تفنگ برنو

فشنگ‌های ۷٫۹۲ در ۵۷ میلی‌متری برنو

تا قبل از سال ۱۳۰۹ در نیروهای مسلح ایران تفنگ‌های مختلفی شامل مدل‌های مختلف تفنگ‌های موزر آلمانی، تفنگ‌های نوغان (Mosin Nagant) روسی و انفیلد و دیگر تفنگ‌های انگلیسی کاربرد داشت. رضا شاه پهلوی که به خطرات استفاده سربازان از تفنگ‌های متفاوت آگاه بود تصمیم به انتخاب یک سلاح سازمانی برای ارتش ایران گرفت، در روز هفتم بهمن ماه ۱۳۰۹ (۲۷ ژانویه ۱۹۳۰) در پی یک بررسی طولانی، رضاشاه پهلوی که فرمانده کل نیروهای مسلح بود موافقت کرد که یکی از مدل‌های «ماوزر» پس از یک دوره آزمایش چندساله، تفنگ رسمی ارتش ایران شود. این آزمایش روی ماوزرهای «وی‌زی ۲۴» (VZ24) ساخت سال ۱۹۲۴ چکسلواکی صورت گرفت و ستاد ارتش در سال ۱۹۳۴ (۱۳۱۳) به آن نمره قبولی داد. کارخانه ماوزر بعداً شعبه خود را در شهر «برنو» واقع در ایالت موراویای چکسلواکی دایر کرد و دولت ایران که مشتری کمپانی «اشکودا» بود ترجیح داد که تفنگهای ماوزر ساخت شهر برنو را خریداری کند. از آن پس در ایران نام «برنو» بر تفنگهای ماوزر گذارده شد که پنج تیر و تک تیر بودند. از دهه ۱۹۴۰، ایران خود دست به ساختن برنو زد و آن را در کارخانه‌های تسلیحات (معروف به مسلسل‌سازی واقع در نزدیکی دوشان تپه) تولید کرد.

در سال ۱۹۳۵ ارتش آلمان نیز تصمیم به انتخاب مدل کوتاه‌تر و سبک‌تری از موزر به عنوان سلاح سازمانی گرفت، تصمیمی که پیشتر در بریتانیا نیز با انتخاب مدل کوتاه‌تر اس‌ام‌ال‌ئی انفیلد گرفته شده بود. موزر کارابینر ۹۸کا که شباهت بسیار زیادی به برنو داشت در سال ۱۹۳۵ جایگزین موزر گ۹۸ به عنوان سلاح سازمانی این کشور شد. این تفنگ بلافاصله مورد توجه سربازان ارتش قرار گرفت، این سلاح آنچنان خوشدست بود که تا پایان جنگ جهانی دوم استفاده می‌شد. هنگامی که آمریکا وارد جنگ جهانی دوم شد تفنگ ام یک سلاحی بود که آمریکایی‌ها با آن می‌جنگیدند. ام۱ برخلاف تفنگ‌های روز دنیا از سیستم نیمه‌اتوماتیک استفاده می‌کرد و برای شلیک دوباره نیاز به کشیدن گلنگدن نداشت. این سیستم هرچند دقت تفنگ را کاهش و وزن سلاح را افزایش داده و احتمال گیر کردن و داغ کردن آن را بالا می‌برد اما قدرت آتش و سرعت بسیار بیشتری را به سربازان به خصوص در فاصله‌های کوتاه می‌بخشید. تفنگ‌های موزر با آنکه بسیار خوشدست بود ولی در جنگ‌های تن به تن از فاصله نزدیک به کارامدی ام یک نبود. زیرا گلنگدن آن باعث کند شدن عملکرد آن می‌شد. به همین سبب با آنکه دقت تیر ام یک از برنو کمتر بود ولی تا آنکه گلنگدن آن کشیده شود، سربازان آمریکایی توان شلیک هشت تیر پیاپی را داشتند. به همین جهت در اواخر جنگ آلمان نازی مدل اس‌تی‌جی ۴۴ که تفنگی اتوماتیک با فشنگ کوتاه‌تر و برد کمتر بود را وارد خدمت کرد.

برنو آنچنان مدل موفقی بود که با گذشت سال‌ها حتی مدل‌های باقی‌مانده در اسلحه‌خانه‌های ارتش ایران در اواخر جنگ ایران و عراق هنگامی که سایه فقر بر ارتش ایران گسترده شده بود، به عنوان سلاح تک تیرانداز همانند جنگ اول و دوم جهانی مورد استفاده قرار گرفتند.

