شیرجه

تصویری از یک سکوی شیرجه

یک مرد در حال شیرجه‌رفتن

مورخان بر این باورند که تاریخ مسابقات شیرجه به کشور یونان باستان بازمی‌گردد، ولی تنها اطلاعی که دراین‌باره وجود دارد مربوط به نقوش مقبره‌ای در شهر ناپل در کشور ایتالیا است که قدمت آن به ۲۵۰۰ سال می‌رسد. در روی سقف این مقبره تصویر مردی مشاهده می‌شود که در حال شیرجه‌زدن از روی سکوی مرتفعی است که احتمالاً باید صخره یا پرتگاهی باشد. پیشگامان ورزش شیرجه افرادی بودند که با پرش از روی صخره‌ها و پرتگاه‌ها به درون آب‌های دریای آکاپولکو به شهرت رسیدند.

سپس در قرن هفدهم، هنگامی که ژیمناست‌های آلمانی و سوئدی برای ایمنی بیشتر حرکات نمایشی خود را در سواحل دریا انجام می‌دادند و عدهٔ کثیری را برای تماشا به ساحل می‌کشاندند، آهسته‌آهسته این رشتهٔ ورزشی تکمیل شد. نهایتاً تمرینات ژیمناستیک آنان به یک رشتهٔ ورزشی تبدیل شد که به آن «شیرجهٔ آزاد» گفته می‌شود. واژه‌ای که حتی پس از ورود این رشته به مسابقات المپیک سنت لوئیس آمریکا در سال ۱۹۰۴ به‌صورت شیرجه و شنا در زیر آب همچنان به آن اطلاق گردید.

در انگلستان در قرن ۱۷ ابتدا مسابقات شیرجهٔ ساده در برکه‌ها و رودخانه‌ها و بندرها و از روی رودخانه‌ها و پل‌ها و صخره‌ها انجام می‌شد. در سال ۱۸۸۹ مسابقات شیرجهٔ ساده برای اولین بار در اسکاتلند برگزار شد که ارتفاع سکوی شیرجه ۲ متر بود. در سال ۱۸۹۵ جامعهٔ غریق انگلستان اولین مسابقات شیرجهٔ ساده را در لندن ترتیب داد که ارتفاع سکوی پرش در این مسابقات ۵ متر و ۱۰ متر بود، و در سال ۱۹۰۸ شیرجه به‌عنوان یک ورزش حرفه‌ای وارد المپیک شد و دارای زیبایی و فرم و حرکات و امتیازبندی شد.

بعدِ المپیک ۱۹۲۴ پاریس، مسابقات شیرجه به‌صورت مدرن برگزار شد. در سال ۱۹۲۹ سیستم تقسیم‌بندی شیرجه‌ها با توجه به حالت شروع از روی سکو یا تخته حالت رو به آب یا پشت آب یا مسیر چرخش در هوا به‌طرف جلو یا عقب معکوس یا تو چرخش‌های حول محور عرضی یا طولی به شش گروه یا خانواده تقسیم شدند.

در المپیک ۱۹۵۶ ملبورن نحوهٔ شماره‌گذاری به‌صورت فعلی برای شیرجه‌ها ایجاد شد و تا قبل از آن شیرجه‌ها به‌ترتیب شماره از یک تا ۵۶ شماره‌گذاری شده‌بود. کشور بریتانیا، که جزء کشورهایی است که مدت ۷۸ سال پیشگام شیرجهٔ انفرادی بوده‌است، می‌تواند همچنان به‌عنوان معرفی‌کنندهٔ رشتهٔ شیرجهٔ جدید از سایر کشورها پیشی گیرد.

تا المپیک ۱۹۹۶ آتلانتا شیرجه از تخته فنری ۳ متر و سکوی ۱۰ متر همچنان اجرا می‌شد، با این تفاوت که در مدل جدید، یک تیم ۲نفره هم‌زمان و در یک ارتفاع یا تختهٔ ۳ متر یا سکوی ۱۰ متر به‌صورت هم‌زمان شیرجه می‌روند و هماهنگی و نظم حرکات آن‌ها توسط داوران سنجیده می‌شود. این رشته از شیرجه به نام شیرجه‌های هماهنگ نامیده می‌شود.

