سانچارک

پوهاند محمد حسین یمین دربارهٔ نام‌گذاری سانچارک می‌نویسد به گونه ایی که در آثار متقدمان و جغرافیه نگاران پیشین آمده‌است و این شهر را «سان»، «آسان» و «سانج» ضبط کرده‌اند معلوم می‌شود که نام اصلی آن همین «سان» و «چارک» ناحیهٔ دیگری در جوار آن بوده که بعداً با ناحیه «سان» پیوسته و سان چارک شده‌است، این نکته را تقی‌زاده نیز تأیید کرده‌است.[4]

«سان» که دارای معانی مختلف می‌باشد، دو معنای آن در مورد تسمیه این شهر درست می‌نماید یکی سامان و اسباب و لوازم و ارزاق و دوم معنای عرضه شدن لشکر یعنی سان دیدن فوج. در ارتباط به معنای نخستین، چون سرپل یا انبار، شهری بزرگ و معروف و مدتی زیاد محل تجمع بازرگان و حتی بارگه (بندر) بوده‌است ممکن این ناحیه سرپل به اعتبار مرکزیت تجارتی دارای ذخایر اشیا و انبار مواد بوده و از این رهگذر به سان مسمی شده‌است.[4]

با ارتباط به معنای دوم که چون سرپل یا انبار از یک طرف مرکز یا پایتخت شاهان فریغونی بوده و از جانب دیگر مرکز اداره ابومسلم خراسانی و محل فعالیت‌های نظامی وی علیه حکومت امویان بوده‌است با این شواهد می‌توان تخمین کرد که این ناحیه مرکز نظامی و محل سان دیدن آل فریغون یا ابومسلم خراسانی بوده باشد؛ و چارک شاید منطقه همجوار آن بوده که بعدتر به این ناحیه پیوسته است و یک ناحیه دونامه شده‌است که شهرک‌های دونامه در کشور افغانستان بسیار بوده‌است از جمله مثلاً: «سیغان و کهمرد»، «مدر وموی»، «روی دوآب»، «کران و منجان»...[4]

بعضاً در مورد وجه تسمیه سان چارک روایتی را نیز ارائه کرده‌اند بدین گونه که گویند چون یکی سیر سنگ چارک، شانزده سیر کابل = چارسیر مزارشریف بوده‌است بنابران این ناحیه را از اینکه یک چارک آن برابر با سیر دیگر جای است آن را سنگ چارک گفته‌اند.[4]

در بعضی از منابع «سنگچارک» را فرح افزا گفته‌اند آن هم به جهت اینکه ناحیه سنگ چارک به هفت تگاب منقسم شده و هر یک از تگاب‌ها دارای مناظر ویژه، زیبا و دیدنی است از آنرو با صفت «فرح افزا» موصوف شده‌است.[4]

همچنین سید علی نقی میر حسینی در کتاب سانچارک در بستر زمان می‌نویسد که در حدود قرن ۱۳ هجری اصطلاح شاعرانه خرم فزا جای واژه سانچارک را می‌گیرد و در منابع این دوره به این به نام ثبت می‌گردد.[5]

جغرافیای طبیعی سانچارک را تپه‌های خاکی پیوسته و کم ارتفاع تشکیل می‌دهد که برای کشت دیم مناسب‌اند. آب‌ها و چشمه سارهای که از جنوب و جنوب غربی جریان می یابد، و از میان تپه‌ها می‌گذرد، ولسوالی سانچارک را ۷ تگاب (دره) اصلی و چند تگاب فرعی تقسیم می‌کند و سرانجام به سمت شمال (سرپل) جریان می یابد.[6] شاهمرد، جویبار، مسجد سبز، انگشت شاه، چارو، پاله، اُلمَ و آبخور تگاب‌های اصلی منطقهٔ سانچارک را تشکیل می‌دهند. از تگاب‌های فرعی هم می‌توان مَلک، دره زَمچی و خاسار را نام برد.[5]

ولسوالی سانچارک به صورت عمومی دارای آب‌وهوای معتدل است؛[3] با اینحال گاهی اوقات در گرمترین روزهای تابستان دمایش به ۴۰ تا ۴۲ درجه می‌رسد و در زمستان تا حدود ده درجه زیر صفر هم ممکن است برسد.

