خدیجه افضل وزیری

خدیجه افضل وزیری پنجمین فرزند بی بی خانم استرآبادی از فعالان حقوق زنان و موسی‌خان وزیری بود که در سال ۱۳۰۸ هجری قمری در تهران به دنیا آمد. مادرش بی بی خانم از فعالان حقوق زنان در دورهٔ مشروطه و پدرش موسی خان معروف به وزیرف یک ارتشی و معاون کلنل تقی‌خان پسیان بود. در بعضی منابع تاریخی آمده است که بی بی خانم وقتی هنوز مدرسه‌اش را تاسیس نکرده بود، برای اینکه دخترش خدیجه بتواند تحصیل کند او را با لباس پسرانه به مدرسه می‌فرستاد. به همین دلیل خدیجه هم اهمیت تحصیل و دانش برای دختران را درک کرد و وقتی به سن ۱۶ سالگی رسید و در کنار مادرش به دختران دبستان دوشیزگان که مادرش تاسیس کرده بود، درس داد و جزو اولین معلمان نخستین مدرسه دخترانه ایران لقب گرفت. کلنل علینقی وزیری برادر خدیجه بود.[3]

خدیجه افضل وزیری در کنار تدریس کار مطبوعات را هم شروع کرد. او در نشریات شکوفه، عالم‌نسوان، شفق سرخ و ایران‌نو مقالات مختلفی در دفاع از حقوق زنان نوشته‌است و در شفق سرخ با نویسنده‌ای که با نام مستعار به زنان حمله میکرد وارد بحث و گفتگوی دنباله‌دار شده است که خلاصه آن چنین است: «زن را در خانه مخفی و محبوس کرده و از هر دانشی دور نگه داشته اید. در کار خارج هم شرکت نمی‌دهید. از بردن نامش هم عار دارید و به نام‌های منزل یا بچه‌های خانه، از قبیل مادر حسن از او یاد می‌کنید، از حقوق انسانی هم حقی برای او قائل نیستید. تمام حقوق به نفع مردان تعبیر و به مورد اجرا گذاشته می‌شود، توقع دارید چه باشد و چه کند؟ مردان کشور همه چه می‌کنند؟ بگذارید زنان هم با مردان درس بخوانند و کار یاد بگیرند، آن وقت خواهید دید که زنان کم تر از مردان نیستند.» افضل وزیری در کارهایی مثل طراحی و دوخت لباس هم دستی داشت و سعی می‌کرد از این نظر هم پیشگام باشد.[4]

ایستاده از راست به چپ: حسین‌علی وزیری- بدری وزیری- آقا بزرگ ملاح - مه‌لقا ملاح- حسن‌علی وزیری- مهین‌دخت- خسرو ملاح
نشسته از راست به چپ: اسدالله تاروردی– افضل وزیری- مهرانگیز ملاح – بهروز بیات

او در در بیست و نهم ذیحجه ۱۳۳۲ قمری با پسر دایی اش آقا بزرگ ملاح ازدواج کرد که حاصل این ازدواج ۵ فرزند بود. این ازدواج بر خلاف میل او صورت گرفت و بواسطه ی این ازدواج مجبور به مهاجرت به مازندران و دوری از خانواده شد. در مازندران با شرایط سخت زندگی مانند وبا، آتش سوزی و بارداری های مکرر به صورتی که جایی بیان می کند "تمام مدت یا حامله بودم یا بچه شیر می دادم"، است تا زمانی که شرایط بد جسمانی بر او غلبه کرد و مجبور به بازگشت به تهران شد و مدت زیادی را به تنهایی به بزرگ کردن فرزندانش پرداخت.[5] یکی از دختران خدیجه به نام مهرانگیز ملاح خاطرات شفاهی مادر را تدوین و بازنویسی کرد که این کتاب با نام «از زنان پیشگام ایران: افضل وزیری دختر بی بی خانم استرآبادی» منتشر شد.

خدیجه افضل وزیری در ۱۳ دی ۱۳۵۹ در سن ۹۱ سالگی درگذشت و در قطعه ۳۴ بهشت زهرا (ردیف ۱۸۳، شماره ۳۵)[2] دفن شد.

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ خدیجه افضل وزیری موجود است.

• ملاح، مهرانگیز (۱۳۸۵)، زنان پیشگام ایرانی: افضل وزیری دختر بی‌بی خانم استرآبادی، به کوشش به کوشش زیبا جلالی نائینی و افسانه نجم‌آبادی.، تهران: نشر شیرازه، شابک ۹۶۴-۷۷۶۸-۳۸-۹
• فرخ‌زاد، پوران (۱۳۸۱)، کارنمای زنان کارای ایران (از دیروز تا امروز)، تهران: نشر قطره، شابک ۹۶۴-۳۴۱-۱۱۶-۸