باغ موزه نگارستان

این بنا و باغ آن در سال ۱۲۲۲ هجری قمری (۱۸۰۷ میلادی) ساخته شد و در زمان ساخت خارج از محدوده شهر تهران قرار داشت.[4] فتحعلی شاه قاجار، به این باغ علاقه ویژه‌ای نشان می‌داد و اغلب مدتی از تابستان را در این باغ به سر می‌برد. به‌همین جهت، به ساختمان‌ها و تزئینات آن می‌افزود؛ به‌طور مثال، به دستور او گلخانه بزرگی در ضلع شمالی باغ احداث شد که به نارنجستان شهرت یافت.[4]

فتحعلیشاه، وقتی عازم سفر می‌شد، ابتدا به این باغ عزیمت می‌کرد و بعد از تعیین ساعت سعد برای روز حرکت، سفر خود را آغاز می‌نمود. در آن روز، روحانیان، شاهزادگان و رجال به این باغ می‌آمدند، برای سلامت شاه دعا می‌کردند و احیاناً هدایایی تقدیم می‌نمودند.[4]

در سال ۱۲۸۴ قمری که ناصرالدین‌شاه بر گسترهٔ شهر تهران افزود، این بنا در داخل حصار جدید قرار گرفت و پس از بنای کاخ‌های صاحب‌قرانیه و سلطنت‌آباد، این باغ در اختیار نهادهای حکومتی قرار گرفت.

این باغ محدود است از باختر به خیابان صفی‌علی‌شاه، از خاور به خیابان دروازه شمیران، از جنوب به میدان بهارستان و از شمال به خیابان آتشکده (علایی) و محل سابق دانشکدهٔ ادبیات. در قسمت جنوب غربی آن ساختمان سازمان برنامه قرار دارد.

در ۱۳۰۴ ه‍.ق این باغ به مدت یک سال به وزارت عدلیه اختصاص داده‌شد. در زمان مظفرالدین‌شاه، پس از سفر به فرنگ و بازدید از مدرسهٔ فلاحت امپراتوری در مسکو، اولین مدرسهٔ فلاحت ایران با استخدام یک بلژیکی در این باغ دایر شد. کمی بعد در بناهای جنوبی باغ، مدرسهٔ مستظرفه به ریاست کمال‌الملک تأسیس شد.

با گذشت زمان از آن‌جا که این باغ دیگر جزو بناهای سلطنتی نبود، رو به ویرانی رفت، تا این که در سال ۱۳۰۷ هجری خورشیدی، وزارت معارف در این محل سه بنای بزرگ ساخت و به دارالمعلمین عالی اختصاص داد. برای این کار از معمار و مهندس روسی مقیم ایران، نیکلای مارکف کمک گرفته‌شد. سپس با رعایت اصول معماری ایرانی، نقشهٔ تبدیل عمارت به دارالمعلمین تهیه گردید. باغ نگارستان نیز به دست سید علی‌اکبر باغبان طراحی شد. دبیرستان علمیه نیز تا سال ۱۳۱۱ ه‍.خ در یکی از این سه بنا دایر بود. با تأسیس دانشسرای عالی در خرداد ۱۳۱۱ ه‍.خ تمام بناها به این دانشسرا اختصاص یافت.

ساختمان دارالمعلمین عالی

در ۱۳۱۵ ه‍. خ، کتاب‌خانهٔ دانشسرای عالی ساخته شد که معاونت آن را پروین اعتصامی به‌عهده داشت. در ۱۳۳۵، مؤسسۀ لغت‌نامه دهخدا، کلاس‌های زبان‌های خارجی، جغرافیا و کلاس‌های عمومی دانشکده ادبیات دایر شد. در ۱۳۳۷ نیز مؤسسۀ تحقیقات اجتماعی در این مکان آغاز به کار کرد.

از ۱۳۴۱ تا ۱۳۷۰ ه‍.خ دانشکده علوم اجتماعی در این محل دایر بود و پس از انتقال آن، زمانی که در ۱۳۷۱ قصد واگذاری و تخریب آن را داشتند، روح‌الامینی مقاله‌ای با عنوان حسب حال‌ در روزنامه اطلاعات نوشت و به واگذاری و تخریب آن اعتراض کرد. این محل نزدیک به دو سال متروکه بود، تا این که در آبان ۱۳۷۴ حسن حبیبی، معاون اول رئیس‌جمهور وقت، از این مکان دیدن و یکی از کارشناسان میراث فرهنگی به نام مهندس دانشور را برای تهیه نقشه و بازسازی باغ معرفی کرد. او نیز با هماهنگی دانشگاه، نقشه اولیه را به دست آورد و تغییرات انجام شده را اصلاح کرد.[14]

اتفاقات تاریخی متعددی در این باغ رخ داده است که برخی از آن‌ها عبارتند از:[15]

