محمد علی کلی

محمدعلی (به انگلیسی: Muhammad Ali) با نام قبلی کاسیوس مارسلوس کِلِی، جونیور (به انگلیسی: Cassius Marcellus Clay, Jr.) (در ایران مشهور به محمدعلی کلِی) (زاده ۱۷ ژانویه ۱۹۴۲ کنتاکی – درگذشتهٔ ۳ ژوئن ۲۰۱۶ لویی ویل، کنتاکی) بوکسور حرفه‌ای سنگین‌وزن آمریکایی بود که به عنوان برترین مشت‌زن تاریخ بوکس در این وزن[3] و نیز یکی از مهم‌ترین و برترین شخصیت‌های ورزشی قرن بیستم شناخته می‌شود.[4][5] او به عنوان یک فعال مدنی[6] و چهره‌ای الهام بخش، جنجالی و چالش‌برانگیز در داخل و خارج رینگ بوکس شناخته شده‌است.[7][8]

محمدعلی
محمدعلی در سال ۱۹۶۷
زادهٔ۱۷ ژانویهٔ ۱۹۴۲
لوییویل، کنتاکی
درگذشت۳ ژوئن ۲۰۱۶ (۷۴ سال)
سکاتزدیل، آریزونا، ایالات متحده آمریکا
محل زندگیمیشیگان
ملیتآمریکایی
پیشهبوکسور
سال‌های فعالیت۲۹ اکتبر ۱۹۶۰–۱۱ دسامبر ۱۹۸۱
سبکاورتودوکس
عنوانبزرگترین
دینمسیحیت سپس اسلام سنی
همسر(ها)سونجی روی (۱۹۶۶–۱۹۶۴)
خلیله علی (۱۹۷۷–۱۹۶۷)
ورونیکا پورشه علی (۱۹۸۶–۱۹۷۸)
یولاندا ویلیامز (۲۰۱۶–۱۹۸۶)
فرزندان۷ دختر: لیلا، مریم، جمیله، راشده، حنا، میا، خلیله
۲ پسر: محمدعلی جونیور، اسدامین
اطلاعات ورزشی محمدعلی
محمدعلی در سال ۱۹۶۶
مشخصات
دستهسنگین‌وزن
(۱۹۲ تا ۲۳۶ پوند)[1]
قد۶ فوت ۳ اینچ (۱۹۱ سانتیمتر)[2]
گسترهٔ دست‌ها۷۸ اینچ (۱۹۸ سانتیمتر)[2]
طرز ایستادنارتدکس
اطلاعات بوکس
تعداد مبارزه‌ها۶۱
تعداد برد۵۶
برد با ناک‌اوت۳۷
باخت۵
مساوی۰
سابقه مدال
بوکس آماتور مردان
به نمایندگی از ایالات متحده آمریکا
المپیک‌های تابستانی
رم ۱۹۶۰ Light heavyweight

او از دوازده سالگی مشت‌زنی را شروع کرد و تنها ۱۰ سال بعد (۱۹۶۴) قهرمان بوکس جهان شد.[9]محمدعلی سه بار قهرمان سنگین‌وزن جهان شد؛ یک‌بار سال ۱۹۶۴ با شکست دادن سانی لیستون، بار دوم سال ۱۹۷۴ در یک مبارزهٔ تاریخی که «غرش در جنگل» نام گرفت و در آن جرج فورمن را ناک‌اوت کرد، و آخرین بار در سال ۱۹۷۸ کمی پیش از بازنشستگی‌اش. او دوران حرفه‌ای‌اش را با کسب ۵۶ برد (۳۷ ناک‌اوت) و ۵ باخت به پایان برد.

محمدعلی پس از گرویدن به اسلام در فعالیت‌های سیاسی نیز نقش داشت و امتناعش از شرکت در جنگ ویتنام نامش را بیش از پیش بر سر زبان‌ها انداخت. او در حالی از خدمت در ارتش آمریکا سر باز زد که سه سال پیش از آن عنوان قهرمانی جهان را از آن خود کرده بود. او علاوه بر مخالفت علنی با جنگ ویتنام، گفت باورهای مذهبی‌اش به او اجازه حضور در ارتش را نمی‌دهد. پلیس آمریکا به همین علت محمدعلی را بازداشت کرد و عناوین قهرمانی‌اش هم از او سلب شد. محمدعلی که به اتهام «فرار از خدمت» گناهکار شناخته شده بود، چند سالی از رینگ بوکس دور ماند تا این که بالاخره اعتراض او به حکم قاضی، در آغاز دهه ۷۰ میلادی به دادگاه عالی آمریکا ارجاع داده شد و این دادگاه که عالی‌ترین مرجع قضایی در آمریکاست، محکومیت محمدعلی را لغو کرد.[9]

محمدعلی، در دوران اوجش، تقریباً مشهورترین آدم دنیا بود.[10] کاخ سفید در سال ۲۰۰۵ بالاترین مدال افتخار را به او اهدا کرد. در این سال دو نشان عالی دولت آمریکا را که به شهروندان غیرنظامی اعطا می‌شود به پاس «خدمات مثال‌زدنی‌اش» به محمدعلی اهداشد: مدال شهروندی و مدال آزادی. همان سال یک نهاد غیردولتی هم به نام او در لویی‌ویل کنتاکی باز شد، نهادی که هدفش ترویج صلح، مسئولیت اجتماعی و احترام است.[9][10]

محمدعلی از سوی نشریهٔ اسپورتس ایلوستریتد «ورزشکار قرن» و از سوی مردم در نظرسنجی بی‌بی‌سی «شخصیت ورزشی قرن» لقب گرفته‌است.[11]

ابتدای زندگی
محمدعلی در المپیک ۱۹۶۰

محمدعلی در لویی ویل دوران کودکی خود را سپری کرد. پدرش تابلونویس بود.[10] یک روز، وقتی دوازده ساله بود، به یک افسر پلیس گفت دوچرخه‌اش را دزدیده‌اند. گفت اگر دزد را پیدا کند حالش را جا می‌آورد. آن افسر، جو مارتین، در یک باشگاه محلی به بچه‌ها بوکس یاد می‌داد. به کاسیوس هم پیشنهاد داد اگر می‌خواهد با دزد دعوا کند اول بوکس یاد بگیرد. چیزی نگذشت که کاسیوس پا به رینگ گذاشت.[10]

محمدعلی و مربی اش جو مارتین (۱۹۶۰)

این پسر بچه ۱۲ ساله به سرعت تحت فرامین مارتین در امر یادگیری بوکس پیشرفت کرد. تا زمانی که به دبیرستان رفت در کنتاکی موفق به کسب ۶ عنوان شد و با این موفقیت‌ها مسوولین مدرسه در عوض، نمرات ضعیف درسی اش را نادیده گرفتند و اجازه دادند تا او دانش آموخته شود.