پوهاند محمد حسین یمین در کتاب افغانستان تاریخی دربارهٔ سانچارک آورده‌است که این ناحیه در جنوب شرق سرپل و در شمال کوهستان‌ها آن موقعیت دارد. اشکال العالم، اصطخری و ابن حوقل (قرن چهارم هجری) این شهر را سان گفته و از شهرهای جوزجانان به حساب آورده‌اند، یاقوت حموی و معین الدین اسفزاری آن را از دهکده‌های بلخ دانسته‌اند و همه آن را شهری دارای بستان‌ها و باقهای انگور، آب‌های روان و آبادان وصف کرده‌اند مؤلف حدود العالم نیز این شهر را سان ضبط کرده، گوید که ناحیتی آبادان است و از وی گوسپند بسیار خیزد.[4]

در جغرافیای موسس خورناتسی مورخ ارمنی (قرن پنجم میلادی) به شکل «سان» آمده‌است. مارکوارت (ص ۸۶) آن را «سان و صهارک» و اما یعقوبی «سان و صمعاکن» ثبت کرده‌است و در بابرنامه به شکل «سان وچارک» آمده‌است. این شهر امروز «سانچارک» و «سنگ چارک» گفته می‌شود.[4]

سنگ چارک در برخی آثار «سانج» هم آماده است و شکل نسبتی آن را «سانجی» (به فتح سوم) آورده‌اند. سعید نفیسی با اشاره به ادعای خاورشناسان و به ویژه شفر کلمه سانج را با سابخ با (باوخا) دانسته و آن را نسخه بدل شادیاخ گفته‌است. اما به قول استاد خلیلی سانج همان سان چارک و شادیاخ شکل متحول شادیان می‌باشد که نزدیک بلخ و مزارشریف در یکی از دره‌های مستحکم و شاداب واقع شده و اکنون نیز به همین نام موسوم و آثار باستانی در آن مشهود است.[4]

در کتاب تذکره مقیم خانی نوشته محمد یوسف منشی در سال ۱۱۱۶ هجری قمری، سانچارک در صفحه ۱۵۷ به صورت «سنگ چاریک» آمده‌است. همچنین در صفحات ۲۷۰ و ۲۷۲ این کتاب به صورت «سان جاریک» نوشته شده‌است.[7]

این ولسوالی به عنوان عمده‌ترین منطقه تولید کشمش، قالین و قالینچه می‌باشد.[1]

در حال حاضر نقیب الله دقیق ولسوال (فرماندار) سانچارک می‌باشد.[8] همچنین عبدالحسن اندرابی نیز قومندان امنیه (رئیس پلیس) این ولسوالی می‌باشد.[9]

جمعیت ولسوالی سانچارک حدود ۸۷٬۶۷۰ تن بوده‌است. بر اساس اطلاعات موجود از این تعداد ۴۴٬۲۸۷ تن مرد و ۴۳٬۳۸۳ تن زن هستند.[2] جمعیت ولسوالی سانچارک متشکل از چهار قوم (تاجیک ۵۵٪، هزاره‌ها ۳۰٪، ازبک‌ها ۸٪، سادات ۵٪ و پشتون ۲٪) است.[3] طبق سرشماری شورای ولایتی جوزجان در سال ۱۳۷۰ نزدیک به چهل هزار نفر از جمعیت سانچارک را شیعیان تشکیل می‌دادند. شیعیان بیشتر در دامنۀ کوه‌ها در جنوب و جنوب غرب این ولسوالی زندگی می‌کنند. در سال ۱۳۴۸ حاج سید اسحاق وکیل (برادرزادۀ سید غلامحسن واعظ) از شیعیان سانچارک با حمایت اهل سنت و غلبه بر اکرام خان به عنوان نمایندۀ مجلس شورای ملی برگزیده می‌شود.[10]

در مجموع ۲۴٬۰۰۰ هزار دانش‌آموز دختر و پسر در ولسوالی سانچارک مشغول فراگیری و آموزش هستند.[11] همچنین ۶۵ باب مکتب نیز در این ولسوالی فعال است.[12]

در سانچارک دو کلنیک، یکی در منطقه اوقاف و یکی در شهر تکزار فعال است.[12]

در ولسوالی سانچارک حدود ۱۸ کیلومتر سرک جغل اندازی شده وجود دارد. همچنین ۲۳۲ کیلومتر از سرک‌های این ولسوالی خامه است.[3]

• ولایت سرپل
• تکزار
• فرح افزا

• جمهوری اسلامی افغانستان، وزارت احیاء و انکشاف دهات، برنامهٔ ملی انکشاف ساحوی، پلان انکشافی ولسوالی سانچارک ولایت سرپل.

• وبگاه رسمی مقام ولایت سرپل

• میر حسینی، سید علی نقی (۱۳۸۸)، سانچارک در بستر زمان، قم: اشراق.
• یمین، محمدحسین (۱۳۸۰)، افغانستان تاریخی، کابل: انتشارات کتاب.