دایو ۱۰ متر استخر قهرمانی ورزشگاه امجدیه در سال ۱۳۱۹، یعنی در زمان جنگ جهانی دوم، در تهران ساخته شد و تا ۶۴ سال برای آموزش و تمرین شیرجه‌روها استفاده می‌شد. تا سال ۱۳۵۳، که استادیوم آزادی افتتاح شد، غیر از استخر قهرمانی، استخر دیگری وجود نداشت که دایو ۱۰ متر داشته‌باشد.

در اولین دورهٔ بازی‌های آسیایی، یعنی بازی‌های آسیایی ۱۹۵۱ دهلی، دو شیرجه‌رو ایرانی به نام‌های تقی عسگری و منوچهر خموش در این مسابقات شرکت کردند که عسگری توانست ۲ مدال نقره در رشتهٔ تخته و سکو و برنز در رشتهٔ تخته، و خموش موفق شد در رشتهٔ سکو مقام چهارم را به‌دست بیاورد.

هفت سال بعد، در بازی‌های آسیایی ۱۹۵۸ توکیو نیز دو شیرجه‌رو از ایران به نام‌های منوچهر فصیحی و حسن اعظمی صاحب مدال برنز این مسابقات شدند که فصیحی در رشتهٔ تخته و اعظمی در رشتهٔ سکو به این مدال‌ها دست یافتند. در سال ۱۹۷۳، در مسابقات ارتش‌های جهان که در تهران برگزار شد، یدالله باشی مقام اول این مسابقات را به‌دست آورد.

سال‌ها، بعد شاگردان این بزرگانِ شیرجه، مانند آقایان: عباس خلیلی، محمد آذرپی، هادی نیکونژاد، حسین صدری، سعید خانلری، امید حیدرپور، علی حسینی، حسن لطفی، بهمن فضل‌اللهی، و نسل بعدِ شیرجهٔ ایران: شادروان عادل میرابیان و غلامرضا خبیری‌نژاد شرکت‌کنندگان در مسابقات آسیایی هیروشیما و خبیری‌نژاد برندهٔ مدال طلای آسیایی، که در حال حاضر سرمربی تیم ملی شیرجه است.

همچنین جوانانی چون: سعید طاقبستانی، سیدمحمدرضا هدایتی، قائم و فیاض میرابیان قهرمان رقابت‌های آسیا-پاسفیک چین و همچنین قهرمانی آسیا در بوسان کرهٔ جنوبی و مسابقات چندجانبهٔ مصر هم افرادی بودند که افتخارات بزرگ شیرجه را تکمیل کردند و همگی افرادی بودند که بخشی از تمرینات حرفه‌ای خود را از روی این دایو شروع کردند.

در سال ۱۳۸۲، نوجوانانی برای اولین بار در تاریخ شیرجهٔ کشور از این دایو حرکات سنگین ۳٫۵ پشتک، ۳٫۵ مهتاب و بالانس سه‌چرخ را اجرا کردند که باعث افتخار جامعهٔ شیرجهٔ کشور شدند. این نوجوانان عبارتند از: مجید نظافتی، سیدعماد میرسلطانی، مرتضی نواب کارگر، حامد مداح، مهدی آقارضایی، و همچنین شیرجه‌روندگان جوان‌تری چون امید آزمون، ایمان حامی، سعید محمدخانی، مهدی سلطان‌زاده، سعید کریمی و حمید کریمی. اینها نوجوانانی بودند که همچون پیشکسوتانشان، با غیرت و تعصب خود و مربیگری مهرداد هجیر، مربی تیم ملی شیرجهٔ ایران، مدارج ترقی را به‌سرعت طی کردند و وارد اردوی تیم ملی شدند.

به‌علت تعمیرات اساسی استخر و مشکلات مربوط به آن، این دایو در تاریخ ۶ اردیبهشت ۱۳۸۳، در ساعت ۹:۱۰ شب، بعد از دو هفته تلاش و تخریب بلدوزر سقوط کرد و خاطرات ۶۴ سال افتخارآفرینی را با خود فرودآورد.

