ولسوالی بلخاب

در تاریخ ۲۴ حمل ۱۳۵۸ خورشیدی، به رهبری علما و روحانیت و با پشتیبانی قشرهای مختلف مردم مؤمن، انقلابی مردمی در منطقۀ بلخاب آغاز شد که در اثر انتشار موج این انقلاب، اساس حکومت کمونیستی خلقی، به سرعت از منطقه پاک شد و سپس موج این انقلاب، سایر نقاط کشور افغانستان را یکی پس از دیگری فرا گرفت.[2] تا آنجا که این انقلاب سرآغاز انقلاب ملی در کشور گردیده و باعث ازهم گسیختن نظام فاسد کمونیستی در افغانستان شد.

انقلابی‌های افغانستان در زمان سلطۀ طالبان، به این منطقه تسخیرناپذیر و قلعه ولایت پناهنده بودند و هیچ‌گاه این منطقه به تسخیر کمونیست روسیه و طالبان دهشت‌افکن، در نیامد. در اواخر دهۀ هفتاد که ۹۸٪ خاک کشور به اشغال طالبان درآمده بود، از مناطق مقاومت اهل سنت پنجشیر و محدود نقاط دیگر باقی بود که در محاصرۀ طالبان قرار داشت، و از مناطق شیعیان تنها بلخاب بود که مقاومت نمود و به کمک پنجشیر شتافت و با آزادسازی درۀ صوف و … دامنهٔ مقاومت را گسترده نمود.[2]

تصویری از منطقه توغَی، ولسوالی بلخاب.

این ولسوالی از مناطق زیبا و سرسبز ولایت سرپل می‌باشد که در فصل‌های بهار تا میانه‌های پاییز طبیعتی بکر و خوشایند دارد. مرکز این ولسوالی ترخوج نام دارد که در تلاقی سه درۀ ترخوج، بلخاب بالا و بلخاب پایین قرار دارد. از مناطق دیدنی در این ولسوالی می‌توان به دره ی مزار و قریۀ های پیرغوله و زوک اشاره کرد که دارای دره‌های مملو از درخت و جنگل و پوشش گیاهی فوق‌العاده با رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و چشمه‌های فراوان است. اگرچه زمستان در این منطقه سرد و سخت است، باید در نظر داشت که قابلیت‌های گفته شده این ولسوالی و بخصوص پای جیه پیرغوله و ایلاق زوک می‌تواند مکان فوق‌العاده‌ای برای جذب گردشگر به‌شمار آید. بلخاب دارای سه درۀ بزرگ است که در هر سه دره آب فراوانی وجود دارد.[3][4] افزون‌بر بند امیر از این منطقه آب‌های بسیاری، در درۀ بلخاب گرد آمده و رودخانه‌ای دارای آب شیرین، زلال و همواره جاری به درازای تقریباً ۳۵۰ کیلومتر را تشکیل می‌دهد که در نهایت با آبیاری صدها منطقه، در ورودی مزار شریف به هجده نهر تقسیم شده و به بلخ باستان و نواحی اطراف آن منتهی می‌شود.[2] در کتاب اصول کافی، رودخانۀ بلخاب (بلخ رود) جزو چهار نهر مهریۀ فاطمه زهرا به‌شمار آمده‌است.

در درۀ مزار که یکی از سه درۀ معروف بلخاب می‌باشد آرامگاه میر سید علی ولی و دو پسر وی در آنجا قرار دارد.مدرسه ی تاریخی امام صادق در قریه زوک از دیگر اماکن دیدنی این ولسوالی ست که می‌شود گفت مرکز انتشار علوم دینی و فقه جعفری از گذشته تا به امروز بوده است و بزرگترین شخصیت‌های شیعه ی بلخاب و شمال افغانستان از شاگردان همین مدرسه هستند و در کنار زیارت میر سید حسن (رح) یکی از فرزندان میر سید علی قرار دارد. همچنین زیارت میر سید مراد فرزند میر سید علی در پایین بلخاب محل زیارت مردم بلخاب می‌باشد. از دیگر مناطق دیدنی بلخاب چشمۀ آب گرم است که در پایین بلخاب قرار دارد که چشمۀ جوشان و گرم از دل کوهسار سر به فلک کشیده همیشه جاری است؛ که از نقاط دور دست برای دیدن این چشمه و استحمام در آن می‌آیند. چون این چشمه از زیر کوه‌ها و از عمق بسیار پایین زمین جاری می‌شود خاصیت معدنی داشته که بسیاری از امراض جلدی را مداوا می‌کند.[9]

ولسوالی بلخاب دارای ۹۴ مکتب، ۱۴ لیسه، بیش از ۲۰ مکتب متوسطۀ دخترانه و پسرانه می‌باشد. در این ولسوالی زنان و دختران آزادانه به مکتب می‌روند و هم به کلاس‌های سواد آموزی. مدرسه علمیه امام صادق در قریه زوک از سال 1397 بخش خواهران خویش را ایجاد نموده که تعداد زیادی طلبه خواهر درین مرکز مشغول آموختن علوم دینی هستند. همچنین کورس‌های آموزشی زبان انگلیسی و کامپیوتر در مرکز بلخاب وجود دارد.

