حوضه آبریز کویر مرکزی

حوضه آبریز کویر مرکزی یکی از حوضه‌های بستهٔ ایران است که در تقسیم‌بندی حوضه‌های آبریز ایران، حوضهٔ درجه ۲ یا فرعی به‌شمار می‌رود و زیرمجموعهٔ حوضهٔ آبریز فلات مرکزی است. مساحت این حوضه، ۲۲۶٬۵۳۳٫۱ کیلومتر مربع و بلندترین رود آن، کال شور خارتوران است.

موقعیت حوضه آبریز کویر مرکزی

جغرافیا

حوضهٔ کویر مرکزی با مساحت ۲۲۶٬۵۳۳٫۱ کیلومتر مربع بزرگترین زیرمجموعهٔ حوضهٔ فلات مرکزی است[1] و شامل رودها و مسیل‌هایی است که وارد دشت کویر می‌شوند. بخش عمدهٔ آن در استان‌های سمنان و خراسان رضوی قرار دارد. بخش‌هایی از استان‌های تهران، اصفهان، یزد، خراسان جنوبی و خراسان شمالی نیز جزء این حوضه هستند.[2] محدودهٔ شمالی آن، کوه‌های البرز و ادامهٔ آن بینالود است. کوه‌های کم‌ارتفاع بقیهٔ مرز حوضه را شکل می‌دهند. در مجموع ۳۵٪ سطح آن مناطق کوهستانی و ۶۵٪ باقیمانده، کوهپایه‌ها، دشت‌ها و کویرها هستند.[3] بلندترین نقطهٔ حوضه، به ارتفاع ۴۰۳۶ در نزدیکی فیروزکوه و پست‌ترین نقطهٔ آن، به ارتفاع ۶۴۵ متر در دشت کویر قرار دارند.[4] میانگین بارندگی سالانه در حوضهٔ کویر مرکزی ۱۴۵ میلیمتر است.[5] سطح بزرگی در جنوب و غرب این حوضه، کاملاً بیابانی و شوره‌زار است[6] و بارندگی سالانه در مرکز حوضه به ۵۰ میلی‌متر نمی‌رسد.

در شرق حوضه، کویر نمک در نزدیکی بجستان قرار دارد که آبراهه‌های منتهی به آن (مهم‌ترین آنها کال شور تربت حیدریه و کال نمک بشرویه) عمدتاً شور و غیرقابل استفاده هستند. در شمال شرقی حوضه، رودهایی از کوه‌های بینالود و آلاداغ سرچشمه می‌گیرند که در نهایت، به کال شور خارتوران می‌ریزند. این کال، بلندترین رود حوضه و رودی دائمی است که آب آن در دشت کویر فرومی‌رود. در شمال حوضه، کویر حاج علی‌قلی (کویر دامغان) مسیل‌های منطقهٔ دامغان و شاهرود (دو رود عمدهٔ آن رود چشمه علی و کال سیاه) را به خود جذب می‌کند. در غرب آن، رودهای سرچشمه گرفته از دامنه‌های جنوبی البرز در غرب سمنان و شرق تهران به هم می‌پیوندند و حبله‌رود را شکل می‌دهند. این رود دائمی است و به حاشیهٔ کویر منتهی می‌شود.[7] کال شور درونه نیز مهم‌ترین مسیل جنوب حوضه است که وارد دشت دستگردان می‌شود.

زیرحوضه‌ها

برپایهٔ دستور العمل تقسیم‌بندی حوضه‌های ایران، حوضهٔ آبریز کویر مرکزی به ۹ زیرحوضهٔ درجه ۳، ۳۰ زیرحوضهٔ درجه ۴، ۴۲ زیرحوضهٔ درجه ۵، ۴۹ زیرحوضهٔ درجه ۶ و ۱۰ زیرحوضهٔ درجه ۷ تقسیم می‌شود:[8]

کدنام اختصاری
زیرحوضه		مساحت
کیلومتر مربع		تعداد زیرحوضه‌ها
درجه ۴درجه ۵درجه ۶درجه ۷
۴۷۱حبله‌رود و شورآب سمنان۲۷٬۴۶۶٫۵۵۱۵۵-
۴۷۲کویر مرکزی غربی۳۱٬۵۳۴٫۸۵---
۴۷۳دشت کویر مرکزی شرقی۲۱٬۹۹۸٫۷۴---
۴۷۴کال درونه - دستگردان۱۶٬۳۸۳٫۹۲۴--
۴۷۵کویر نمک - بجستان۳۴٬۱۸۱٫۲۵۱۰۱۷۲
۴۷۶کال شور خارتوران و ترود۷۶٬۸۸۲٫۱۴۶۲۲۸
۴۷۷کویر دامغان۱۸٬۰۸۵٫۹۵۷۵-
مجموع۲۲۶٬۵۳۳٫۱۳۰۴۲۴۹۱۰

افزون بر این، این حوضه به ۵۰ محدودهٔ مطالعاتی تقسیم شده است. بزرگترین محدودهٔ مطالعاتی دشت کویر (کد ۴۷۰۱) با مساحت ۴۲٬۲۳۵٫۶ کیلومتر مربع و کوچکترین محدوده، هومند - آبسرد (کد ۴۷۰۹) با مساحت ۵۶۶٫۷ کیلومتر مربع هستند.[9]

پانویس
  1. دستورالعمل تقسیم‌بندی، ۷.
  2. مهندسین مشاور یکم، گزارش تلفیقی حوضه آبریز، ۱۰-۲.
  3. سالنامه آماری آب کشور، ۱۸.
  4. مهندسین مشاور یکم، گزارش تلفیقی حوضه آبریز، ۲-۲.
  5. سالنامه آماری آب کشور، ۳۶.
  6. مهندسین مشاور یکم، گزارش تلفیقی حوضه آبریز، ۱۲-۳.
  7. افشین، یدالله (۱۳۷۳). رودهای ایران. ۲. وزارت نیرو - مهندسین مشاور جاماب. صص. ۳۳۵–۳۳۷.
  8. دستورالعمل تقسیم‌بندی، ۱۰۴–۱۰۸.
  9. دستورالعمل تقسیم‌بندی، ۱۰۹–۱۱۳.

منابع
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.