغانستان، به عنوان قانون اساسی موقت (با حذف مواد مربوط به سلطنت) پذیرفته شد.
واژهٔ افغان برای نخستین بار در سال ۱۹۶۴ و در قانون اساسی تصویبی محمد ظاهرشاه با تعریفی جدید و به معنی همهٔ افراد شهروند کشور افغانستان به‌کار رفت. با این حال هنوز اکثریت فارسی‌زبانان افغانستان واژهٔ افغان را به معنی مردم پشتو به کار می‌برند.[1]
او به قصد مدرنیزه کردن افغانستان، به اصلاحات سیاسی و اقتصادی، تأسیس سیستم قانونگذاری دموکراتیک، ترویج نظام آموزش و پرورش مدرن، تأسیس دانشگاه‌ها و آموزش برای زنان اقدام کرد.
انتقادها
منتقدان ظاهر شاه را به قبضه قدرت و سپردن تمام مقامات اداری به افراد خانواده خود متهم می‌کنند.
روابط با ایران
روابط ایران و افغانستان بر مبنای مشترکات کثیری که درتاریخ، فرهنگ و دین داشته‌است استوار بوده‌است. در سال‌های قبل از انقلاب ایران روابط نسبتاً آرامی بین دو کشور برقرار بوده‌است و شاهان دو کشور روابط دوستانه‌ای با یکدیگر داشته‌اند. با وقوع انقلاب هفت ثور ۵۷ در افغانستان حکومت پهلوی گرچه با اکراه دولت کمونیستی افغانستان را به رسمیت شناخت اما روابط خود را تا سطح کاردار تنزل داده بود. از سویی باوقوع انقلاب ۱۳۵۷ در ایران، باعث مضاعف شدن روابط بین دو کشور گردید.
تبعید
در سال ۱۹۷۳، زمانی که محمد ظاهرشاه در ایتالیا به سر می‌برد، عموزاده وی، سردار محمد داود خان که در سال‌های ۱۹۵۳ تا۱۹۶۳ صدر اعظم یا نخست وزیر شاه بود، با انجام کودتای سفید، شاه را از قدرت خلع کرد و با پایان دادن به نظام شاهی، در افغانستان نظام جمهوری اعلام کرد.
ظاهرشاه که در آن زمان، در حال انجام عمل جراحی بر روی چشم خود در شهر رم، پایتخت ایتالیا به سر می‌برد، خلع قدرت را پذیرفت و به دوره چهل و چهار ساله حکومت بارکزی‌ها پایان داد.
شاه مخلوع، به مدت ۲۹ سال در ایتالیا در تبعید به سر می‌برد و در دوره حکومت کمونیستها در افغانستان، ممنوع‌الورود شده بود.
ظاهر شاه در دورهٔ مبارزهٔ (جهاد) افغان‌ها علیه حضور شوروی در افغانستان، از برخی گروه‌های مجاهدین، مانند حزب محاذ ملی به رهبری سید احمد گیلانی و جبهه ملی نجات به رهبری صبغت الله مجددی حمایت می‌کرد.
بازگشت
ظاهر شاه در ماه اوت ۲۰۰۲، ده ماه پس از سقوط رژیم طالبان به دست نیروهای تحت فرمان آمریکا، به افغانستان بازگشت تا لویه جرگه اضطراری را، که برای تشکیل دولت انتقالی تشکیل می‌شد، افتتاح کند.
در این جرگه و نیز در قانون اساسی جدید افغانستان که در سایه نظام جدید کشور تصویب شد، به محمد ظاهر، لقب «بابای ملت» داده شده و مقرر شد تا وی مادام العمر، از حرمسرای کاخ ریاست جمهوری که زمانی محل اقامت وی بود، استفاده کند.
ظاهر شاه از زمان بازگشت به افغانستان، در مراسم مهم دولتی از جمله گشایش جرگه بزرگ، مراسم تحلیف رئیس‌جمهور حامد کرزی و آغاز به کار پارلمان منتخب مردم، و همچنین جشن‌های ملی و مذهبی، شخصاً یا با ارسال نماینده خود، مشارکت می‌کرد.
درگذشت
در اواسط ماه آوریل ۲۰۰۷ اخباری مبنی بر مرگ محمد ظاهر شاه در افغانستان پخش شد، اما دولت افغانستان همواره این شایعات را رد نموده بود.
دولت افغانستان بالاخره در بامداد دوشنبه ۲۳ ژوئیه ۲۰۰۷ مطابق با ۱ اسد (۱ مرداد) ۱۳۸۶ اعلان کرد که محمد ظاهر شاه آخرین پادشاه افغانستان، ساعت پنج و چهل و پنج دقیقه همین روز در کابل پس از یک بیماری طولانی مدت، درگذشت.
محمد ظاهر شاه روز سه‌شنبه در منطقه‌ای بنام تپه مرنجان قبرستانی که در آن پدر و تعدادی از اعضای خانواده وی نیز دفن بودند، بخاک سپرده شد.
عزاداری کم سابقه
پس از اعلان خبر مرگ پادشاه پیشین افغانستان، رسانه‌های صوتی و تصویری این کشور با قطع برنامه‌های عادی خود و اعلان خبر مرگ پادشاه سابق، به پخش قرآن و نعت پرداختند. دولت افغانستان سه روز عزای عمومی اعلان کرد که در این سه روز تمامی ادارات دولتی در این کشور تعطیل شدند.
پرچم افغانستان بر فراز ادارات دولتی به حالت نیم افراشته در آمد. کشورهای مختلف پیام‌های تسلیتی را عنوانی دولت افغانستان ارسال نمودند. در این میان دولت هند نیز برای یک روز در کشورش عزای عمومی اعلان کرد و پرچم کشورش را بحالت نیمه افراشته در آورد. دولت پاکستان نیز پس از ارسال پیام‌های تسلیت، نخست وزیر، وزیر داخله، وزیر خارجه و تعدادی از مقامات مهم دولتی را برای همدردی به افغانستان فرستاد.
جستارهای وابسته
پانویس
- «tajikistanweb». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ آوریل ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۰ آوریل ۲۰۰۸.
منابع
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ محمد ظاهرشاه موجود است. |
- ویکی‌پدیای انگلیسی
- اعدام و ترور؛ صد سال سرنوشت خونبار رهبران افغانستان علی حسینی، بی‌بی‌سی
.svg.png.webp){kind=small}
.svg.png.webp){kind=small}