کوسم سلطان

کوسم وقتی پسرش در ۱۰ سپتامبر ۱۶۲۳ به عنوان مراد چهارم به سلطنت رسید، دوباره به قدرت رسید. از آنجا که پسرش خردسال (۱۱ ساله) بود، از بالا آمدن پسرش در ۱۰ سپتامبر ۱۶۲۳ تا ۱۸ مه ۱۶۳۲ نه تنها به عنوان والده سلطان بلکه به عنوان نایب السلطنه رسمی (یک نماینده موقت حاکم بر تاج و تخت) در زمان اقلیت پسرش منصوب شد.

دربار عثمانی در سال ۱۶۲۳ نامه ای را برای اعلام سلطنت مراد چهارم به جمهوری ونیز ارسال كرد. در این نامه از كوسم سلطان به عنوان "والده سلطان" خطاب شده است كه می نویسد:

"اعلیحضرت والده سلطان […] برای سلطان احمد فقید، که الله با خود برد، شخص بسیار مهمی بود و او را بسیار دوست داشت به طوری که با ازدواج با او افتخار می کرد."

در بیشتر دوران سلطنت مراد چهارم، وی اساساً از طریق او حکومت می کرد و به طور موثر امپراتوری را اداره می کرد، از پشت پرده در جلسات دیوان (کابینه) شرکت می کرد و با مقامات و افسران عالی‌رتبه در مورد برخی از دستورات لازم که صادر شده صحبت می کند.

در زمان سلطنت کوسم بر سر پسرش، چندین شورش علیه دولت روی داد. وی همچنین تلاش زیادی برای حفظ امنیت سلسله عثمانی انجام داد. اما سالها بعد، کاسم هم سلطان و هم امپراتوری را به طور جدی کنترل کرد. او به وزیر بزرگ نوشت:

"کاری کاملاً باید در مورد یمن انجام شود - این دروازه مکه است. شما باید آنچه می توانید انجام دهید ... پسرم صبح می رود و شب برمی گردد. من به درستی او را نمی بینم. او از سرما دور نخواهد ماند، او دوباره بیمار خواهد شد. من به شما می گویم، این غم و اندوه برای کودک باعث نابودی من می شود. وقتی فرصتی پیدا کردید با او صحبت کنید. "

در سال ۱۶۳۲، مأموریت ۹ ساله کوسم سلطان ناگهان توسط پسرش که اکنون ۲۰ ساله بود به پایان رسید و پسرش مراد چهارم پس از آنکه تصمیم گرفت به دیگر افرادی که قدرت دارند، (به خصوص خود کوسم) اجازه دخالت در اداره امپراتوری خود را ندهد، او مادر خود را به سرعت از صحنه سیاسی دور کرد و به کوسم سلطان دستور داد تا ارتباطات خود را با دولتمردان، فرماندهان، علما و بندگان زیر دسته او قطع کند و در صورت عدم رعایت، او را به محرومیت از قدرت و حتی تبعید از پایتخت تهدید کرد.

مراد که حال به طور کامل اقتدار را دارد، دخالت مادرش را در سلطنت خود خوار شمرد و او را تحمل نمی کرد. در نتیجه، او مادر خود را از تمام مسئولیت های سیاسی و حرمسرا در سال ۱۶۳۲ اخراج کرد، این یک اختلاف پنهان بین مادر و پسر به وجود آورد. با این حال، که مراد به مادرش در مورد دخالت نکردن در دولت هشدار داده بود، اما کوسم سلطان همواره به پسرش در مورد برخی از مسائل مهم دولت مشاوره می داد و در مورد اقدامات وحشیانه اش هشدار می‌داد و حتی مخفیانه در جلسات دربار حضور داشت، با مقامات مهم دربار، فرماندهان نظامی و علمای دینی تماس می گرفت.

در طی سالهای اولیه، امپراتوری به هرج و مرج و حتی تا مرز سقوط رفت. امپراتوری صفوی، دوباره تازه نفس و قدرتمند، بلافاصله به عراق و آسیای صغیر حمله كرد، آناتولی شمالی شورش كرد و در سال ۱۶۳۱ ینی‌چری‌ها به قصر حمله كردند و وزیر بزرگ را كشتند. مراد از همان سرنوشتی که برادر بزرگترش عثمان دوم داشت، ترسید و تصمیم گرفت قدرت خود برای حکومت را اعلام کند. وی بعداً تلاش کرد تا فسادی را که در دوران سلطنت سلاطین قبلی رشد کرده بود، سرکوب کند و این در حالی بود که مادرش از طریق نیابت او دیگر حکمرانی نمی کرد. حکومت مطلق او از حدود سال ۱۶۳۲ آغاز شد، زمانی که او اقتدار را به دست گرفت، مادرش را کنار گذاشت و همه ستمگران را سرکوب کرد، و او برتری سلطان را دوباره برقرار کرد.