آغاز زندگی ورزشی

در بازی‌های المپیک تابستانی ۱۹۶۰ رم او مدال طلای بوکس آماتور در رده سبکِ سنگین‌وزن را کسب کرد[12] و سپس بعد از آن آموزش بوکس حرفه‌ای را زیر نظر آنجلو داندی[13] ادامه داد و هم‌زمان در همان سال‌ها بود که عقاید مذهبی خود را بروز داد. ضمن اینکه نتایج دور از انتظار و خیره‌کننده او در مسابقات، و روحیه خستگی ناپذیرش موجب شده بود تا لقب مشت زن لویی ویل را از آن خود کند.[14]

در ۲۹ اکتبر ۱۹۶۰ در لوییس ویل، کاسیوس کلی در اولین مسابقه حرفه‌ای خود در ۶ راند توانست بر تونی هونساکر[15] که رئیس پلیس فایتویل[16] ویرجینیای شرقی بود پیروز شود.[17]

از سال ۱۹۶۰ تا ۱۹۶۳ این مبارزه گر جوان در ۱۵ مسابقه نفسگیر دیگر حریفانش را ناک اوت کرد. کسانی مثل تونی اسپرتی،[18] جیم رابینسون،[19] دانی فلیمن،[20] داک سابدانگ،[21] آلونزو جانسون،[22] جرج لوگان، ویلی بسمانف[23] و لامار کلارک[24] که در دوره اوج خود بیش از ۴۰ پیروزی قاطعانه داشت.[17]

شاید هیجان انگیزترین و پر افتخارترین موفقیت کلی را در آن دوران پیروزی برابر سانی بنکس،[25] آلخاندرو لاورانته[26] و آرچی مور[27] که سابقه ۲۰۰ پیروزی چشمگیر داشتند، باشد. اگرچه بنکس و لاورانته هر دو پس از این در مسابقات دیگر روی رینگ کشته شدند و کلی تنها مدعی عنوان قهرمانی برابر سانی لیستون شد. رویارویی با سانی لیستون رقابتی بود که همه بوکسورها با هراس از آن حرف می‌زدند و بوکسوری به سن و سال کم کلی نتوانسته بود او را تاکنون شکست دهد و این عنوان را کسب کند.

مبارزه کلی و لیستون
لحظهٔ ناک‌اوت شدن سانی لیستون به‌دست محمدعلی کلی که «نمادین‌ترین عکس ورزشی تاریخ» نامیده شده‌است، عکاس:نیل لایفر، ۱۹۶۵

محمدعلی کلی هدف بزرگ و انگیزهٔ خوبی داشت، اما لیستون هم از اعتماد به نفس بالایی برخوردار بود و برای هر مبارزه‌ای با شعار شناور مانند پروانه ،نیش مثل زنبور، به انگلیسی(Float like a butterfly,Sting like a bee) آماده! در راند نخستین سرعت بازی کلی موجب حیرت همگان شد، حتی لیستون نیز از این مسئله شگفت زده شد. قبل از مسابقه آرچی مور و سوگار ری رابینسون[28] به محمدعلی هشدار داده بودند که مراقب سر خود باشد چرا که سانی ضربات سهمگینی دارد، ضمن اینکه از وزن بالای خود در زیر فشار گذاشتن حریف استفاده می‌کرد. به همین دلیل محمدعلی حسابی در راند اول شرایط را بررسی کرد و سعی می‌کرد به او فرصت ندهد.

در همان ابتدای راند سوم به طرز آشکاری لیستون خستگی خود را بروز داد و کلی از این مسئله بیشترین سود را برد و با ضرباتی سنگین او را ضعیفتر هم کرد. در ثانیه‌های پایانی راند سوم با یکی از ضربات کلی زیر چشم سانی شکاف عمیقی خورد و همین خون‌ریزی نیروی او را بیش از پیش تحلیل داد. در راند چهارم لیستون با بهره‌جویی از خستگی محمدعلی کمی خود را جمع و جور کرد، اما بوکسور جوان با استفاده از همین نیروی جوانی تا راند ششم خود را سرپا نگه داشت و منتظر پایان مسابقه بود که به ناگاه لیسون پس از چند ضربه از درد به خود پیچید و اعلام کرد که بازویش دررفته و از ادامه مسابقه بازماند و کلی با قدرت خود را «پادشاه جهان» نامید و با فریاد از همه خبرنگاران حاضر در ورزشگاه خواست که در وصف قدرت نمایی او مقاله‌های جذابی بنویسند!

در یک رقابت نفس گیر و پراسترس او بالاخره قهرمان جهان شد. اما باید پس از آن قدرت و توانایی خود را به سایرین هم نشان می‌داد. در ماه نوامبر ۱۹۶۵ توانست قهرمان سابق دنیا فلوید پترسون را شکست دهد. در راند دوازدهم داور مسابقه به علت شرایط فیزیکی بد فلوید، بازی را متوقف کرد و کلی را برنده بازی اعلام نمود.[29]

دفاع از عنوان قهرمانی

سال‌های ۱۹۶۶ و ۱۹۶۷ برای وی سال‌های پر مشغله‌ای بودند. چرا که او مجبور شد هفت بار از عنوان قهرمانی‌اش دفاع کند. هیچ‌یک از قهرمانان سابق دنیا در طول یکسال این کار را در چنین دفعاتی انجام نداده‌اند.

در مارس ۱۹۶۶ در برابر یکی از سرسخت‌ترین حریفانش که یک بوکسور کانادایی به نام جرج چوالو[30] بود در یکی از نفسگیرترین مبارزات به پیروزی رسید. چاوالو پیش از این در رده حرفه‌ای خود هرگز شکست نخورده بود.[31]

پس از این مسابقه او به انگلیس رفت تا با قهرمان‌های انگلیسی: براین لاندن[32] و هنری کوپر که او را در یک بازی دوستانه در سال ۱۹۶۳ شکست داده بودند، دست و پنجه نرم کند. او هر دوی این‌ها را ناک اوت کرد و به آلمان رفت تا برابر کارل میلدنبرگر[33] اولین آلمانی که برای عنوان ماکس اشملینگ می‌جنگید، به روی رینگ رود.[34][35] این مسابقه به اعتراف خودش بسیار سخت و دشوار بود، اما در راند دوازدهم بالاخره میلدنبرگر را ناک اوت کرد. در نوامبر ۱۹۶۶ او باز به ایالات متحده برگشت تا «ویلیامز» را در هوستون شکست دهد! ویلیامز از آن دسته بوکسورهایی بود که دست طولایی در ناک اوت کردن حریف داشت، اما محمدعلی به آسانی در راند سوم او را شکست داد.[34]