سال ها بعد ,این رشته نوجوانان و جوانان قهرمانی همچون : مجتبی ولی پور, شهنام نظرپور, حمید کریمی,علی شکول, حامد بذمی , محمد دوام , محمد امین مهرآئین و امیرحسین رحیمیان , در خود گنجاند و به عرصه شیرجه حرفه ای روانه کرد.[1][2]

به‌طورکلی در تمام مسابقات رسمی شیرجه قوانینی از طرف فینا به اجرا درمی‌آید که بخشی از آن‌ها در اینجا آورده می‌شود. تخته‌ها و سکوهای پرش و نیز تمامی تجهیزات شیرجه بایستی براساس قوانین فینا بوده و نود روز قبل از مسابقات، توسط یکی از نمایندگان فینا و یکی از اعضای کمیتهٔ فنی شیرجه (Technical Diving Committee) تأیید گردد.

تجهیزات شیرجه در روز مسابقه و زمانی که هیچ مسابقه‌ای در همان استخر برگزار نمی‌شود، باید در دسترس کلیهٔ ورزشکاران قرار گیرد تا آن‌ها بتوانند تمرین کنند و آمادگی لازم را با آن وسایل به‌دست آورند. البته باید در زمانی باشد که در آن استخر مسابقهٔ نهایی شنا یا واترپلو یا توزیع مدال برگزار نشود.

در مسابقات مقدماتیِ تعیین نوبت شیرجه‌روندگان از طریق قرعه‌کشی انجام می‌شود. در مسابقات نیمه‌نهایی (semi-finals) شیرجه‌روندگان به همان ترتیب مقدماتی شیرجه خواهند رفت. در مسابقات نهایی، به شرطی که سیستم تورنمنت (.T.S) نباشد، شیرجه‌روندگان برعکسِ مقام‌هایی که در نیمه‌نهایی به‌دست آورده‌اند، شیرجه خواهند رفت؛ ولی اگر سیستم تورنمنت باشد، شیرجه‌روندگان باید در تمامی مراحل باقی‌ماندهٔ رقابت، براساس معکوسِ ترتیبِ امتیازات کلیِ کسب‌شده در پایان مسابقات مقدماتی به رقابت بپردازند. درصورتی‌که امتیازات دو شیرجه‌رو مساوی باشد، نوبت آن‌ها از طریق قرعه‌کشی تعیین خواهد شد.

شیرجه‌روندگان جوان‌تر از گروه سنی ۱۴ و ۱۵ سال اجازه ندارند در مسابقات المپیک، قهرمانی جهان و جام جهانی شرکت کنند (این گروه سنی شیرجه‌روندگان، جوانانی را شامل می‌شود که در روز ۳۱ دسامبر سال برگزاری مسابقات، سن آن‌ها کمتر از ۱۴ سال باشد).

برای انجام یک مسابقه مربیان و شیرجه‌روندگان باید با تعداد شیرجه و با توجه به اینکه شیرجه از تختهٔ یک متر، تختهٔ ۳ متر یا از سکو و از چه ارتفاعی انجام می‌شود آگاه باشند.

در سال ۱۹۲۸، در مسابقات شیرجهٔ المپیک آمستردام هلند، قوانینی وضع شد که شیرجه‌ها به حالت اجباری و اختیاری درآمد و شیرجه‌های اجباری بعد از هر المپیک انتخاب می‌شد. در این مسابقات شیرجه‌ها براساس مسیر چرخش در هوا به طرف جلو یا عقب، معکوس یا از تو و چرخشـهای دورانی یا حول محور طولی و نوع شروع آن‌ها رو به آب و پشت به آب و بالانس، به شش خانواده تقسیم شدند.