کوسم همچنین با این استدلال که "خیلی دیوانه است و نمی تواند تهدید شود" مانع از این شد که مراد چهارم تنها برادر زنده مانده خود، ابراهیم را به قتل برساند.[14]

ابراهیم، پسر دیگر كوسم، با وحشت زندگی كرد، زیرا دو تن از برادرانش بود كه به دستور مراد اعدام شدند. زندگی وی تنها با شفاعت و تلاش‌های فراوان مادرش کوسم سلطان نجات یافت. پس از مرگ مراد، ابراهیم تنها شاهزاده بازمانده سلسله باقی ماند. ابراهیم مشکوک شد که مراد هنوز زنده است و قصد دارد او را به دام بیندازد، هنگامی که وزیر بزرگ کمانکش کارا مصطفی پاشا از وی خواست تا سلطنت را به دست گیرد. اقناع کوسم و وزیر بزرگ برای پذیرفتن ابراهیم برای تاج و تخت به طول انجامید. به عنوان مثال، كوسم دستور داده بود كه جسد برادرش را در جلوی چشمان او به نمایش بگذارند، او متقاعد شده بود كه اگر از تاجگذاری سلطان خودداری كند، ممكن است با "مراسم خفه شدن، نه افتتاح" روبرو شود.[15]

ابراهیم وقتی در سال ۱۶۴۰ جانشین برادرش شد، از نظر ذهنی بسیار ناپایدار بود و نمی توانست حکومت کند. این باعث شد کوسم بتواند به قدرت ادامه دهد. مادرش او را تشویق کرد که حواس خود را با دختران حرمسرا پرت کند. حواس پرتی سلطان به حرمسرا باعث شد که کوسم قدرت را بدست آورده و به نام پسرش حکمرانی کند، بین ۹ فوریه ۱۶۴۰ تا ۶ دسامبر ۱۶۴۷، کوسم توانست به طور موثر امپراتوری عثمانی را اداره کند. با این حال حتی او نیز قربانی بدخواهی سلطان شد و کاخ سلطنتی را ترک کرد.[16]

حرمسرا در دوره سلطنت ابراهیم به تجملات گسترده جدیدی در عطرها، منسوجات و جواهرات دست یافت. عشق ابراهیم به زنان و پوست او را به داشتن اتاقی کاملاً پوشیده از سیاه گوش و سنگ مرمر سوق داد. فرانسوی ها به دلیل شیفتگی او به پوست سمور، او را "دیوانه خزها" لقب دادند. کوسم به او کمک کرد تا باکره های زیبا و زنان فربه ای زیبا که اشتیاق آنها را داشت فراهم کند. هنگام پرچم گذاری نیرو، او هر جمعه خود را به یک زن جدید محدود می کرد. گفته می شود وی به دنبال چاقترین زن در استانبول بوده است. زنی ارمنی بود و ابراهیم چنان شیفته او بود، که این زن را به فرمانداری کل دمشق تبدیل کرد.[17]

رفتارهای ابراهیم یکم گمانه زنی‌هایی را برای خلع وی به راه انداخت. در سال ۱۶۴۷ وزیر اعظم صالح پاشا، کوسم سلطان و شیخ الاسلام عبدالرحیم افندی تلاش ناموفقی برای خلع ابراهیم و جانشینی پسر وی انجام دادند. صالح پاشا اعدام و کوسم از حرم تبعید شد. سال بعد جان‌نثاران و علما شورش کردند. برای چندین ساعت، کوسم از آنها درخواست تجدید نظر كرد. او موافقت کرد که تسلیم شود وقتی که آنها قول دادند که او را نمی کشند اما در عوض او را زندانی کنند. در ۸ اوت ۱۶۴۸، ابراهیم از تخت سلطنت برداشته، توقیف و در کاخ توپکاپی زندانی شد.

كوسم در كنفرانسی با وزیران برجسته در ورودی حرمسرا شركت كرد. آقای ینی‌چری، که از او در مورد عدم موفقیت ابراهیم در مبارزه با شورش ها در منطقه بالکان شکایت کرد، نوشت:

"سلطان بخشنده، حماقت و جنون پادشاه، جهان را در معرض خطر قرار داده است. کفار چهل قلعه در مرزهای بوسنی گرفته اند و با هشتاد کشتی دردانل را مسدود می کنند در حالی که پادشاه فقط به لذت، فسق و فروش دفاتر فکر می کند."

كوسم سرانجام به سقوط پسرش رضایت داد و گفت:

"سرانجام او نه شما و نه من را زنده نخواهد گذاشت. ما كنترل دولت را از دست خواهیم داد. تمام جامعه ویران شده است. او را فوراً از تخت سلطنت بركنار كنید."

وزیر بزرگ جدید، صوفی محمد پاشا، از شیخ الاسلام درخواست فتوائی را در مورد مجازات اعدام ابراهیم ارائه داد. با پیغام "اگر دو خلیفه وجود داشته باشد، یکی از آنها را بکش" اعطا شد. كوسم هم رضایت داد. دو جلاد فرستاده شدند. با نزدیک شدن اعدامی‌ها، گزارش شد که آخرین سخنان ابراهیم این بود:

"آیا در بین کسانی که نان من را خورده اند کسی نیست که به من ترحم کند و از من محافظت کند؟ این مردان بی رحم آمده اند تا مرا بکشند. رحم کنید! رحم کنید!"