تغییر نام و مذهب

افزون بر مسابقات بوکس سنگین‌وزن، کاسیوس کلی به دلایل دیگری نیز مطرح و معروف شد او در سال ۱۹۶۲ میلادی بعد از آشنایی با الیجا محمد، به اسلام روی آورد[36] و نام خود را به «محمد» و نام خانوادگی‌اش را به «علی» تغییر داد.[10] او همیشه تأکید داشت که تغییر نامش به «محمد علی»، یکی از مهم‌ترین اتفاقات در زندگی‌اش محسوب می‌شود و «کاسیوس کلی» را نام بردگی‌اش عنوان می‌کرد و برنمی‌تابید کسی به آن نام قبلی صدایش کند.[10][12]

محمد علی پیش از اولین مسابقه با لیستون هم با «جنبش امت اسلام»، آشنا بود. جنبشی که در دهه ۱۹۳۰ به رهبری الیجا محمد در دیترویت راه افتاده بود. سیاست امت اسلامی این بود که سیاهان هم باید جنبشی مشابه اما مجزا داشته باشند – به‌عکس مارتین لوتر کینگ که خواهان جنبشی فراگیر بود.[10][12]

اسطوره مسلمان بوکس دنیا در ژانویه ۲۰۱۵ به اظهارات ضداسلامی کاندیدای اصلی جمهوری‌خواهان در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۶ آمریکا واکنش نشان داد. دونالد ترامپ، نامزد اصلی حزب جمهوری در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا گفته بود این کشور باید ورود مسلمانان به این کشور را ممنوع و شرایط زندگی آن‌ها در خاک آمریکا را محدود کند.[37]

محمد علی در بیانیه‌ای که NBC آن را منتشر کرد بدون آوردن نام ترامپ نوشت: «ما به عنوان مسلمان باید مقابل این آدم‌ها که می‌خواهند از اسلام برای رسیدن به هدف‌های مقطعی خودشان استفاده کنند بایستیم. این آدم‌ها، خیلی‌ها را از راه شناخت اسلام منحرف کرده‌اند. مسلمان‌های واقعی می‌دانند یا باید بدانند اسلام علیه هیچ‌کس نیست.»[38]

محرومیت از مسابقات

در سال ۱۹۶۶ بود که وی از حضور در ارتش آمریکا برای جنگ ویتنام سر باز زد و اعلام کرد که هرگز به روی همنوعان ویتنامی خود آتش نمی‌گشاید، که همین مسئله مدت‌ها سر زبان‌ها بود و پس از آن حتی از حضور در رقابت‌های بوکس به مدت ۵ سال محروم شد و گواهینامه بوکسش نیز به حالت تعلیق درآمد، البته مدتی بعد این محکومیت به ۳ سال کاهش پیدا کرد. دادگاه محمد علی را به جرم فرار از خدمت زیر پرچم به پنج سال زندان محکوم کرده بود ولی با پرداخت مبلغ ضمانت به زندان نرفت.[39] او دوران محرومیت را با شرکت در مجامع سیاسی، شرکت در برنامه‌های تلویزیونی و سخنرانی در دانشگاه‌ها سپری کرد. او در این مدت کمتر به تمرین بوکس می‌پرداخت.

پس از محرومیت
محمدعلی در حال مصاحبه با کرت اندرسون

در سال ۱۹۷۰ پس از سپری کردن دوران محرومیت خود بار دیگر جواز بوکس خود را دریافت کرد، در نخستین مسابقه پس از بازگشت جری کواری را شکست داد اما به علت وقفه‌ای چند ساله در ورزش حرفه‌ای عنوان قهرمانی سال ۱۹۷۱ رادر مبارزه‌ای با جو فریزر در مدیسن اسکوئر گاردن از دست داد.[34]

در اکتبر سال ۱۹۷۴ محمد علی برای مسابقه با جورج فورمن -معروف به غرش در جنگل- راهی زئیر شد. این بار هم کارشناسان بختی برای علی قائل نبودند. بعضی گزارشگران بوکس حتی می‌گفتند رقابت با فورمن شکست‌ناپذیر ممکن است به قیمت جان علی تمام شود. علی هشت راند اول فقط دفاع می‌کرد. در حالی که جمعیت با تمام وجود حمایتش می‌کردند، عملاً به طناب دور رینگ چسبیده بود و ضربات رقیب جوان‌تر و تنومندتر را تحمل می‌کرد. اواخر راند هشتم ناگهان از لاک دفاعی بیرون آمد و با ضربه‌ای بی‌نقص – که بعدها قاب دیوار هزاران خانه شد – فورمن را از پا درآورد. محمدعلی ۳۲ ساله قهرمانی سنگین‌وزن جهان را پس گرفته بود. پیش از او فقط یک بار کسی چنین کاری کرده بود.[10]

در سال ۱۹۷۵ محمد علی، فریزر را در مانیلِ فیلیپین شکست داد. این مسابقه یکی از جنجالی‌ترین مسابقات بوکس دنیا بود و پس از ۱۴ راند، ادی فاچ[40] مربی فریزر مانع او از ادامه مسابقه شد و دست کلی به عنوان پیروز میدان بالا رفت. مجله رینگ این مبارزه را «مبارزه منتخب سال» نامید.[41]

در ۳۰ آوریل ۱۹۷۶ رو در روی جیمی یانگ[42] قرار گرفت و بدترین مبارزه خود را انجام داد. وی هم اضافه وزن پیدا کرده بود و هم از آمادگی فیزیکی خوبی برخوردار نبود و به نظر می‌رسید رقیب خود را نیز چندان جدی نگرفته بود. عده بسیاری که در کنار رینگ قرار داشتند یانگ را مستحق پیروزی می‌دانستند و حتی مربی کلی هم او را بابت عملکرد ضعیفش سرزنش کرد. در ماه سپتامبر همان سال محمد علی برابر کن نورتون روی رینگ رفت و در استادیوم یانکی‌ها یکبار دیگر از مقام خود دفاع کرد.[43]

در سال ۱۹۷۸ بار دیگر عنوان قهرمانی را که در اوایل همان سال ۱۹۷۸ از دست داده بود با غلبه بر لئون اسپینکس[44] که تنها ۸ بازی حرفه‌ای داشت به دست آورد و برای سومین بار قهرمان سنگین‌وزن دنیا لقب گرفت.[45]

اعلام بازنشستگی

در ۲۷ ژوئن ۱۹۷۹ محمد علی اعلام بازنشستگی کرد و با دنیای پر هیجان رینگ و بوکس خداحافظی نمود. اگرچه در طی دو سال پس از آن مسابقاتی هم انجام داد ولی در آخرین مسابقه خود برابر ترور بربیک[46] که ۱۲ سال از او جوان‌تر بود شکست خورد و پس از این شکست در سال ۱۹۸۱ با رکورد ۵۶ پیروزی، ۳۷ ناک اوت و ۵ شکست به‌طور کامل از بوکس کناره‌گیری کرد.[12]

محمد علی همیشه فاصله‌اش با حریف نسبت به سایرین بیشتر بود و ضرباتش به سر از هر بوکسور دیگری بیشتر بود. اگرچه شاید این مسئله در طول یک مسابقه ریسک بیشتری داشته باشد اما ضربات سنگین به اعضای بدن برای ناک اوت کردن حریف از روی رینگ مؤثرتر است و کلی معتقد بود نمی‌خواهد با فریب دادن دیگران قهرمان شود.

