تیپ ۶۵ نوهد

نخستین تلاش‌ها برای شکل‌دهی نیروهای مخصوص در ارتش ایران به سال ۱۳۳۲ بازمی‌گردد. در این سال ۱۰ نفر از کارکنان نیروی زمینی ارتش شاهنشاهی برای طی دوره چتربازی به کشور فرانسه و ۲ سال بعد در بازگشت به کشور، واحد چتربازی را پایه‌گذاری کردند. این واحد در سال ۱۳۳۸ به گردان چتربازی ارتقاء یافت. در همان سال تیپ ویژه هوابرد با شماره ۲۳ به نام «تیپ ۲۳ نیروهای ویژه» در قالب ۵ گردان عملیاتی، یک گردان پشتیبانی، یک دسته مخابرات و گروهان قرارگاه و آموزشگاه جنگ‌های نامنظم تشکیل شد. در سال ۱۳۴۹، به «تیپ ۲۳ نیروهای ویژه هوابرد» تغییر نام یافت و یکسال پس از آن، دو یگان دیگر به نام‌های «رهایی گروگان» و گروهان «عملیات روانی» نیز به ساختار تیپ ۲۳ اضافه شد.[5] مقر اصلی این تیپ در پادگان نظامی باغشاه (پادگان حر) قرار داشت.

نیروهای نوهد پایگاه مرزی کردستان در جنگ ایران و عراق

پس از پیروزی انقلاب، تصمیم فرماندهان ارتش بر حفظ این نیرو و محول کردن مأموریت‌های خاص و ویژه به آن بود؛ بنابراین در درگیری‌های خوزستان، سیستان و بلوچستان و کردستان که در اویل انقلاب ایران بسیار شایع بود، به‌طور فراگیر از این نیروها استفاده شد.[4] پس از افشای طرح کودتای نوژه که بر طبق اعترافات عاملین آن قرار بود تعداد قابل توجهی از نیروهای این تیپ نیز در تهران وارد عمل شده و کنترل نقاط حساس را در اختیار بگیرند،[6] حسن روحانی، نماینده وقت مجلس شورای اسلامی، در جلسه مورخ ۲۳ تیر ۱۳۵۹ درخواست انحلال این نیرو را مطرح می‌کند که این امر با مخالفت مصطفی چمران، وزیر دفاع وقت مواجه شد.[7]

با شروع جنگ ایران و عراق نیاز به ارتقای اندازه این نیرو به لشکر احساس شد؛ بنابراین لشکر ۲۳ تکاور تشکیل و مأموریت‌های مختلفی توسط این لشکر در طول جنگ ایران و عراق انجام گرفت؛ از جمله حضور تیپ ۶۵ این لشکر در عملیات بیت‌المقدس و عملیات کربلای ۵.[8] نیروهای نوهد در جنگ‌های چریکی و برون مرزی فعالیت داشتند٬عملیات تیپ نوهد بیشتر در خاک عراق انجام می‌شد.[9] ولی حضور در نبردهای کلاسیک هم داشتند. درگیری‌های بسیاری با مجاهدین خلق و کومله در کردستان داشت، کردستان ناآرام بود ولی هیچوقت تصرف نشد تیپ نوهد در کردستان و جنوب با مصطفی چمران عملیات‌های بسیاری انجام دادند.[10][11]

پس از پایان جنگ، نیاز به حضور یک نیروی ویژه در کشور ایران احساس شد، بنابراین با دستور فرمانده کل قوا در سال ۱۳۷۰، تیپ ۶۵ (سومین تیپ از لشکر تکاور مشتمل به ۳ گردان ۷۴۵، ۷۴۸ و ۱۵۴) از لشکر ۲۳ جدا شده و به صورت مستقل درآمد. پس از جدایی، عنوان «تیپ ۶۵ نیروهای ویژه هوابرد» برای آن انتخاب شد و از سال ۱۳۷۱ فعالیت تخصصی خود را آغاز کرد. در همان زمان رنگ رسمی کلاه لباس سربازان، سبز انتخاب شد؛ که موجب شد این نیروها در ارتش ایران «کلاه سبزها» لقب بگیرند. بیشتر عملیات‌های این تیپ محرمانه است.[4]