• محمدشاه در باغ نگارستان بر روی تخت طاووس قاجاری تاج‌گذاری کرد.[4]
• میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام ملقب به قائم مقام فراهانی، وزیر محمدشاه قاجار، در ماه صفر ۱۲۵۱ هجری قمری در زیرزمین عمارت دلگشا کشته شد.[4]
• در سال ۱۳۰۴ هجری قمری به عنوان وزارت عدلیه نامیده شد.
• نخستین مدرسه فلاحت در زمان مظفرالدین‌شاه در سال ۱۳۱۸ هجری قمری (۱۲۷۹ هجری خورشیدی) توسط داشر اتریشی در این مکان تأسیس شد.
• مدرسهٔ صنایع مستظرفه در زمان وزارت ابراهیم حکیم‌الملک تحت ریاست کمال‌الملک در سال ۱۳۲۹ هجری قمری (۱۲۹۵ هجری خورشیدی) در عمارت حوضخانه گشایش یافت.
• در سال ۱۳۰۷ هجری خورشیدی به عنوان محل دایمی دارالمعلمین و دانشسرای عالی در نظر گرفته ‌شد. بدین ترتیب دو دانشکدهٔ مهم ادبیات و علوم اجتماعی در آن‌جا تشکیل شد.
• اولین فرهنگستان ایران در سال ۱۳۱۴ هجری خورشیدی در اتاق شورای دانشسرا شکل گرفت.
• از سال ۱۳۳۵ هجری خورشیدی به ترتیب مؤسسهٔ لغت‌نامهٔ دهخدا، مؤسسهٔ جغرافیا و مؤسسهٔ زبان‌های خارجی در این‌جا به فعالیت علمی خود ادامه دادند.
• در سال ۱۳۳۷ هجری خورشیدی باغ نگارستان به مؤسسهٔ تحقیقات اجتماعی واگذار شد.
• پژوهشکدهٔ فرهنگ و هنر در سال ۱۳۷۷ هجری خورشیدی در باغ نگارستان مستقر شد. در سال ۱۳۸۱ هجری خورشیدی این پژوهشکده به مؤسسهٔ پژوهشی فرهنگ و هنر تغییر نام یافت.

• موزهٔ مکتب کمال الملک (شامل تالار ملک الشعرای بهار، تالار علی اسفرجانی، تالار جهانگیر ارجمند، تالار دیوار فتحعلیشاهی صف سلام)

«مکتب کمال‌الملک» اصطلاحی است برای توصیف آثار شاگردان کمال‌الملک و پیروان راه و روش او. مجموعه شاگردان استاد کمال‌الملک، بالغ بر ۷۰ تن می‌شوند که بیش از ۵۰ نفر آنان، به مراتب والای هنر دست یافتند.

به جهت طرح پیشنهادی موزه مکتب کمال الملک و انتخاب باغ موزه نگارستان به جهت سابقه فعالیت مدرسه صنایع مستظرفه در این مکان و با همت سازمان زیباسازی شهرداری تهران خوشبختانه تعدادی از مهم‌ترین آثار شاگردان برجسته مکتب کمال‌الملک خریداری شد. البته این آثار منحصر به دو نسل از پیروان این مکتب است که بخش عمده آن شاگردان مستقیم استاد و بخش دیگر را شاگردان مدرسه کمال‌الملک (نسل دوم) شامل می‌شوند[16].

• تالار منیر شاهرودی فرمانفرمائیان

نمایشگاه حاضر شامل ۵۱ اثر ارزنده از این هنرمند است که توسط وی در نشستی با حضور محمود نیلی احمدآبادی رئیس دانشگاه تهران، وقف مجموعه باغ موزه نگارستان دانشگاه تهران شد. این آثار به دلیل سبک خاص آن که نوعی از انتزاع هندسی است، ترکیبی از طرح‌های سنتی اسلامی و مدرن به شمار می‌رود. هم‌چنین ترکیب نقاشی‌های پشت‌شیشه‌ای سنتی، آینه‌کاری و اصول هندسه اسلامی توانسته با یک درک مدرن هنری، به این آثار امتیاز ویژه‌ای ببخشد. این نمایشگاه در ۲۴ آذر ۹۶ با حضور منیر شاهرودی فرمانفرمائیان، مسئولان، جمعی از هنرمندان و دوستداران هنر افتتاح شد و در معرض بازدید عموم قرار گرفت[16].

• گالری اعتماد

• دانشسرای عالی
• میدان بهارستان
• کاخ بهارستان
• عمارت مسعودیه
• دانشگاه تهران
• دانشکده هنرهای زیبا
• منیر شاهرودی فرمانفرمائیان
• کمال الملک
• تندیس‌های فردوسی
• پروین اعتصامی

میدان بهارستان، جنب متروی بهارستان، خیابان دانشسرا، خیابان شریعتمدار رفیع [2]

ساعت كاری مجموعه باغ موزه نگارستان:

• مجموعه موزه‌ها: از ساعت ۹ تا ۱۸
• محوطه باغ: از ساعت ۹ تا ۲۲
• کافه: از ساعت ۹ تا ۲۲

روزهای بازدید:

همه روزه بجز دوشنبه ها

• دوشنبه‌ها فقط مجموعه موزه‌های باغ تعطیل است، اما امکان بازدید از فضای سبز و محوطه باغ نگارستان و کافه و رستوران فراهم می‌باشد.

• بلیت ورودی برای اساتيد، دانشجویان و کارکنان دانشگاه تهران رایگان و برای سایر گروه‌های دانش‌آموزی و دانشجویی با هماهنگی پیشین و ارائه درخواست کتبی به باغ‌موزه نگارستان نیم بها می‌باشد.