ابتلا به پارکینسون

در سال ۱۹۸۲ محمد علی دچار سندروم پارکینسون شد، اما از محبوبیتش نزد مردم و هوادارانش چیزی نکاست و همچنان مورد توجه میلیون‌ها تن در سراسر جهان بود. پارکینسون یک بیماری تدریجی و بدون درمان قطعی است که ناشی از زوال تدریجی بخش مهمی از مغز است که کار آن تولید مواد شیمیایی لازم برای انتقال پیام‌های عصبی است که فرمان‌های مغز را برای کنترل و حرکت اعضای بدن ارسال می‌کنند. محمد علی اولین نشانه‌های این بیماری را در سال ۱۹۸۴ و وقتی ۴۲ ساله بود، مشاهده کرد.[34] طی چند دهه جهان شاهد آن بود که این بیماری به تدریج محمد علی را از اوج به زیر می‌کشد و لرزش و کرختی، جای چابکی و زیرکی ورزشی وی را می‌گیرد.

محمد علی در سال ۱۹۹۶ در حالی که علایم بیماری پارکینسون در او مشهود بود افتخار روشن کردن مشعل المپیک آتلانتا را در جورجیای آمریکا پیدا کرد.[47]

از آنجایی که دخترش لیلا علی به رشتهٔ پدر علاقه فراوانی داشت از سال ۱۹۹۹ بوکس حرفه‌ای را آغاز کرد. اما پدرش پیش از این در سال ۱۹۷۸ در مورد بوکس زنان گفته بود: «زنان هرگز نمی‌توانند به خاطر فیزیولوژی بدنشان مثل مردان بوکس بازی کنند. ضربات سهمگین بوکس باعث بروز مشکلاتی برایشان می‌شود که گاهی جبران‌ناپذیر است.»

سفرها

محمد علی در سال ۱۳۷۲ شمسی به دعوت مقامات وقت بوکس به ایران سفر کرد و با جمعی از مقامات و ورزشکاران ایران نیز دیدار کرد. از مقبره روح‌الله خمینی دیدن کرد، در نماز جمعه تهران حضور پیدا کرد و سفری هم به مشهد داشت.[48][36] او همچنین با علی‌اصغر کاظمی از قهرمانان بوکس ایران در مسابقه‌ای نمایشی در سالن شیرودی بر روی رینگ رفت. کاظمی به رسم احترام او را بوسید. علی رقص‌پای مشهور خود را به نمایش گذاشت. مردم حاضر در ورزشگاه شیرودی بارها به تشویق علی پرداختند. داور در نهایت دست قهرمان اسطوره‌ای بوکس را به نشانه پیروزی بالا برد.[48]

محمد علی به عنوان چهره‌ای سرشناس و جهانی و البته مسلمان چند سال پیش نیز در نامه‌ای خطاب به مقامات ایران از آن‌ها خواست تا به آزادی دو خبرنگار واشینگتن پست که بازداشت شده بودند، کمک کنند.[48]

محمد علی که در سال ۱۹۹۸ به عنوان سفیر صلح سازمان ملل انتخاب شد، یک سال پس از سقوط گروه طالبان، در سال ۲۰۰۲ از افغانستان دیدار کرد و با حامدکرزی، رئیس‌جمهوری وقت ملاقات داشت.[49] وی همچنین در سفری به عراق به حرم امام حسین رفت.[50][51][52]

درگذشت

محمد علی روز دوشنبه ۲۳ مه ۲۰۱۶ به علت بروز مشکلات تنفسی راهی بیمارستان شد و پس از بستری شدن به تدریج حالش رو به وخامت گذاشته‌است به‌طوری‌که در روزهای پنجشنبه و جمعه تقریباً خانواده محمد علی، از بهبودی او ناامید می‌شوند و شامگاه جمعه در حالی که همسر و فرزندان پرتعداد او در کنار بسترش بوده‌اند، پزشکان مرگ محمد علی را در ساعت نه و چهار دقیقه عصر جمعه (به وقت غرب) آمریکا اعلام کردند.[53] علت مرگ محمدعلی 'شوک عفونتی به دلایل طبیعی ناشناخته' اعلام شد.[53] وی در روز سوم ژوئن ۲۰۱۶ پس از ۳۲ سال تحمل بیماری پارکینسون، بر اثر مشکلات تنفسی در سن ۷۴ سالگی در بیمارستان اسکاتسدیل آریزونا درگذشت.[54]

خاکسپاری

مراسم خاکسپاری محمد علی روز جمعه، دهم ژوئن ۲۰۱۶ (۲۱ خرداد ۱۳۹۵) یک هفته پس از مرگ او، در زادگاهش شهر لوئی‌ویل ایالت کنتاکی برگزار شد. هزاران نفر در خیابان‌های شهر لویی‌ویل برای بدرقه کاروان حامل پیکر محمد علی صف کشیدند. خودروی حامل تابوت محمدعلی از مقابل اماکن مهم در زندگی او در حالی عبور کرد که جمعیت سوگوار با فریاد علی، علی به او ادای احترام کردند.[55]

درحالی که در چند سال گذشته به‌طور معمول در آمریکا خانواده‌های درگذشتگان سرشناس می‌خواهند به حریم خصوصی ایشان احترام گذاشته شود؛ مراسم تشییع جنازه محمد علی به خواست او به‌طور همگانی برگزار شد و در کنار چهره‌های سرشناس جهان، مردم عادی هم فرصت یافتند در مراسم بزرگداشت محمد علی که مطابق مراسم اسلامی انجام شد حضور یابند. بیل کلینتون رئیس‌جمهوری سابق آمریکا، حامد کرزی رئیس‌جمهوری سابق افغانستان، ملک عبدالله پادشاه اردن، بیلی کریستال کمدین معروف، آرنولد شوارتزنگر هنرپیشه و فرماندار سابق کالیفرنیا، ویل اسمیت هنرپیشه برجسته هالیوود، رهبران قبایل سرخپوستان آمریکا، دختر مالکوم ایکس، رحمان برادر محمد علی، لونی همسرش و دو دختر او مریم و راشده در این مراسم حضور داشتند و اغلب ایشان در مورد محمد علی صحبت کردند. باراک اوباما رئیس‌جمهور آمریکا به دلیل شرکت در مراسم فارغ‌التحصیلی دختر بزرگش نتوانست در مراسم شرکت کند اما یک فرستاده ویژه و پیامی ویدئویی به مراسم فرستاد.[6][55]

