خط اورخون
الفبای اورخون یا الفبای قدیمی ترک یا الفبای گؤکترکان الفبایی است که توسط گوگترکها و دیگر خانات ترک در میانه سدههای ۸ تا ۱۰ میلادی (۱۱۰۰ تا ۱۳۰۰ سال پیش) برای نوشتن زبان ترکی قدیم استفاده میشدهاست.[1] الفبای اورخون برگرفته از گونههای الفبای آرامی است.[2][3] که بهطور خاص از الفبای سغدی و الفبای پهلوی آمده است.[4][5] عموماً باور بر این است که ترکها از راه مسیحیان نسطوری سغدیزبان با این خط آشنا شدهاند.[6] الفبای اورخون در سال ۱۸۸۹ توسط ویلهلم تومسن دانمارکی رمز گشایی شد.[7] این الفبا از زمانی که در سال ۱۸۸۹ توسط نیکولای یادرینتسف در دره اورخون در مغولستان کشف شده الفبای اورخون نامگذاری گردید.[8] این الفبا قدیمیترین الفبای کشف شده برای نوشتن هر گونه زبان آلتایی است.[8]
خود تومسن و ترکشناس دیگر آلمانی الاصل روس رادلف،اولین مترجمان این کتیبهها بودند. گرچه به ترجمههای آنها نیز انتقاداتی وارد است.
بارتولد ترکشناس معروف روس دربارهٔ این الفبای اورخونی مینویسد: دقیقترین تحقیقی که دربارهٔ اصل و منشا خط کتیبههای اورخون و ینی سئی انجام شدهاست کار دونر دانشمند فنلاندی است. وی شباهتهای بسیاری میان خط این کتیبهها و خط سکههای اشکانیان که در قرن سوم پیش از میلاد تا قرن سوم بعد از میلاد بر ایران فرمان میراندهاند یافتهاست. ر. گوتی یو، ایرانشناس بر آن بود که این احتمال وجود دارد که الفبای کتیبههای اورخون و ینی سئی از الفبای سغدی مشتق شده باشند،اما معتقد بود الفبای این کتیبهها را باید باید اشکال حروف الفبایی قدیمی تر از الفبای سغدی که از قرن اول میلادی بر جای ماندهاست مرتبط دانست. با وجود این کتیبههای ترکی که تا زمان ما یافت شدهاست، از قرن هفتم میلادی فراتر نمیرود و تا زمان کشف آثار ترکی قدیمی تر، نمیتوان با یقین علمی اصل و منشا قدیمیترین الفبای ترکی را تعیین کرد و تکامل تدریجی آن را دنبال نمود.[9][10]
نگارخانه
جستارهای وابسته
منابع
- Scharlipp, Wolfgang (2000). An Introduction to the Old Turkish Runic Inscriptions. Verlag auf dem Ruffel., Engelschoff. ISBN 3-933847-00-X.
- Babylonian beginnings: The origin of the cuneiform writing system in comparative perspective, Jerold S. Cooper, The First Writing: Script Invention as History and Process, ed. Stephen D. Houston, (Cambridge University Press, 2004), 58-59.
- Tristan James Mabry, Nationalism, Language, and Muslim Exceptionalism, (University of Pennsylvania Press, 2015), 109.
- Turks, A. Samoylovitch, First Encyclopaedia of Islam: 1913-1936, Vol. VI, (Brill, 1993), 911.
- George L. Campbell and Christopher Moseley, The Routledge Handbook of Scripts and Alphabets, (Routledge, 2012), 40.
- ترکی، زبان و ادبیات (د. زبانهای ترکی قدیم)
- دنیس سینیور-ترکی قدیم-تاریخ تمدن آسیای مرکزی صفحه ۳۳۳-۳۳۱
- Sinor, Denis (2002). "Old Turkic". History of Civilizations of Central Asia. 4. Paris: یونسکو Publishing. pp. 331–333.
- تاریخ ترکهای آسیای میانه،و. بارتولد. ترجمه دکتر غفار حسینی، نشر توس 1376،صص 21-22
- تاریخ ترکهای آسیای میانه، و. بارتولد. ترجمه دکتر غفار حسینی، نشر توس 1376،ص 22
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ خط اورخون موجود است. |