جمعیت ولسوالی بلخاب در آمار ارائه‌شده از سوی مرکز آمار افغانستان در سال ۱۳۹۶ حدوداً 1000 هزار نفر تخمین زده شده‌است.[10] و در حال حاضر بیش از یکصد هزار جمعیت دارد. اکثریت جمعیت این ولسوالی را مردمان هزاره حدود 45 درصد و پس از آن تاجیک ها حدود 30 درصد تشکیل می‌دهند و سادات با حدود 25 درصد در جایگاه سومین قوم ساکن این منطقه هستند.با آنکه زندگی اقوام ساکن بلخاب بشکل مسالمت آمیز و مختلط بوده ولی مناطق مرکزی بلخاب مانند تر خوج و دره ی مزار و قسمت های از چنگیزی و تل عاشقان اکثریت تا قسمتی تاجیک نشین میباشد ، سایر نقاط بلخاب اکثرا هزاره نشین بوده و سادات بجز چند قریه محدود که اکثریت دارند در سایر مناطق به شکل مختلط با تاجیک ها و هزاره ها زندگی میکنند.

درآمد مردم بلخاب از طریق کشاورزی عمدتاً محصولات گندم، در گذشته و فعلاً انگوزه (یک نوع گیاه کوهی که شیره‌اش را می‌گیرند)، چارمغز، بادام، زردآلو، قروت، روغن زرد، زیره و کچالو - و مالداری است. از اینکه کوه های بلخاب دارای بوته های هنگوزه (هنگ) بوده تجارت هنگ در بلخاب قابل ملاحظه است تا جای که چند تاجر از بلخاب جهت جمع آوری هنگ به کشور تاجکستان افراد را برده و این تجارت را در آنجا به صورت چشمگیر رونق دادند و از آن به بعد دولت تاجکستان به صورت علمی به کشت و برداشت هنگ رو اورده است

بلخاب همانگونه که از لحاظ علمی و فرهنگی نسبت به بقیۀ ولسوالی‌های ولایت سرپل برتر است در سیاست نیز نسبت به بقیه ولسوالی‌ها دست بالایی داشته و دارد. ولسوالی بلخاب بجز دوره کمونیستی از گذشته های دور تا کنون توسط علما و دانشمندان بزرگ این دیار که بیشتر از اهالی بلخاب بالا علل خصوص قریه زوک بودند اداره می‌شده است. در حال حاضر از پنج نمایندۀ این ولایت در مجلس نمایندگان (ولسی‌جرگه) دو تا را به خود اختصاص داده و با فرستادن دو نماینده به پارلمان این برتری را نیز به اثبات رسانده‌است. وکلای مردم متدین و شریف بلخاب در پارلمان کشور هر یک الحاج سید حیات‌الله عالمی فرزند عالمی بلخابی رهبر انقلاب در شمال افغانستان و سید محمدحسن شریفی بلخابی می‌باشند. بلخابی‌ها همچنین در خود ولایت سرپل و شورای ولایتی با داشتن هشت وکیل این شورا از پانزده وکیل نیز حضور فعال دارند. [11]

بلخاب زادگاه و مرکز علم و فرهنگ و معنویت صفحات شمال افغانستان بوده که از دل این خصوصیات و این خطۀ پرافتخار شخصیت‌های بزرگ و پرافتخاری هم ظهور کرده‌اند که هر یک الگویی برای انسانیت و مسلمانان بودند. از افراد سرشناس و شخصی‌های علمی، معنوی، انقلابی و خوشنام و مشهور در بلخاب، حضرت میرسید علی ولی (ره) جد سادات بلخاب، میر سید مسعود مغزاری، آقای حاجی انصاری زوک، نجفی شمشیری،حاجی سیدکاظم کرسنگی حاجی، عبدالرحمن افتخاری از شعرای نامدار بلخاب آقای حاجی دهنۀ بلخابی، آقای عالمی بلخابی، علامه شهید سیداسماعیل بلخی نام برد.