واکنش‌ها

پس از انتشار خبر درگذشت محمد علی، شمار زیادی از شخصیت‌های سیاسی، ورزشی و اجتماعی در جهان به او ادای احترام کردند.[56]

  • پله، اسطوره فوتبال جهان در پیامی گفت: جهان ورزش دچار یک ضایعه بزرگ شده‌است. محمد علی دوست من، قهرمان من و الگوی من بود. برای او از خدا بهترین‌ها را می‌خواهم.[57]
  • باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا نقش محمد علی در مبارزه‌های سیاسی را ستود و ضمن مقایسه او با کسانی چون نلسون ماندلا و مارتین لوتر کینگ گفت: «او مردی بود که برای ما جنگید.» اوباما در بیانیه‌ای گفت: «مبارزه او خارج از رینگ ممکن بود به قیمت عنوان قهرمانی و شهرتش تمام شود، ممکن بود از چپ و راست برایش دشمن بتراشد و باعث شود به زندان بیفتد.» او گفت محمدعلی «جهان را لرزاند، و جهان برای همین جای بهتری است».[53]
  • محمد اشرف غنی، رئیس‌جمهوری افغانستان، درگذشت این بوکسور افسانه‌ای آمریکا و چهره سرشناس جنبش مدنی سیاه‌پوستان آمریکا را تسلیت گفت. او در صفحه توییترش نوشت: "روحت شاد مرد بزرگ و قهرمان همه دوران؛ محمد علی به ما یاد داد که اراده و کار سخت می‌تواند افتخارات عظیم به ارمغان بیاورد.[49]
  • حامد کرزی، رئیس‌جمهوری پیشین افغانستان نیز درگذشت محمد علی را ضایعه بزرگ خواند و گفت نام او جاودانه باقی می‌ماند.[49]
  • محمد جواد ظریف درگذشت محمد علی کلی بوکسور اسطوره‌ای جهان را تسلیت گفت و در صفحه توییتر خود نوشت: محمد علی همانگونه که در رینگ بوکس برترین بود در حلقه مبارزه برای عدالت و کرامت و صلح در زمره برترین هاست و برایش رحمت بی‌کران از درگاه خدای متعال خواستاریم.[58]
  • جسی جکسون، از رهبران سیاه‌پوستان آمریکا، که در مراسم مذهبی تدفین محمد علی شرکت کرده بود نقش علی را در مبارزات آزادی‌خواهانه سیاه‌پوستان ستود و گفت که او بد بودن قوانین تبعیض‌آمیز را نشان می‌داد.[59]
  • بیل کلینتون، رئیس‌جمهوری سابق آمریکا گفت: «محمد علی را برای خیلی چیزها ستودند اما فکر کنم کمتر یا اصلاً کسی او را به علت هوش سرشارش ستایش نکرده‌است.»[6]

در نگاه دیگران
  • مالکوم ایکس (فعال حقوق مدنی در مورد مسابقه کلی- لیستون): کلی قطعاً برنده می‌شود. او بهترین ورزشکار «کاکا سیاهی» است که می‌شناسم و او برای طرفدارانش از جکی رابینسون هم محبوب‌تر می‌شود.[60]
  • مارتین لوتر کینگ، فعال حقوق مدنی: او برای کاری که وجدانش می‌گفت درست است، از میلیون‌ها دلار گذشت.[60]
  • جو فریزر، رقیب محمد علی پس از مسابقه مانیل: پسر، من مشت‌هایی به او می‌زدم که دیوار شهر را پایین می‌آورد. خدا، خدا، او قهرمان بزرگی است.[60]
  • جرج فورمن، قهرمان پیشین سنگین‌وزن بوکس جهان: من او را بزرگ‌ترین بوکسور تاریخ نمی‌نامم. او بزرگ‌ترین انسانی است که دیده‌ام.[60]

محمد علی در رسانه و فرهنگ عامه
نقاشی پاپ آرت هنری توسط جان استانگو

به عنوان یک بوکسور قهرمان جهان، فعال اجتماعی و نماد فرهنگ مردمی، علی سوژه کارهای خلاقانه متعددی از جمله کتاب، فیلم، موسیقی، بازی‌های ویدئویی، نمایش‌های تلویزیونی و موارد دیگر بود. محمد علی اغلب در رسانه‌ها لقب «مشهورترین» جهان را داشت. تعداد بسیاری از مبارزه‌های وی بین سالهای بین ۱۹۷۴ و ۱۹۸۰، توسط ۲۰۰ میلیون الی ۱ میلیارد نفر تماشاگر مشاهده شد و روشن کردن مشعل المپیک ۱۹۹۶ آتلانتا توسط او، تخمین زده می‌شود ۳٫۵ میلیارد بیننده داشته‌است.

علی در ۳۸ مورد مختلف بر روی جلد مجله معتبر ورزشی Sports Illustrated ظاهر شد، بعد از مایکل جوردن با ۴۶ رتبه دوم داراست. او همچنین ۵ بار بر جلد مجله تایم ظاهر شد، بیشترین تعداد برای یک ورزشکار در جهان. در سال ۲۰۱۵، هریس پول اعلام کرد که محمد علی یکی از سه ورزشکار شناخته شده آمریکا در کنار مایکل جردن و باب روت است.

در مجموعه راه آزادی (Freedom Road)، علی با خواننده و آهنگساز کانادایی میشل ملاقات کرد (همچنین به عنوان رابرت ویلیامز، یکی از بنیانگذاران The Kindness Offensive نیز شناخته می‌شود) و متعاقباً در ساخت آلبوم میشل با عنوان اولین پرواز اژدها کمک کرد. ویژه تلویزیون که هردو را در اختیار دارد.

علی سوژه برنامه تلویزیونی انگلیس This Is Your Life در سال ۱۹۷۸ بود که او توسط Eamonn Andrews غافلگیر شد. علی در سوپرمن مقابل محمد علی، یک کمیک بوک دی سی در سال ۱۹۷۸ که قهرمان را در برابر ابر قهرمان قرار می‌دهد. در سال ۱۹۷۹، علی مهمان به عنوان خودش در اپیزودی از NBC sitcom Diff'rent Strokes بازی کرد. عنوان این نمایش به خودی خود الهام گرفته از نقل قول «سکته‌های متفاوتی برای افراد مختلف» است که در سال ۱۹۶۶ توسط علی مورد استقبال قرار گرفت، وی همچنین الهام بخش عنوان آهنگ سیل جانسون در سال ۱۹۶۷ با نام «سکته‌های مختلف»، یکی از نمونه‌های بسیار نادر در تاریخ موسیقی پاپ بود.

