گلفشان
گلفشان (به انگلیسی: Mud volcano)، پدیده‌ای طبیعی است که طی آن گل‌ولای از زیر زمین به شکل چشمه‌وار به سطح زمین می‌رسد و شکل ماهوری بخود می‌گیرد.[1]
گلفشان یکی از عوارض ژئومورفولوژی و زمین‌شناسی است که از یک یا چند دهانه آتشفشانی تشکیل شده و به‌طور مداوم گل سردی ازآن به خارج پرتاب و روان شده و باانباشته شدن رویهم، کم‌کم مخروطهای کوچک و بزرگی را تشکیل می‌دهد. برخی معتقدند گلفشان پدیده‌ای مرتبط با فعالیت‌های آتشفشانی است، اما اغلب دانشمندان معتقدند این پدیده خاستگاه غیر آتشفشانی دارند.
فرآیند تشکیل
دو عامل پیدایش گلفشانها به شرح زیر است:
- فشارهای زمین‌ساختی باعث پیدایش گل فشان‌ها شده‌اند. این گل فشان‌ها دارای روانه‌های گلی سرد هستند.
- گل فشان‌ها از عوارض مرتبط به پیامدهای آتشفشان‌ها است که این نوع گل فشان‌ها دارای روانه‌های گلی داغ می‌باشند.
منشا تشکیل گلفشانها در سواحل شمالی دریای عمان، فشار حاصله حرکت صفحه اقیانوسی دریای عمان و در منطقه شمال ایران - گلستان نیز مربوط به زیرصفحه قاره‌ای ایران میباشد.
اهمیت گلفشانها
وجود این پدیده ریخت‌شناختی در هر منطقه نشانه فعالیت زمین‌ساختی آن منطقه بوده‌است. بنابراین احتمال زلزله خفیف و گسل خوردگی وجود داشته که این امر باید در احداث سازه‌های ثابت و سکونت گاه‌ها لحاظ شود.
ترکیبات بعضی گل فشان‌ها تا حدی مشخص‌کننده وضعیت درونی زمین از لحاظ وجود منابع آب و نفت و سایر مشتقات هیدروکربنی میباشد.
گل فشان‌های ایران اکثراْ در جلگه ساحلی دریای عمان در جنوب استان سیستان و بلوچستان و استان هرمزگان و نمونه‌های در شمال استان گلستان در شهرستان گمیشان واقع شده‌اند.بيشترين گلفشان هاي استان هرمزگان در شهرستان جاسك و منطقه كوه مبارك واقع هستند كه بزرگترين آن در روستاي توجَك قرار دارد.و بيشترين گلفشان هاي شهرستان جاسك در روستاي سرخكوه واقع هستند كه به مجموعه گل افشان هاي چلپي سرخكوه معروف هستند كه تعداد آنها به بيش از 100گل افشان ميرسد كه در اثر فعاليت گسل گاوبندي شكل گرفته اند در برخي از اين گلفشان ها گوگرد و گاز و مواد نفتي وجود دارد تعدادی از آنها فعال بوده و فعالیت آنها در فصول مختلف سال با تغییراتی همراه است، بطوریکه گاهی یک گل فشان فعال، ممکن است غیرفعال شود و بالعکس.
گلفشانها در دنیا
گلفشانها در سرتاسر دنیا پراکنده هستند. بزرگ‌ترین کوه گل افشان دنیا با ارتفاع ۵۰۰ متر در منطقه بلوچستان پاکستان قرار دارد. معروف‌ترین گلفشان ایران در منطقهٔ تَنگ در استان سیستان و بلوچستان و در شهرستان کنارک قرار دارد. این گل‌افشان مجموعه‌ای از چند تپه با ارتفاع متفاوت است که هم‌اکنون فقط یکی از آنها فعالیت گل‌فِشانی دارد. به علت نزدیکی زیاد این منطقه به اقیانوس هند و همچنین شکل خاص پوسته زمین در این ناحیه، پوسته اقیانوس با شیب بسیار تندی در زیر این منطقه به داخل زمین فرو می‌رود که باعث به وجود آمدن فشارهای زیادی به پوسته زمین می‌گردد. فشار به وجود آمده باعث خروج آب و به همراه آن گل و لای می‌شود. این عامل یکی از علت‌های به وجود آمدن گل افشان‌ها و چشمه‌های آب معدنی فراوان در این منطقه به‌شمار می‌آید.
سرد بودن گل و عدم وجود بخار به همراه آن تاییدی بر صحت ادعای ذکر شده‌است. زیرا در مناطقی که پدیده‌های مشابهی به علت گرمای زمین و فعالیت‌های آتشفشانی رخ می‌دهد، خروج آب گرم به همراه بخار طبیعی تر است.
در فاصله حدود ۸ کیلومتری شمال شرق این مجموعه، مجموعه گل افشان دیگری وجود دارد که از فعالیت ان اطلاع دقیقی در دسترس نیست. گل‌افشان دیگری با نام پیرگل در منطقه بزمان در همین استان قرار دارد. گل‌افشان‌هایی با ساختار حوض مانند در منطقه گمیشان‌تپه در استان گلستان قرار دارد. گل افشان‌های حوض مانندی نیز در منطقه میناب گزارش شده‌اند.
گل فشان بزرگ دیگری نیز در ۱۰۰ کیلومتری غرب شهرستان جاسک در روستای گزی در منطقه (توجک) قرار دارد
موقعیت جغرافیایی گلفشانهای ایران
- گل افشان تَنگ: ۲۵ درجه و ۲۸ دقیقه شمالی، ۵۹ درجه و ۵۶ دقیقه شرقی.
- گل افشان ثانویه تَنگ: ۲۵ درجه و ۲۸ دقیقه و ۳۰ ثانیه شمالی، ۵۹ درجه و ۵۹ دقیقه و ۴۷ ثانیه شرقی.
- گل افشان گمیشان: ۳۷ درجه و ۱۲ دقیقه شمالی، ۵۴ درجه و ۶ دقیقه شرقی.
گل افشان سرخكوه :٢٠درجه شمالي و٣٧دقيقه و ١٠ثانيه،١٣درجه و٢٠دقيقه شرقي
نگارخانه
- گلفشان قرنیارق در روستای سقر تپه شهرستان آق قلا از استان گلستان
نمونه‌ای از یک کوه گلفشان
مجموعه‌ای از گلفشانها در قبوستان، جمهوری آذربایجان
یک گلفشان در شهرستان جاسک استان هرمزگان
منابع
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ گلفشان موجود است. |
| گونه‌های آتشفشان |
|  |
|---|---|---|
| سنگ‌های آتشفشانی | ||
| لیست و گروه‌های آتشفشان‌ها |
| |
| ||