مسجد دومناره

در تاریخ سوم شهریور ماه ۱۳۹۱ بر اثر سوزاندن خاشاک بام مسجد توسط کارگران میراث فرهنگی و خاموش نکردن کامل آتش، بام مسجد دچار آتش‌سوزی شده و پس از ساعتی ایوان چوبی و قسمت اعظمی از بام چوبی آن در آتش به کلی سوخت و نابود شد.

بنای مسجد طبق روایات محلی، به زمان شیخ حسن مولان آباد، از عرفای حکیم و ریاضیدان مشهور عصر افشاریه بر می‌گردد. هنگام عزیمت نادر شاه افشار به بغداد، وی از منطقه سقز عبور کرد وطبق در خواست شیخ حسن مولان آباد برای ساخت مسجدی برای اهالی شهر سقز، نادر شاه دستو ساخت این مسجد را در بافت قدیم شهر سقز داد. در حال حاضر نیز برخی از اهالی منطقه به این مسجد، مسجد شیخ حسن مولان آباد می‌گویند.

از نشانه‌ها ودلایل صحت این مدعا، این است که در این سفر نادرشاه دو عصای مرصع ویک سفرهٔ منقوش زیبای چرمی را نیز به شیخ حسن هدیه می‌دهد این وسایل در حال حاضر در قریهٔ مولان آباد، که آرام گاه این عارف عالی مرتبه در آن قرار دارد، نگهداری می‌شود. همچنین یک جلد کلام ا… مجید خطی در مقبره شیخ حسن است، و تاریخ آن به اواخر دوره افشاریه دلالت دارد.

همچنین با توجه به کاشی کاری‌های این مسجد که بیشتر به اواخر افشاریه واوایل زندیه است وخصوصیات آن دوران را دارد، می‌توان به‌طور قطع مطمئن شد که بنا مربوط به دوره افشاریه است، و در دوران‌های بعدی مرمت شده وتعمیرات جزئی در آن صورت گرفته‌است.

اسناد زیر اشاراتی به تولیت مسجد و تاریخیچه آن دارند.

سند وقف روستای بهرام

سند وقف روستای بهرام

مسجد دو منارهٔ سقز پلانی تقریباً مربع شکل دارد. در ساخت این مسجد، از مصالحی مانند: خشت خام، ملات گل، ستگ‌های لاشه، آجر وچوب استفاده شده‌است.

ورودی این مسجد در ضلع غربی قرار گرفته‌است. این در ورودی، سر در آجری با بافت گره چینی آجر وکاشی زرد رنگ دارد؛ که معرف دورهٔ زندیه است. بعد از در ورودی یک دالان ارتباطی، حدود ۳ در ۳٫۵ متر است، که از همین دالان به وسیلهٔ نه پله می‌توان به پشت بام مسجد رسید. پله‌های این راه ارتباطی، بدین صورت ساخته شده‌اند که چوبی جهت لبه پله استفاده نموده و برای ساخت پله‌ها پشت این لبه چوبی را به وسیله سنگ‌های لاشه، خشت خام واندود کاه گل پر کرده‌اند.

شبستان مسجد دقیقاً در ضلع شرقی این دالان قرار دارد، که از طریق درگاه جدا گانه می‌توان به آن راه یافت. ابعاد این شبستان، ۱۰ در ۱۲ متر است. سقف این شبستان با ارتفاع ۲ متر و۸۰ سانتی‌متر همانند بیشتر مساجد محل – بر روی چهار ستون چوبی تقریباً مدور با سر ستون‌های چوبی، تکیه داده‌است. پشت بام این مسجد تا سال ۱۳۶۴، کاهگلی بود، که در آن سال با همت اهالی محله اندود کاه گل برداشته وپشت بام بنا آسفالت شد. قطر ستون‌های این بنا در حدود ۳۵ سانتی‌متر است، که بر پایه ستون‌های سنگی قرار دارند.

در ضلع جنوبی این شبستان وقبل از هر چیزی، محراب مسجد جلب توجه می‌کند. این محراب بافت فدیم خود را که همان طاق هلالی می‌باشد، حفظ کرده‌است. البته به دلیل این که در سال ۱۳۷۸ همهٔ مسجد گچ کاری مجدد شد، تغییراتی در تزیینات ومشخصه‌های آن به وجود آمد، به‌طوری‌که امروزه فقط محرابی هلالی مشاهده می‌شود که بر بالای آن بسم ا.. الرحمن الرحیم با گچ قالب‌گیری شده‌است.