او همچنین در مورد حرفه خود چندین کتاب پرفروش نوشت، از جمله The Greatest: My Own Story و روح یک پروانه. اثر محمدعلی، به نام علی، اصطلاحی است که در دهه ۱۹۸۰ در روانشناسی به کار رفت، چنان‌که در کتاب بزرگترین: داستان شخصی من بیان کرد: «من فقط گفتم بزرگترین هستم، نه باهوش‌ترین.» با توجه به این تأثیر، وقتی از مردم خواسته می‌شود که نسبت به دیگران هوش و رفتار اخلاقی خود را ارزیابی کنند، مردم خود را به عنوان بااخلاق تر، اما باهوش تر از دیگران ارزیابی نمی‌کنند.

مستند «وقتی ما شاه بودیم» (When We Were Kings) مستندی(۱۹۹۶) دربارهٔ مسابقه معروف غرش در جنگل (به انگلیسی: Rumble in the Jungle)، توانست جایزه اسکار بهترین فیلم مستند را بدست آورد، و فیلم بیوگرافی علی (به انگلیسی: Ali) که در قسمت بهترین بازیگر نقش اول مرد، نامزدی اسکار را برای ویل اسمیت (به انگلیسی: Will Smith) به ارمغان آورد. در مورد کارگردانی مایکل مان نقدهای متنوعی صورت گرفته‌است که بسیاری از منتقدین از ویل اسمیت در نقش علی ستایش می‌کنند. اسمیت قبل از ساخت فیلم، این نقش را رد کرد تا اینکه محمد علی درخواست کرد که آن را بپذیرد. به گفته اسمیت محمد علی اولین چیزی که به او گفت این بود: «هی مرد، تو تقریباً به اندازه کافیِ، کافی هستی که نقش مرا بازی کنی».

در سال ۲۰۰۲، علی به دلیل مشارکت خود در صنعت سرگرمی، با اختصاص یک ستاره در پیاده‌روی مشاهیر هالیوود تجلیل شد. ستاره او تنها ستاره متعلق به کسی است که با توجه به درخواست وی که نام محمد، نامی که با نام پیامبر اسلام یکی است و نام محمد بسیار قابل احترام است، به‌صورت عمودی نصب شده‌است.

محاکمات محمد علی (به انگلیسی: The Trials of Muhammad Ali)، مستندی به کارگردانی بیل سیگل که به امتناع علی از پیش نویس در زمان جنگ ویتنام می‌پردازد، در ۲۳ اوت ۲۰۱۳ در منهتن افتتاح شد. فیلمی ساخته شده برای تلویزیون در سال ۲۰۱۳ با عنوان بزرگترین جنگ محمد علی، جنبه‌های زندگی علی را به نمایش درآورد. همچنین مستندی ساخته آنتوان فوکو (به انگلیسی: Antoine Fuqua) بنام: «نام من چیه: محمد علی» (به انگلیسی: What's My Name: Muhammad Ali)، در سال ۲۰۱۹ منتشر شد.

جایگاه در رده‌بندی‌های معتبر جهانی

کارنامه بوکس حرفه‌ای

۵۶ برد (۳۷ بار با ناک اوت به ۱۹ بار با امتیاز)، ۵ باخت (۱ بار ناک اوت، ۴ بار با امتیاز)[17][61]

