سامان (ساوه)

روستای سامان در شمال غربی شهرستان ساوه در دامنه جنوبی کوه‌های خرقان، در مجموعه دهستان مزلقانچای و ۱۹ کیلومتری شمال غربی بخش نوبران واقع شده‌است. این روستا دارای آب و هوای متمایل به سرد و نیمه خشک است. در برخی کتاب‌ها از مجموعه دهستان مزلقانچای، با عنوان مزلقان (مزدگان) چای هم یاد شده، از جمله در کتاب «جغرافیای تاریخی ساوه» آمده‌است که روستای سامان در کنار ۴۷ روستای دیگر دهستان «مزدقن چای» را تشکیل می‌دهند.
اما کوه‌های خرقان، رشته کوه طویلی است که در مسیر شهرستان‌های رزن، قزوین و ساوه از سمت شمال غربی به سوی جنوب شرقی به طول ۱۶۳ کیلومتر و عرض آن بین ۱۰ تا ۲۰ کیلومتر کشیده شده‌است. این رشته کوه از روستای قره‌بلاغ[2] واقع در دهستان خرقان غربی (شهرستان قزوین) شروع و تا گردنه رنگرز واقع در شمال ساوه ادامه یافته‌است. در دامنه جنوبی این رشته کوه رودخانه‌هایی همچون: لوئین، کشک‌ور، میمه، سامان، گزل دره، کرفس (با کسر ف)، ومق و بیزیه رود سرچشمه می‌گیرند.

«سامان» نامی است که پیرامون شهرهایی همچون اصفهان، شاه‌آباد، شهرکرد و کرمان و حتی نزدیکی هرات افغانستان و بلخ ترکمنستان، بر شهرها و روستاهایی گذاشته شده‌است.

غفاری در کتاب «دیار سامان» که کتابی است با هدف بررسی «نام جای» های این روستا و جغرافیای پیرامونی آن، با توجه به پیوندهای این نام ها با زبان دوران پهلوی و نیز نظر به وجود مستنداتی مبنی بر مهاجرت برخی اقوام اشکانی به مرکز ایران، این ایده را مطرح می کند که تاریخ روستای سامان به دوران اشکانی بازمی گردد، این نکته از آن رو می تواند مورد تایید باشد که در همین کتاب پیرامون تاریخچه سامان آمده است: «برخی جغرافی‌نویسان قدیم، از جمله حمدالله مستوفی در بخشی از کتاب (نزهت القلوب سال ۷۴۰ قمری و  ۷۱۸ ه.ش یعنی ۶۸۰ سال پیش) شرح مختصری از سامان آورده اند که حاکی از موقعیت مناسب تاریخی، سیاسی و اقتصادی آن در عصر سلاجقه است. به طوری که در کتاب «نزهت القلوب» آمده‌است: «(سامان) دیهی بزرگ است و در حوالی خرقانین (خرقان) هوایش بسردی مایلست و آبش هم از آن کوه و رود سامان پیوسته بساوه رود. حاصلش غله و انگور و اندکی میوه بود. حقوق دیوانش یک هزار و دویست دینار است.» با استناد به نوشته حمدالله مستوفی در کتاب نزهت القلوب که در اواسط قرن ۸ هجری به نگارش در آمده و وصفی که وی از سامان با تعبیر «دیهی است بزرگ...» بکار برده، با توجه به بزرگی جمعیت و سبک زندگی قوام یافته در آن زمان، می توان استنباط نمود که پیدایی این روستا به احتمال زیاد به پیش از قرون دوم و سوم هجری شمسی بر می‌گردد، ضمن آن که کشف برخی آثار باستانی مربوط به آن دوران در این منطقه نیز تأییدکننده این دیدگاه است.