اعضای تیپ ۶۵ نوهد در کنارتیپ ۵۵ هوابرد شیراز

سرلشکر امیر صیاد شیرازی با توجه به مأموریت‌های حساس نیروهای ویژه و عمدتاً برون مرزی تیپ ۶۵، پیشنهاد برگزاری یک مانور شهری را مطرح کردند تا هم نتیجه آموزش‌های جدید این تیپ مشخص شود و هم توانایی نیروهای مخصوص‌ این تیپ که پس از پایان جنگ در هیچ رزمایشی شرکت نکرده بود، محک زده شود؛ لذا در سال ۷۱، بنا بر تدابیر خود صیاد شیرازی چند نقطه در شهر تهران به عنوان اهداف این مانور تعیین شد و نیرو مخصوص‌های این تیپ موظف شدند تا بدون در اختیار داشتن هرگونه سلاحی اهداف از پیش تعیین شده در تهران را در زمان مشخصی تسخیر کنند. اهداف در نظر گرفته شده همچون برخی کلانتری‌ها، پاسگاه‌ها، تعدای از ادارات، بعضی از پادگان‌ها و حتی سازمان رادیو و تلویزیون آن زمان، که جزو اهداف از پیش تعیین شده بودند به گونه‌ای انتخاب شده بودند که هم از حساسیت بالایی برخوردار بودند و هم در مواردی ورود به آن‌ها غیرممکن به نظر می‌رسید این در حالی بود که در این مانور نیروهای شهری موظف شده بودند که از این محل‌ها در برابر هر نیروی متخاصمی، در طول برگزاری مانور به شدت محافظت کنند که نیرو مخصوص‌های تیپ ۶۵ نوهد موفق شدند اهداف از پیش تعیین شده را در مدت زمانی کمتر از زمان تعیین شده به تسخیر خود درآورند. یکی از نقاط قوت نیرو مخصوص‌های تیپ ۶۵ در این مانور آموزش ویژه‌ای بود که به همت صیاد شیرازی و دیگر فرماندهان این تیپ، برای آن‌ها طراحی شده بود و این نیروهای مخصوص برای هرگونه نفوذ از بین بردن و تسخیر اهداف خود در عملیات‌های برون مرزی، از آن بهره‌مند بودند؛ آموزش‌هایی که طی آن نیروهای مخصوص این تیپ با لباس بومی هر منطقه و با لهجه و زبان خاص آن در پوششی از نیروهای محلی به اهداف مورد و نفوذ کنند.[12]

اصغر نوری جمشیدی و غلام خلیلی به همراه تعدادی دیگر از نیرو مخصوص‌های زبده نوهد، دوره‌های اصلی و اولیه نیروی مخصوص را برای تعدادی از نیروهای مستعد سپاه پاسداران برگزار کرد و آموزش‌های لازم را در پادگان حر که مقر سابق لشکر ۲۳ نوهد بود، به آن‌ها انتقال داد.[12] به دلیل گروگان‌گیری‌ها در شهر تیپ نوهد به شکل‌گیری واحد رهایی گروگان در نیروی انتظامی آموزش و کمک بسیاری انجام داد تا در سال ۷۴ نوپو به شکل منسجم تری درآمد که کمیته بازنشستگان تیپ ۶۵ نوهد نیز در آموزش این نیروها، کمک بسیاری در ابتدای امر داشتند.[13]

مانور عملیات رهایی گروگان تیپ ۶۵ نوهد

سرلشکر صالحی فرمانده ارتش برخی از کماندوهای تیپ نوهد را به خلیج عدن اعزام کرد تا در عملیات‌های نیروی دریایی حضور مستقیم داشته باشند.[14]

با افزایش گروگان‌گیری‌ها در جهان نیاز به تشکیل تیم رهایی گروگان در نیروهای مسلح احساس شد. در ایران نیز ابتدا این مأموریت به ارتش و تیپ۶۵ نیروی ویژه هوابرد واگذار شد. دوره رهایی گروگان ۱۸ ماه طول می‌کشد. بعد از اتمام تمامی دوره‌ها در تیپ۶۵ فرد با آموزش دوره رهایی گروگان عضو یک واحد از تیم رهایی گروگان درمی آید.[15]

امیر علی آراسته معاون هماهنگ‌کننده نیروی زمینی ارتش با اشاره به حضور مستشاری نیروی زمینی ارتش به خصوص تیپ ۶۵ به سوریه اظهار داشت: تیپ ۶۵ جزئی از نیروی زمینی ارتش است و ما از تیپ ۶۵ و هم یگان‌های دیگر به عنوان مستشار به سوریه نیرو اعزام می‌کنیم و این اعزام مختص تیپ ۶۵ تکاوری نیست و الان در آنجا مستشاران تیپ ۶۵ حضور دارند.[16]

عمده‌ترین دوره‌های آموزشی در این تیپ عبارتند از:[17]

• دوره تخصصی الکترونیک و مخابرات
• دوره چتربازی
• ورزش‌های رزمی مانند جودو، کشتی آزاد و کشتی فرنگی
• دوره آموزش تک تیرانداز[18]
• رنجری و تکاوری
• دوره سقوط آزاد
• دوره رهایی گروگان
• تروریست و ضد تروریست
• دوره جنگ شهری
• دوره کوهستان
• جنگ‌های نامنظم
• دوره پاراگلایدر
• دوره پاراموتور
• دافوس
• دوره چریکی
• دوره غواصی و نجات غریق
• بهداری و عملیات روانی
• خنثی‌سازی بمب
• اغتشاشات و ضد اغتشاشات شهری

در طول دوره آموزشی این نیرو، ۵ آموزش عمده به نیروها داده می‌شود: ۱-آموزشهای ویژه تخریب ۲-اطلاعات و عملیات ۳-بهداری ۴-مخابرات ۵-سلاحهای انفرادی و جمعی. در کنار این ۵ زمینه اصلی، آموزش‌های تخصصی‌تری که به «دوره نوهد» معروف می‌باشند و مدتی ۹ ماهه را به خود اختصاص می‌دهد، نیز به فراگیران داده می‌شود. در مرحله بعد نیروهای برتر گزیده شده و جهت آموزش دوره رهایی گروگان معرفی می‌شوند که این دوره نیز ۳۲۶ ساعت به درازا می‌انجامد.[19][20]