نتیجهرقیبراندتاریخمکان
باختتروور بربیک—Trevor Berbick۱۰ (۱۰)۱۹۸۱-۱۲-۱۱ ناسائو، باهاما
باختلری هولمس—Larry Holmes۱۰ (۱۵)۱۹۸۰-۱۰-۰۲ لاس‌وگاس، نوادا
بردلئون اسپینکس—Leon Spinks۱۵ (۱۵)۱۹۷۸-۰۹-۱۵ نیو اورلان
باختلئون اسپینکز—Leon Spinks۱۵ (۱۵)۱۹۷۸-۰۲-۱۵ لاس‌وگاس، نوادا
بردارنی شاورز—Earnie Shavers۱۵ (۱۵)۱۹۷۷-۰۹-۲۹ نیویورک سیتی، نیویورک
بردآلفردو اوانجلیستا—Alfredo Evangelista۱۵ (۱۵)۱۹۷۷-۰۵-۱۶ لاندوور، مریلند
بردکن نورتون—Ken Norton۱۵ (۱۵)۱۹۷۶-۰۹-۲۸ برانکس، نیویورک
بردریچارد دان—Richard Dunn۵ (۱۵)۱۹۷۶-۰۵-۲۴ مونیخ، آلمان
بردجیمی یانگ—Jimmy young۱۵ (۱۵)۱۹۷۶-۰۴-۳۰ لاندوور، مریلند
بردژان پیر کوپمن—Jean-Pierre Coopman۵ (۱۵)۱۹۷۶-۰۲-۲۰ سان خوآن، پورتوریکو
بردجو فریزر—Joe Frazier۱۴ (۱۵)، ۰:۵۹۱۹۷۵-۱۰-۰۱ کزون سیتی، فیلیپین
بردجو بونگر—Joe Bunger۱۵ (۱۵)۱۹۷۵-۰۶-۳۰ کوالالامپور، مالزی
بردران لیله—Ron Lyle۱۱ (۱۵)۱۹۷۵-۰۵-۱۶ لاس‌وگاس، نوادا
بردچاک وپنر—Chuck Wepner۱۵ (۱۵)، ۲:۴۱۱۹۷۵-۰۳-۲۴ ریچفیلد، اوهایو
بردجرج فورمن—George Foreman۸ (۱۵)، ۲:۵۸۱۹۷۴-۱۰-۳۰ کینشاسا، زئیر
بردجو فریزر—Joe Frazier۱۲ (۱۲)۱۹۷۴-۰۱-۲۸ نیویورک سیتی، نیویورک
بردرودی لابرز—Rudi Lubbers۱۲ (۱۲)۱۹۷۳-۱۰-۲۰ جاکارتا، اندونزی
بردکن نورتون—Ken Norton۱۲ (۱۲)۱۹۷۳-۰۹-۱۰ اینگل وود، کالیفرنیا
باختکن نورتون—Ken Norton۱۲ (۱۲)۱۹۷۳-۰۳-۳۱ سن دیگو، کالیفرنیا
بردجو بونگر—Joe Bunger۱۲ (۱۲)۱۹۷۳-۰۲-۱۴ لاس‌وگاس، نوادا
بردباب فاستر—Bob Foster۷ (۱۲)۱۹۷۲-۱۱-۲۱ لاندوور، مریلند
بردفلوید پترسون—Floyd Patterson۷ (۱۲)۱۹۷۲-۰۹-۲۰ نیویورک سیتی، نیویورک
بردآلوین لوئیس—Alvin Lewis۱۱ (۱۲)، ۱:۱۵۱۹۷۲-۰۷-۱۹ دوبلین، ایرلند
بردجری کواری—Jerry Quarry۷ (۱۲)، ۰:۱۹۱۹۷۲-۰۶-۲۷ لاس‌وگاس، نوادا
بردجورج چاوالو—George Chuvalo۱۲ (۱۲)۱۹۷۲-۰۵-۰۱ ونکوور، کانادا
بردمک فاستر—Mac Foster۱۵ (۱۵)۱۹۷۲-۰۴-۰۱ توکیو، ژاپن
بردیورگن بلین—Jürgen Blin۷ (۱۲)، ۲:۱۲۱۹۷۱-۱۲-۲۶ زوریخ، سوئیس
بردباستر متیس—Buster Mathis۱۲ (۱۲)۱۹۷۱-۱۱-۱۷ هیوستون، تگزاس
بردجیمی الیس—Jimmy Ellis۱۲ (۱۲)، ۲:۱۰۱۹۷۱-۰۷-۲۶ هیوستون، تگزاس
باختجو فریزر—Joe Frazier۱۵ (۱۵)۱۹۷۱-۰۳-۰۸ نیویورک سیتی، نیویورک
برداسکار بوناونا—Oscar Bonavena۱۵ (۱۵)، ۲:۰۳۱۹۷۰-۱۲-۰۷ نیویورک سیتی، نیویورک
بردجری کواری—Jerry Quarry۳ (۱۵)۱۹۷۰-۱۰-۲۶ آتلانتا، جورجیا
بردزورا فولی—Zora Folley۷ (۱۵)، ۱:۴۸۱۹۶۷-۰۳-۲۲ نیویورک سیتی، نیویورک
بردارنی ترل—Ernie Terrell۱۵ (۱۵)۱۹۶۷-۰۲-۰۶ توکیو، ژاپن
بردکلولند ویلیامز—Cleveland Williams۳ (۱۵)۱۹۶۶-۱۱-۱۴ نیویرک سیتی، نیویورک
بردکارل میلدنبرگر—Karl Mildenberger۱۲ (۱۵)۱۹۶۶-۰۹-۱۰ فرانکفورت، آلمان
بردبرایان لندن—Brian London۳ (۱۵)۱۹۶۶-۰۸-۰۶ لندن، انگلستان
بردهنری کوپر—Henry Cooper۶ (۱۵)، ۱:۳۸۱۹۶۶-۰۵-۲۱ لندن، انگلستان
بردجورج چوالو—George Chuvalo۱۵ (۱۵)۱۹۶۶-۰۳-۲۹ تورنتو، کانادا
بردفلوید پترسون—Floyd Patterson۱۲ (۱۵)، ۲:۱۸۱۹۶۵-۱۱-۲۲ لاس‌وگاس، نوادا
بردسونی لیستون—Sonny Liston۱ (۱۵)، ۲:۱۲۱۹۶۵-۰۵-۲۵ لوستن، مین
بردسونی لیستون—Sonny Liston۷ (۱۵)۱۹۶۴-۰۲-۲۵ میامی بیچ، فلوریدا
بردهنری کوپر—Henry Cooper۵ (۱۰)، ۲:۱۵۱۹۶۳-۰۶-۱۸ لندن، انگلستان
بردداگ جونز—Doug Jones۱۰ (۱۰)۱۹۶۳-۰۳-۱۳ نیویرک سیتی، نیویورک
بردچارلی پاول—Charley Powell۳، ۲:۰۴۱۹۶۳-۰۱-۲۴ پیتسبورگ، پنسیلوانیا
بردآرچی مور—Archie Moore۴ (۱۰)، ۱:۳۵۱۹۶۲-۱۱-۱۵ لس آنجلس، کالیفرنیا
بردآلخاندرو لاورانته—Alejandro Lavorante۵ (۱۰)، ۱:۴۸۱۹۶۲-۰۷-۲۰ لس آنجلس، کالیفرنیا
بردبیلی دانیلز—Billy Daniels۷ (۱۰)، ۲:۲۱۱۹۶۲-۰۵-۱۹ لس آنجلس، کالیفرنیا
بردجورج لوگان—George Logan۴ (۱۰)، ۱:۳۴۱۹۶۲-۰۴-۲۳ نیویرک سیتی، نیویورک
برددان وارنر—Don Warner۴، ۰:۳۴۱۹۶۲-۰۳-۲۸ میامی بیچ، فلوریدا
بردسانی بانک—Sonny Bank۴ (۱۰)، ۰:۲۶۱۹۶۲-۰۲-۱۰ نیویرک سیتی، نیویورک
بردویلی بسمانوف—Willi Besmanoff۷ (۱۰)، ۱:۵۵۱۹۶۱-۱۱-۲۹ لوییویل، کنتاکی
بردالکس میتف—Alex Miteff۶ (۱۰)، ۱:۴۵۱۹۶۱-۱۰-۰۷ لوییویل، کنتاکی
بردآلونزو جانسون—Alonzo Johnson۱۰ (۱۰)۱۹۶۱-۰۷-۲۲ لوییویل، کنتاکی
بردداک سابدانگ—Duke Sabedong۱۰ (۱۰)۱۹۶۱-۰۶-۲۶ لاس‌وگاس، نوادا
بردلامار کلارک—lamar Clark۲ (۱۰)، ۱:۲۷۱۹۶۱-۰۴-۱۹ لوییویل، کنتاکی
برددانی فلیمن—Donnie Fleeman۷ (۸)۱۹۶۱-۰۲-۲۱ میامی بیچ، فلوریدا
بردجیمی رابینسون—Jimmy Robinson۱ (۸)، ۱:۳۴۱۹۶۱-۰۲-۰۷ میامی بیچ، فلوریدا
بردتونی اسپرتی—Tony Esperti۳ (۸)، ۱:۳۰۱۹۶۱-۰۱-۱۷ میامی بیچ، فلوریدا
بردهرب سیلر—Herb Siler۴ (۸)۱۹۶۰-۱۲-۲۷ میامی بیچ، فلوریدا
بردتونی هونساکر—Tunney Hunsaker۶ (۶)۱۹۶۰-۱۰-۲۹ لوییویل، کنتاکی
۵۶برد۵باخت۱۹ تصمیم‌گیری ۳۷ ضربه فنی ۰ تساوی

پیوند به بیرون
  • محمد علی؛ مردی که مشهورترین آدم دنیا بود
  • وب‌سایت رسمی محمد علی
  • «آلبوم عکس: جهان از محمد علی خداحافظی کرد». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۰ ژوئن ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئن ۲۰۱۶.