نمونهٔ دیگر، نوشته‌ای است از یک جغرافی‌دان معروف و قدیم‌تر، ابن‌فقیه همدانی (قرن سوم هجری یعنی ۱۱۰ سال پیش) که از سامان با همین نام، به عنوان یکی از جایگاه‌های دوران ساسانی نام برده است.
در لغتنامه دهخدا نیز تحت عنوان «سامان» و نیز به نقل از «فرهنگ جغرافیایی ایران – جلد اول» پس از ذکر مطلب بالا آمده‌است: «قصبه ایست جزء نوبران شهرستان ساوه واقع در ۲۰ هزار گزی شمال باختر نوبران. هوای آن سرد و دارای ۲۱۵۹ تن سکنه (ذکر نشده که این آمار مربوط به چه سالی است) است. آب آنجا از رودخانه تأمین می‌شود. محصول آن غلات – بن شن، سیب زمینی، انگور، عسل و شغل اهالی زراعت و گله داری و قالیچه و جاجیم بافی و راه آن ماشین رو است.»
روستای کنونی سامان از دو بخش قلعه بالا و قلعه پایین تشکیل شده‌است.
محصولات کشاورزی این روستا در روزگاران قدیم شامل غلات پنبه و انگور می‌شده ولی هم‌اکنون شامل غلات به صورت عمده و محصولات باغی مانند گردو و گندم و بادام است. آب کشاورزی از رودخانه سامان که در جوار همین روستا می‌باشد تأمین می‌شود و آب شرب اهالی در قدیم از محل چشمه‌های باینک تأمین می‌شده ولی هم‌اکنون از آب‌های سفرهای زیر زمینی پمپاژ می‌شود. مقدار مساحت کل پلاک‌های ثبتی روستای سامان در ۲ پلاک ۸۰ اصلی و ۵۳ اصلی بالغ بر ۱۰٬۰۰۰ هکتار می‌باشد که مقدار ۵۷۰۰ هکتار آن مسطح و زیر کشت آبی و دیمی است.

این که برخی در مورد وجه تسمیه روستا، آن را به دو تن از شاهزادگان دوره قاجار به نام‌های یاتان و سامان نسبت می دهند[3]، دست کم با توجه به ذکر منابع تاریخی بالا، هیچ مبنای مستند و مبتنی بر واقعیت ندارد.

در جنگ هشت ساله میان ایران و عراق 44 تن از ساکنان این روستا در جبهه‌های جنگ به شهادت رسیدند.[4]

جمعیت روستای سامان طبق سرشماری 1395، بالغ بر 700 نفر برآورد شده که نسبت به سرشماری دوره قبل، تقریباً دو برابر شده‌است.

- علی اکبر غفاری، نویسنده کتاب «دیار سامان»، نخستین کتاب در خصوص جغرافیا و ریشه یابی نام جای های روستای سامان و منطقه پیرامون آن؛

- شادروان ابوالفضل انوری قهرمان کشتی جهان و دارنده اولین مدال سنگین وزن جهانی ، پرچمدار کاروان ورزشی ایران در المپیک هم دوره ای جهان پهلوان تختی [5]

- حمیدرضا انوری، پژوهشگر تاریخ و فرهنگ روستای سامان و از جمله، تهیه تبارنامه خانواده های محترم روستای سامان

- بهزاد عبدی (متولد فروردین ۱۳۵۲، تهران) آهنگساز ایرانی است. او در سال ۱۳۸۷ جایزه بهترین موسیقی مسابقه ورزش و آواز را برای قطعه «پهلوان» از آکادمی ملی المپیک، و در سال ۱۳۸۸ سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر را برای موسیقی فیلم «آل» دریافت کرد و در سال ۱۳۹۰ تندیس سرو طلایی بهترین موسیقی پویانمایی را برای «افسانه ماردوش» در جشنواره تلویزیونی جام جم از آن خود کرد.

-حسن حمیدی قهرمان کشتی آسیا ، مربی تیم ملی کشتی

• روستای سامان بایگانی‌شده در ۲۵ دسامبر ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine