بالانویس و پاییننویس
بالانویس و پاییننویس (به انگلیسی: Subscript and superscript) عدد، تصویر، نماد یا نشانهایست که کوچکتر از اندازهٔ سطر اصلی و کمی بالاتر یا پایینتر از خط زمینه نوشته میشود. از بالانویس و پاییننویس در نوشتن فرمولها، عبارات ریاضی، مشخص کردن ترکیبهای شیمیایی و ایزوتوپها و بسیاری موارد دیگر استفاده میشود.
کاربردها
پاییننویس
شاید آشناترین مثال برای پاییننویس، یک فرمول شیمیایی باشد. مثلاً فرمول مولکولی گلوکز C6H12O6 است، بدین معنی که این مولکول ۶ اتم کربن، ۱۲ اتم هیدروژن و ۶ اتم اکسیژن دارد.
در ریاضیات از پاییننویس برای مشخص کردن نسخههای متفاوتی از یک متغیر واحد استفاده میشود. مثلاً در یک معادله از x0 و xf برای نشان دادن مقدار x اولیه و نهایی استفاده میشود یا vrocket و vobserver نشان دهندهٔ سرعت موشک و ناظر است.
از پاییننویس برای اشاره به عضوی از یک دنبالهٔ ریاضی یا مجموعه یا درایهٔ یک بردار یا ماتریس استفاده میشود. مثلاً در دنبالهٔ (O = (۴۵, -۲, ۸۰۰ عبارت O3 به سومین عدد دنباله یعنی ۸۰۰ اشاره دارد.
کاربرد دیگر پاییننویس در ریاضی مشخص کردن مبنای یک عدد است، خصوصاً وقتی از چندین مبنا در کنار یکدیگر استفاده میشود. مثلاً برای اعدادی در مبنای شانزده، مبنای ده و مبنای هشت میتوان نوشت: Chex = ۱۲dec = ۱۴oct.
پاییننویس اندیس هم خوانده میشود.
بالانویس
از بالانویس برای نشان دادن پانویس در متن استفاده میشود، مانند این۵ یا اینxi.
در ریاضیات از بالانویس برای نشان دادن به توان رساندن استفاده میشود، بدین صورت که y۴ یعنی y به توان ۴ و ۲x یعنی ۲ به توان x.
بالانویس برای نشان دادن بار یونها و ذرات زیراتمی استفاده میشود. Cl - اتم کلر با یک بار منفیست، Pb 4+ اتم سرب با ۴ بار مثبت است، e - یک الکترون و e + یک پوزیترون است.
ایزوتوپهای یک اتم هم با بالانویس نشان داده میشوند. در این شکل از نگارش تعداد نوکلئونها به صورت بالانویس پیش از نماد شیمیایی نوشته میشود، مثل ۱۲C , ۳He , ۱۳C یا ۲۳۸U.
از ترکیب بالانویس و پاییننویس برای ارایهٔ اطلاعات بیشتر در مورد هسته اتم استفاده میشود. مثلاً ۲۳۵۹۲U نشانگر اتم اورانیومیست با ۲۳۵ نوکلئون که ۹۲ تای آن پروتون است. یک نماد شیمیایی ممکن است کاملاً با اعداد محصور شده باشد: ۱۴۶C ۲+۸ یون کربنیست با ۱۴ نوکلئون که ۶ تای آن پروتون و ۸ تای بقیه نوترون است و ۲ بار مثبت دارد.
منابع
مشارکتکنندگان ویکیپدیا. «Subscript and superscript». در دانشنامهٔ ویکیپدیای انگلیسی، بازبینیشده در ۳ فوریه ۲۰۱۳.