.[18]

تصویری از کوسم سلطان به عنوان والده سلطان (احتمالا در زمان سلطنت نوه اش محمد چهارم)

سرانجام كوسم نوه هفت ساله خود محمد چهارم را با عبارت "بیایید ببینید می خواهید با او چه کنید!" به دیوان تقدیم كرد و بنابراین، او برای سومین بار خود را نایب السلطنه کرد و بین سالهای ۱۶۴۸ تا ۱۶۵۱ عملاً حاکم امپراتوری عثمانی شد. در ابتدا، کوسم از اعزام نوه خود برای مراسم بیعت امتناع کرد، بنابراین جمعیتی به قصر رفتند، جایی که کوسم مقاومت و شکایت کرد، به قول کاتیپ چلبی:

"برای مدت طولانی شما به هر آنچه پسرم آرزو می کردید اجازه می دادید [و] وفاداری خود را ثابت کرده اید؛ [و] حتی یکبار هیچ یک از شما او را نصیحت نکرده یا آرزوی سلامتی نکرده اید. اکنون می خواهید وضعیت را معکوس کنید و چنین بی گناهی را نقد کنید. این یک عمل شیطانی است.

این موضوع به مدت دو ساعت مورد بحث قرار گرفت و در پایان آن او ناامید به نظر می رسید:

"همه در این عقیده هستند که سلطان باید برکنار شود؛ غیرممکن است که غیر از این عمل کنید. شما به من بگویید که اگر شاهزاده را تحویل ندهم، آنها وارد قصر می شوند و او را به زور می برند.

چپ: حکاکی سلطان محمد چهارم در سن جوانی (حدود اواسط قرن هفدهم) سمت راست: حکاکی تورهان سلطان به عنوان والده سلطان (حدود قرن نوزدهم)

کوسم سلطان به عنوان والده سلطان ارشد همچنان به طور باورنکردنی قدرتمند بود. به عنوان مثال، وی وزیر بزرگ صوفی محمد پاشا را به دلیل امتناع از اجرای دستورات خود به تبعید مجبور کرد و در سال ۱۶۴۹ جانشین سابق، کارا مراد پاشا را جایگزین او کرد. وی همچنین از طریق کشاورزی، مالیات، مالکیت زمین‌ها و کاروانسراها و اجاره ساختمان های تجاری و سرمایه گذاری گسترده در فعالیتهای متنوع اقتصادی که باعث شد ثروتی بی مانندی برای خودش جمع کند، ثروتمند شد. در سال 1649 او را "والده سلطان بزرگ" (والده کبیر) خطاب کردند.[19]

کوسم سلطان از ۸ اوت ۱۶۴۸ تا زمان مرگ در ۲ سپتامبر ۱۶۵۱ با آزادی کامل بر امپراتوری عثمانی حکمرانی می کرد. در اوایل سلطنت محمد چهارم، کوسم معمولاً در صورت حضور سلطان در دیوان، در کنار سلطان، پشت پرده پنهان شده بود، می نشست. صراحت او بیش از احتیاط بود. وی وزیرها را با زنگ های ساینده و تاشکر جلوی صورتشان تنبیه کرد:

"آیا من شما را وزیر کرده ام که وقت خود را در جشن‌ها و باغ‌های انگور بگذرانید: خود را وقف امور امپراتوری کنید و اجازه ندهید که از غیبت‌های شما چیزی بشنوم!"

در حالی که در راس امپراتوری عثمانی سلطانی خردسال، محمد چهارم، ایستاده بود. با صعود محمد، مقام والده سلطان ("مادر سلطان سلطنت کننده") باید به مادر او تورهان سلطان می رسید. با این حال، تورهان به دلیل جوانی و کم تجربگی مورد غفلت قرار گرفت. در عوض کوسم سلطان به این مقام عالی رسید. کوسم سلطان یک والده (مادر) زیر دو پسر (دو سلطان) بود، بنابراین تجربه بیشتری داشت. درگیری بین تورهان سلطان، مادر سلطان محمد چهارم، که نفوذ وی رو به افزایش بود، شدت گرفت. این درگیری به مدت ۳ سال ادامه داشت، تا اینكه كوسم به دنبال مادر قدرتمند محمد، تورهان سلطان، قصد داشت نوه خود محمد چهارم را سرنگون كند و شاهزاده سلیمان را جایگزین او كند. این رقابت ویرانی هایی را در سراسر امپراتوری به بار آورد. با برنامه به تخت نشستن پسر دوم ابراهیم، سلیمان، و ساختن مادرش، آشوب سلطان، والده سلطان آینده، كوسم و ینی‌چری‌ها سعی در بركناری محمد چهارم و تورهان سلطان داشتند. از طرف دیگر، تورهان سلطان از برنامه های کوسم آگاه شد. تورهان سلطان از سلیمان آقا و پیروانش برای ترور كاسم در ۲ سپتامبر ۱۶۵۱ استفاده كرد.