مدلی که در ایران با نام برنو شناخته می‌شود مدلیست که به ایران فروخته شده بود. این سلاح با توجه به دقت بسیار بالا حتی امروزه نیز مورد توجه تیراندازان و شکارچیان قرار دارد. امروزه مدل بهینه‌سازی شده همین سلاح گلوله‌زنی برای استفاده شخصی همانند شکار توسط ماوزر و دیگر کارخانه‌های اسلحه‌سازی ساخته می‌شود. همچنین بسیاری از تفنگ‌های گلوله زنی سیستم گلنگدن بر پایه این سلاح را دارند. زمانی که سلاح ام یک وارد خدمت ارتش ایران شد، ارتش بسیاری از سلاح‌های برنوی باقی‌مانده را فروخت، برخی از آن‌ها با مزایده وارد بازار داخلی شدند که هم‌اکنون نیر با وجود کارکرد دراز مدت همچنان در دست شکارچیان داخلی بسبب نبود سلاح‌های جدید می‌گردند و برخی نیز به خارج فروخته شدند و برخی به عنوان آهن‌پاره روانه صنایع فولاد شدند. امروزه بسیاری از کلکسیونرهای سلاح علاقه‌مند خرید مدل‌های آنتیک این سلاح هستند. نشانهایی که درست جلوی گلنگدن روی جان لوله قرار دارد حکایت از ارتشی دارد که آن سلاح در آن خدمت کرده، امروزه می‌توان در کلکسیونها سلاح‌های برنوی متعلق یه ارتش ایران، عثمانی و امپراتوری آلمان را یافت.

همچنان که ذکر شد برنو مشتریان بسیاری در سراسر جهان دارد، به همین سبب کارخانه اسلحه‌سازی ماوزر که هم‌اکنون تبدیل به کارخانهٔ اسلحه‌سازی با تولید مصارف شخصی شده، این سلاح را در انواع و کالیبرهای گوناگون می‌سازد. گراورها و قنداقهای آن‌ها بسیار گوناگون بوده و برخی از آن‌ها با گراورکاری‌های بی‌نظیری ساخته شده و با قیمتهای کلان هزاران دلاری مشتریان خاص خود را می‌یابند و برخی در ساده‌ترین شکل ممکن با قنداق پلاستیکی بدون گراور به قیمت چند صد دلار فروخته می‌شوند. در سلاح‌های شکاری، علاوه بر مارک و جنس قلمکاریهای موسوم به گراور عمده تعیین‌کنندهٔ قیمت سلاح می‌باشد.

تفنگ برنو پس از ورود به ایران در ردیف سلاح‌های سازمانی ارتش قرار گرفت امابا ورود تفنگ ام ۱ جای خود را به این تفنگ نیمه خودکار داد. اما همچنان جایگاه خود را در بین لرها حفظ نمود چرا که به عقیده آن‌ها برنو بهترین بوده و هست. دسترسی عشایر به این سلاح بعد از شهریور ۱۳۲۰ و انحلال ارتش ایران در پی حمله متفقین صورت گرفت.

برنوهای ساخت ۱۳۰۹ و ۱۳۱۷ از اهمیت و قابلیت‌های بالاتری برخوردار هستند اما مدلی قدیمی تر از این اسلحه وجود دارد که نقش شاهینی در حال پرواز را برخود دارد که ورود آن را به سال ۱۲۹۸ و توسط میرزا کوچک خان نسبت می‌دهند.

کارابینر ۹۸کا سلاح سازمانی ارتش آلمان در جنگ جهانی دوم تفاوت جزئی با برنو داشت.

گلنگدن مشهور برنو که امروزه نیز با نام سیستم ماوزر شناخته می‌شود

 بولیوی ۱۰۱ هزار - از ۱۹۳۲ تا دهه ۱۹۶۰
 برزیل ۱۵ هزار
 چین ۱۹۵ هزار - تا دهه ۱۹۵۰
 جمهوری چین
 کلمبیا ۱۰ هزار
 چکسلواکی از ۱۹۲۴ تا ۱۹۵۲
 اکوادور ۳۰ هزار
 السالوادور
 استونی
 گواتمالا ۴ هزار
ایران ۳۰ هزار - از ۱۹۲۹ تا دهه ۱۹۶۰
 اسرائیل
 امپراتوری ژاپن ۴۰ هزار
 لتونی ۱۵ هزار
 لیبریا
 لیتوانی
 مکزیک
 آلمان نازی
 هلند
 نیکاراگوئه ۱ هزار
 پاراگوئه
 پرو ۵ هزار
 رومانی ۷۵۰ هزار - از ۱۹۳۸ تا دهه ۱۹۶۰
 تایلند از دهه ۱۹۴۰ تا دهه ۱۹۶۰
اسلواکی (۱۹۳۹-۱۹۴۵)
جمهوری دوم اسپانیا ۴۰ هزار
 ترکیه ۴۰ هزار
 اروگوئه ۴ هزار
 ونزوئلا
 یوگسلاوی ۱۰ هزار

اسلحه‌سازی چک در اوهرسکی برود

• Wikipedia contributors, "Vz. 24," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Vz._24&oldid=470977598 (accessed February 27, 2012).

• وبگاه ماوزر، تولیدات بروز برنو برای مصارف شخصی
• شلیک برنو