فصوص‌الحکم
کتاب فُصوص یا فُصوص‌الحِکَم اثر ابن عربی از کتب مشهور عرفان نظری است. فُصوص جمع واژه «فَص» به معنای نگین است و فصوص‌الحکم نگین‌های حکمت معنا می‌دهد.
این اثر با وجود حجم اندکش، مهم‌ترین اثر ابن عربی است که در اواخر عمرش به رشته تحریر درآمده است. این کتاب ۲۷ فص دارد و هر فص به منزله یک فصل است. هر فص مشتمل بر حکمت‌هایی است که به یکی از پیامبران نسبت داده شده‌است. البته، مقصود ابن عربی از این پیامبران نمونه نوعی است و از مقامات و ویژگی‌های کلی چنین افرادی در گذشته و آینده بحث می‌کند و هدف او بررسی تاریخی افرادی معین به صورت خاص نیست. وی در مقدمه این کتاب تصریح کرده‌است که آنچه در این کتاب نگاشته است همان چیزی است که پیامبر اسلام وی را به نگارش آن امر کرده‌است و فصوص الحکم را در رؤیا به ابن عربی داده است و وی را مأمور کرده‌است که آن را به اهلش ارائه کند.
این اثر در باب اسرار الهیه تکلّم نموده و از اعاظم کتاب متصوفه و مسلمین است، در اسرار انبیاء و رسل مبیّنه و حقایق ثلاثهٔ وجودیه: خدا، هستی و انسان. و علاقه انسان با هستی و با خالق هستی. فصوص حکمت الهیه در کلمت آدم، شیث، نوح، ادریس، ابراهیم، اسحاق، اسمعیل، یعقوب، یوسف و هود و هفده پیامبر دیگر؛ و در آن از احدیت گفته است؛ و حکمت آن که خود احدیت ذاتی است، احدیت الهی است، و احدیت ربوبی.
شروح کتاب
به خاطر اهمیت و ارزش والای آن تا کنون بیش از صد و ده شرح مختلف، به زبان‌های گوناگون، بر فصوص‌الحکم نوشته شده‌است. از جملهٔ مهم‌ترین این شروح عبارت است از:
- شرح جندی: این کتاب اولین[1] شرح فصوص‌الحکم به‌حساب آمده، و اثر مؤیدالدین جندی است. وی در سال ۷۰۰ هجری درگذشته است.
- شرح کاشانی: این شرح را عبدالرزاق کاشانی (وفات: ۷۳۵) اندک زمانی پس از شرح جندی نگاشته و نسبت به اولی دارای بحث‌های کوتاه تری بوده و معانی کلمات مورد توضیح زیادتری قرار گرفته‌است.
- شرح قیصری
- شرح بابارکنا
- شرح خواجه پارسا
- شرح جامی
- شرح نابلسی
نخستین شرح را بر فصوص به پارسی رکنای شیرازی نوشت، او از شاگردان داود قیصری بود. نخستین ردیه بر فصوص به قلم محمد بن عمر دمشقی بود و نخستین کتاب در نقض فصوص به قلم عمادالدین احمد بن ابراهیم واسطی حنبلی.
ابن تیمیه حرّانی نیز ردیه بر فصوص الحکم نوشت؛ و در ایران نیز علاء الدوله سمنانی بر آن ردیه نگاشت؛ به دلیل آنچه ایشان می‌گفتند کفر است؛ مثل آنچه ابن عربی نوشته بود العبد ربّ و الرب عبد.
ترجمه‌ها
ترجمه انگلیسی این کتاب با نام The Seals of Wisdom منتشر شده‌است.[2] ترجمه فارسی فصوص الحکم:
- ترجمه فصوص الحکم محمد خواجوی، نشر مولی
- ترجمه ۱۰ فص از ۲۷ فص فصوص الحکم، محمدعلی و صمد موحد، نشر کارنامه
- ترجمه فصوص الحکم (ترجمه تحقیقی)، علی شالچیان ناظر، انتشارات الهام.
پانوشته‌ها
- صفحه پنجاه و سه، مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز
- متن کامل کتاب
منابع
- مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز، تألیف شمس‌الدّین محمّد لاهیجی (۹۱۲ ق)، با مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا برزگر خالقی، و عفّت کرباسی، انتشارات روزبه، تهران، بهار ۱۳۷۸