در ضلع جنوبی شبستان علاوه بر محراب، دو راه ارتباطی دیگر که دقیقاً شکل محراب را دارند، برای راه یافتن به ایوان جلوی مسجد تعبیه شده‌است ف قطر دیوارهای این مسجد حدود یک متر وهفتاد سانتی‌متر است، که در ضلع جنوبی و داخل محراب، به وضوح می‌توان آن را مشاهده کرد. راز استحکام وپایداری بنا از دورهٔ افشاریه تاکنون بدون تردید همیسن ضخامت وبستری دیوارهای ان است. در ضلع شرقی شبستان، شش تاقچه به اندازه‌های متفاوت قرار گرفته‌است، که برای نگهداری مصحفها ووسایل دیگر مربوط به مسجد استفاده می‌شود. در این ضلع همچنین یک در ارتباطی به اتاق واقع در ضلع شرقی مسجد که برای انباری از آن استفاده می‌شود، تعبیه شده‌است. در ضلع شمالی در سال ۱۳۷۹ شومینه‌ای ساختند که بیشتر جنبهٔ تزیینی داشته که البته در حال حاضر دهانهٔ شومینه را بسته‌اند و به عنوان لولهٔ بخاری از آن استفاده می‌کنند. در ضلع غربی شبستان، چهار تاقچه به اندازه‌های متفاوت ساخته شده‌اند، که همان کار برد تاقچه‌های ضلع شرقی را دارند. تاقچه‌هایی که از آن‌ها نام برده شد، به دلیل متاخر بودن گچ کاری مسجد، مشخصه‌های بارزی ندارند که بتوان آن را برشمرد. فقط تاقچه‌هایی اند معمولی با شکل تقریباً مستطیلی، که البته دیوارهای اضلاع شبستان را از حد یکنواختی بیش از حد خارج کرده‌اند.

در ضلع غربی مسجد علاوه بر دالان ارتباطی به شبستان اصلی مسجد، دو اتاق دیگر نیز وجود دارد، که در ادوار پیشین، محل سکونت طلبه‌های دینی ومحل درس خواندن آنان بود. در حال حاضر، کار بری این دو اتاق عوض شده، به‌طوری‌که یکی از اتاق‌ها به وضو خانه تبدیل شده واتاق دیگر نیز خالی مانده‌است. راه ارتباطی به این اتاق‌ها، از داخل شبستان است. از طریق اتاق اول می‌توان به اتاق دوم راه یافت.

احتمالاً، از ایوان جلوی مسجد، به عنوان مصلای تابستانی استفاده می‌شد. به دلیل این که مسجد همانند اغلب خانه‌های این منطقه بر سطحی شیب دار بنا شده‌است، معماران اولیه آن برای این که بتوانند مسجد را بر روی سطحی مسطح بنا کنند، مجبور بوده‌اند در جلوی مسجد سکویی از سنگ‌های لاشه با ارتفاعی در حدود ۴ تا ۴٫۵ متر بنا نمایند، و سپس مسجد را بر روی این سکوی سنگی بنا کنند. ایوان جلوی مسجد، دقیقاً بر روی این سکو سنگ چین شده ساخته شده‌است. ابعاد این ایوان ۴٫۸۰ در ۱۶ متری می‌باشد، که با شیستان اصلی مسجد دارای بامی در یک سطح است. این ایوان در ضلع غربی، همانند خود مسجد، در مجزایی دارد. بر بالای این در ورودی سر دری با بافت گره چینی آجر وکاشی هست، که در آن عبارت: (علی مدد) نقش بسته شده‌است. علاوه بر این در ورودی، می‌توان از طریق محراب ودرهای جانبی آن یعنی از داخل شبستان مسجد، به این ایوان راه یافت.

در ضلع جنوبی این ایوان، شش ستون چوبی با سر ستون‌هایی دقیقاً مشابه ستون وسر ستون‌های داخل شبستان تعبیه شده‌است، که بار سنگین شقف ایوان را به دوش می‌کشند. کف این ایوان تقریباً ۵۰ سانتی‌متر از کف شبستان اصلی مسجد پایین‌تر است، به همین دلیل ستون‌های آن نیز حدود نیم متر از ستون‌های داخلی شبستان بلند ترند. نکته قابل توجه در این ایوان، این ایست که برای پوشاندن سقف آن، از چوب‌های یک پارچه‌ای به طول تقریباً پنج متر استفاده شده‌است.

به علاوه برستون‌های چوبی در این قسمت، نر ده‌ای چوبی نیز با طرح ساده برای جلوگیری از پرت شدن افراد از ایوان به پایین، تعبیه شده‌است. کل این مجموعه ایوان، به جلوی مسجد نمایی بسیار دیدنی و زیبا بخشیده شده‌است. همین بافت جلویی مسجد آن را در میان مساجد کردستان متمایز کرده‌است.

در ضلع شرقی ایوان مقبرهٔ یکی از امامان جماعت مسجد به تام سید حکیم، قرار دارد. مردم برای تبرک وزیارت، هر روزه آنجا می‌روند. این به توسط شخصی به نام عبه کلاو سور تاسیس و بنایی شد.

وبگاه کلوک: مسجد دومناره