در سال ۱۹۵۶، در مسابقات المپیک ۱۹۵۶ ملبورن استرالیا، نحوهٔ شماره‌گذاری برای شیرجه‌ها به‌صورتی‌که اکنون در اختیار ماست، شکل گرفت و تا قبل از آن، شیرجه‌ها از شمارهٔ یک تا ۵۶ شماره‌گذاری شده‌بود و تمام شیرجه‌هایی که برای مثال از تختهٔ ۳ متر اجرا می‌شد همگی اختیاری بود و شیرجه‌های پایه و اصلی به‌ندرت در مسابقات دیده می‌شد و شیرجه‌روندگان بیشتر تمایل به اجرای حرکات سنگین داشتند و کمتر به اجرای یک شیرجهٔ ساده با مهارت و زیبایی بیشتر اهمیت می‌دادند. پس از آن، مقررات شیرجه تکامل یافت و ۶ خانواده با محدودیت ضریب در مسابقات گنجانده شدند.

ورزشکاران رشتهٔ شیرجه، چه از ارتفاع بلند شیرجه روند و چه از ارتفاع کوتاه، جزء شجاع‌ترین و هنرمندترین ورزشکاران به‌حساب می‌آیند، و به هماهنگی عصب و عضلهٔ زیادی نیاز دارند؛ چراکه جهش آنان از سکوی ۱۰متری، انرژی کافی برای رسیدن به سرعت ۵۵ مایل (۸۸ کیلومتر) در ساعت را در لحظهٔ برخورد با سطح آب فراهم می‌کند.

سرعتی که اگر درهنگام برخورد با آب فرد دچار اشتباه شود یا کاملاً عمود نباشد، بسیار خطرناک خواهد بود. به‌طور مثال، در مسابقات ۱۹۸۸ المپیک سئول مشاهده شد هنگامی گرگ لوگانیس، قهرمان آمریکایی و ستارهٔ مسابقات، درهنگام اجرای حرکات ۲٫۵ فرنگی زاویه از تختهٔ ۳ متر به تخته برخورد کرد و آب استخر را غرق خون کرد. خوشبختانه جراحت او با چند بخیه بهبود یافت و وی به مسابقات ادامه داد و قهرمان این مسابقات شد. مثال دیگر آن‌که دیمیتری سائوتین، قهرمان روسی، در المپیک گذشته و در المپیک ۲۰۰۴ آتن در مسابقات شیرجهٔ هماهنگ از تختهٔ ۳ متر با تخته برخورد کرد و باعث شد تیم روسیه از مقام اول به مقام یکی مانده به آخر تغییر مکان دهد که باعث حیرت همگان در این رشته شد. به‌هرحال، در المپیک ۲۰۰۴ آتن نیز مسابقات به همین شکل برگزار شد، و با توجه به این‌که ۳۰ مدال در این رشته‌ها توزیع می‌شد، اکثر کشورهای صاحب‌نام شیرجه مانند چین، آمریکا و روسیه کوشیدند تا با برنامه‌ریزیِ صحیح در این مسابقات مدال بیاورند.

۱. ورود بد به آب: معمولاً آسیب‌هایی که بر اثر برخورد ناشیانه با آب پیش می‌آید جدی و خطرناک نیست و ممکن است چند لحظه سوزش در بدن ایجاد شود، ولی در مدت کوتاهی برطرف می‌شود. اگر پاها هنگام ورود به آب، بیش از حد برگردد یا زودتر از زمان لازم شیرجه‌رو بدنش را به‌طرف بالا قوس دهد، یعنی قبل از این‌که بدنش کاملاً در آب فرورود به‌طرف سطح آب بیاید، ممکن است ضربهٔ شدیدی به مهرهٔ کمرش وارد شود.

۲. برخورد به تخته یا سکوی پرش: به‌طورکلی صدماتی که بر اثر برخورد با تخته یا سکوی پرش پیش می‌آید، به ناحیهٔ سر محدود می‌شود، و این مسئله اغلب شامل شیرجه‌های گروه مهتاب (تو) و فرنگی می‌شود که به‌علت خطای جداشدن از سکو یا تختهٔ پرش پیش می‌آید و گاهی بسیار جدی است، اما به‌ندرت اتفاق می‌افتد، درحالی‌که جراحت واردشده به سر را باید جدی گرفت و درصدد معالجهٔ پزشکی برآمد.