پانویس
  1. "How much did Muhammad Ali weight in his fights?". Answers.com. Retrieved June 5, 2016.
  2. "Muhammad Ali". BoxRec. Retrieved June 5, 2016.
  3. «Profile of Boxer Muhammad Ali». www.topendsports.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۲-۲۷.
  4. «ESPN.com: Top N. American athletes of the century». www.espn.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۲-۲۷.
  5. «Top Athletes List of the 20th Century». www.topendsports.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۱۲-۲۷.
  6. «محمد علی طی مراسمی باشکوه به خاک سپرده شد». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۰ ژوئن ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئن ۲۰۱۶.
  7. "Muhammad Ali – Biography of Muhammad Ali – Page 2". History1900s.about.com. Retrieved September 5, 2011.
  8. Cagle, Jess (December 17, 2001). "Ali: Lord of the Ring". TIME. Retrieved September 5, 2011.
  9. «محمدعلی، بوکسور افسانه‌ای درگذشت». بی‌بی‌سی فارسی. ۴ ژوئن ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۴ ژوئن ۲۰۱۶.
  10. «محمدعلی؛ مردی که مشهورترین آدم دنیا بود». بی‌بی‌سی فارسی. ۴ ژوئن ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۴ ژوئن ۲۰۱۶.
  11. "Ali crowned Sportsman of Century". BBC News. December 13, 1999.
  12. . OFFICIAL WEBSITE. ۵ ژوئن ۲۰۱۶ https://web.archive.org/web/20160604075853/http://muhammadali.com/man/. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ ژوئن ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۵ ژوئن ۲۰۱۶. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  13. Angelo Dundee
  14. Irusta, Carlos (January 17, 2012). "Dundee: Ali was, still is 'The Greatest'". ESPN. Retrieved January 17, 2012.
  15. Tunney Hunsaker
  16. Fayetteville
  17. "Muhammad Ali – Boxer". Boxrec.com. Archived from the original on 1 April 2015. Retrieved June 4, 2016.
  18. Tony Esperti
  19. Jim Robinson
  20. Donnie Fleeman
  21. Duke Sabedong
  22. Alonzo Johnson
  23. Willi Besmanoff
  24. lamar Clark
  25. Sonny Banks
  26. Alejandro Lavorante
  27. Archie Moore
  28. Sugar Ray Robinson
  29. مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «[Muhammad Ali vs. Sonny Listonhttps://en.wikipedia.org/wiki/Muhammad_Ali_vs._Sonny_Liston]». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۵ ژوئن ۲۰۱۶.
  30. George Chuvalo
  31. مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «George Chuvalo». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۵ ژوئن ۲۰۱۶.
  32. Brain London
  33. Karl Mildenberger
  34. مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Muhammad Ali». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۵ ژوئن ۲۰۱۶.
  35. مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Karl Mildenberger». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۵ ژوئن ۲۰۱۶.
  36. خبرگزاری ابنا
  37. Niraj Chokshi (دسامبر ۱۰, ۲۰۱۵). «Muhammad Ali on Donald Trump: 'Muslims have to stand up' to anti-Islamic speech». The Washington Post. دریافت‌شده در ۵ ژوئن ۲۰۱۶.
  38. اسلامی-ترامپ؛ باید-مقابل-این-آدم‌ها-بایستیم «"واکنش بهترین بوکسور تاریخ به حرف‌های ضد اسلامی ترامپ"» مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). طرفداری.
  39. «محمد علی کلی روی ارتش آمریکا را زمین زد، حساب جنگ ویتنام بهم ریخت». باشگاه خبرنگاران جوان. ۲۳ خرداد ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۵ ژوئن ۲۰۱۶.
  40. Eddie Futch
  41. مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «The Ring magazine Fight of the Year». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۵ ژوئن ۲۰۱۶.
  42. Jimmy Young
  43. مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Ken Norton». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۵ ژوئن ۲۰۱۶.
  44. Leon Spinks
  45. مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Leon Spinks». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۵ ژوئن ۲۰۱۶.
  46. Trevor Bebick
  47. Hallett, Alison. "Not So Fast | Film". Portland Mercury. Retrieved June 4, 2016.
  48. محمد وزیری (۴ ژوئن ۲۰۱۶). «محمد علی؛ خاطره‌ای که دیگر تکرار نمی‌شود». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۴ ژوئن ۲۰۱۶.
  49. «واکنش‌ها در افغانستان به درگذشت محمد علی». بی بی‌سی فارسی. ۴ ژوئن ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۴ ژوئن ۲۰۱۶.
  50. http://www.mashreghnews.ir/fa/news/583997. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  51. http://www.mashreghnews.ir/fa/news/583998. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  52. خبرگزاری ابنا
  53. «مراسم خاکسپاری محمد علی همگانی برگزار می‌شود». بی‌بی‌سی فارسی. ۴ ژوئن ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۴ ژوئن ۲۰۱۶.
  54. «Muhammad Ali, 'The Greatest of All Time', Dead at 74». nbcnews. ۳ ژوئن ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۳ ژوپن ۲۰۱۶. تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک)
  55. «آلبوم عکس: جهان از محمد علی خداحافظی کرد». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۰ ژوئن ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئن ۲۰۱۶.
  56. «ادای احترام شخصیت‌های اجتماعی و ورزشی جهان به محمد علی، فعال مدنی و بوکسور آمریکایی». رادیو فردا. ۱۶ خرداد ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۵ ژوئن ۲۰۱۶.
  57. «پله در سوگ محمدعلی». باشگاه خبرنگاران جوان. ۱۵ خرداد ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۵ ژوئن ۲۰۱۶.
  58. «ظریف درگذشت محمد علی کلی را تسلیت گفت». باشگاه خبرنگاران جوان. ۱۵ خرداد ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۵ ژوئن ۲۰۱۶.
  59. «آخرین مبارزه علی؛ پخش تلویزیونی نماز میت در آمریکا». بی‌بی‌سی فارسی. ۹ ژوئن ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئن ۲۰۱۶.
  60. «دربارهٔ محمد علی چه می‌گویند؟». بی بی‌سی فارسی. ۴ ژوئن ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۴ ژوئن ۲۰۱۶.
  61. "Frazier TKO Victim After 14, Ali Wins Thriller in Manila". Milwaukee Sentinel. October 1, 1975. Retrieved June 4, 2016.

منابع
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ محمد علی کلی موجود است.
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به محمد علی کلی در ویکی‌گفتاورد موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.