۳. فشار وارده به گوش‌ها: افرادی که به زکام یا ناراحتی‌های گوش یا سرماخوردگی مبتلا هستند نباید به عمق ۳متری آب بروند چون ممکن است که گوش داخلی دچار عفونت شده یا پرده صماخ گوش پاره شود. فشار آب همراه با عمق آب افزایش می‌یابد به‌طوری‌که سرعت افزایش آن برای هر فوت (۳٪متر) حرکت به طرف پایین می‌باشد.

۴. برخورد به کف استخر با عمق کم آب یا اشیاء زیر آب: بزرگ‌ترین خطری که افراد را در زمان شیرجه‌رفتن تهدید می‌کند این است که از ناحیهٔ سر با کف استخر یا اشیاء زیر آب در محل‌هایی که شناخته‌شده نیستند، برخورد کند. این مسئله در بسیاری موارد موجب فلج نسبی به‌علت آسیب‌دیدگی نخاع، و در موارد شدید، منجر به مرگ خواهد شد. البته چنین اتفاقی به‌ندرت برای شیرجه‌روندگان در مسابقات پیش می‌آید، زیرا عمق آب با قوانین و مقررات رسمی مطابقت دارد.

۱. قد شیرجه‌رونده: برای جلوگیری از صدمات نباید هیچ‌گونه شیرجه‌ای به‌طور عمودی (حتی بر لبهٔ استخر) اجرا گردد که عمق آن کمتر از قد شیرجه‌رو در حالت کشیده، یعنی بازوها در بالای سر قرار داشته‌باشد. زمانی که بدن به‌طرف کف استخر حرکت می‌کند و در آب غوطه‌ور می‌شود، با نیروی پرتاب آب به‌طرف سطح مواجه می‌شود و به نیروی حرکتیِ زیادی برای رفتنِ بیشتر به عمق آب نیازمند خواهد بود.

۲. فاصلهٔ افت: اگر ارتفاع معینی را در نظر بگیریم، همهٔ شیرجه‌روندگان بدون توجه به وزن بدنشان با یک سرعت وارد آب خواهند شد. شتاب زمان ورود به آب فقط به فاصلهٔ افت بستگی دارد. ازآنجاکه نیروی حرکتی فرایند حجم و شتاب بدن در زمان ورود به آب است، شیرجه‌رفتن از ارتفاع زیاد نیز شتاب لحظهٔ ورود به آب را افزایش داده و آب برای خنثی‌کردن نیروی حرکتی زیاد به عمق بیشتری نیازمند خواهد بود.

۳. زاویهٔ ورود و عمق آب: زمانی که از لبهٔ استخر یا سکوهای پرش کم‌ارتفاع به درون آب شیرجه زده می‌شود می‌توان از هر زاویه‌ای، از زاویهٔ نزدیک به خط عمود گرفته تا زاویهٔ نزدیک به خط افق، وارد آب شد. وظیفهٔ شیرجه‌رونده این است که قبل از هر اقدامی در جهت شیرجه‌رفتن به درون آب، عمق آب را بررسی کند. پرش به‌طور عمودی با پا به درون آب سریع‌ترین روش رسیدن به کف استخر است، و این کار بهترین امتحان برای سنجش عمق آب می‌باشد. اگر عمق آب کم باشد و امکان ورود عمودی به آب وجود نداشته‌باشد، باید زاویهٔ ورود به آب را متناسب با عمق آن تغییر داد.

اگر شیرجه‌رونده‌ای با زاویهٔ ۶۰ درجه نسبت به عمق آب شیرجه برود عمق آب باید ۵ فوت و ۷ اینچ (۱٫۷۰ متر) باشد واگر با زاویه ۳۰ درجه وارد آب شود به عمق ۴ فوت (۱٫۲۰ متر) نیاز است، و اگر با زاویهٔ ۱۵ درجه شیرجه برود عمق ۲ فوت (۰٫۶۱ متر = ۶۱ سانتیمتر) نیاز است.

• کتاب آموزش شیرجه، ترجمه و تألیف مهرداد هجیر