آرداشس آوانسیان
آرداشس آوانِسیان (ارمنی: Արտաշէս Ավանեսյան) یا اردشیر (زادهٔ ۱۲۸۴ خورشیدی، رشت، ایران – درگذشتهٔ مهر ۱۳۶۹، ایروان، ارمنستان) از اعضای حزب کمونیست ایران و از مؤسسین حزب توده ایران بود.[1] او نماینده ارمنی‌های شمال ایران در دوره چهاردهم مجلس شورای ملی بین سالهای ۱۳۲۲–۱۳۲۴ خورشیدی بود.
آرداشس آوانسیان | |
|---|---|
 | |
| نماینده ارمنی‌های شمال و کلدانیان ایران در مجلس شورای ملی | |
| مشغول به کار امرداد ۱۳۲۳ – ۲۱ اسفند ۱۳۲۴ | |
| پس از | سهراب ساگینیان |
| پیش از | آرام بوداغیان |
| اطلاعات شخصی | |
| زاده | ۱۲۸۴ خورشیدی ۱۹۰۵ میلادی رشت، ایران |
| درگذشته | مهر ۱۳۶۹ ۱۹۹۰ (۸۴−۸۵ ساله) ایروان، ارمنستان |
| حزب سیاسی | حزب کمونیست ایران، حزب توده |
| محل تحصیل | دانشگاه کمونیستی زحمتکشان شرق |
| پیشه | سیاست‌مدار |
کودکی و جوانی
آوانِسیان در خانواده‌ای ارمنی در رشت به دنیا آمد. سالهای کودکی و نوجوانی‌اش را در زادگاهش گذراند. آرداشس بعد از چهار سال تحصیل در زمینهٔ داروسازی در آزمون این رشته شرکت کرد و شاگرد اول شد اما چون سنش به بیست سال نرسیده بود به او وعده دادند که در سال بعد دیپلم داروسازی را به او اعطا می‌کنند. از آنجایی که تحصیل در این رشته نیاز به زبان‌های انگلیسی، روسی و فرانسوی داشت او با هر سهٔ این زبان‌ها آشنایی پیدا کرد و توانست از عهدهٔ امتحان برآید و در این رشته شاگرد اول شود.
ورود به سیاست
آرداشس در زمانن تحصیل با انقلابیون جنگل همکاری می‌کرد. او در آخرین سال اقامتش در ایران و کار در داروخانه، اتحادیهٔ داروسازان را تشکیل داد و اگرچه افراد مسن تر از او هم وجود داشتند ادارهٔ آن را خود بر عهده گرفت.[2]
در سال ۱۳۰۲ خورشیدی (۱۸ سالگی) وارد حزب کمونیست ایران شد. پس از آن به شوروی رفته و در «دانشگاه کوتو» به تحصیل پرداخت. در سال ۱۳۰۵ خورشیدی به ایران بازگشت و به عضویت کمیتهٔ مرکزی سازمان جوانان کمونیست درآمد. در سال ۱۳۱۰ خورشیدی به ۱۰ سال زندان محکوم شد.
حزب توده
آوانسیان از مؤسسین حزب توده ایران در مهر ماه ۱۳۲۰ خورشیدی بود.[3] وی پس از اخراج عده‌ای از رهبری موقت حزب (پیش از کنگرهٔ اول) به عضویت کمیتهٔ مرکزی موقت درآمد.[4] او یکی از معرفین نورالدین کیانوری برای ورود به حزب توده در اردیبهشت ۱۳۲۱ بود.[5]
آوانسیان در انتخابات دورهٔ چهاردهم مجلس شورای ملی از حوزه انتخابیه ارامنه شمال و کلدانیان شرکت کرد. این انتخابات در اردیبهشت ۱۳۲۳ برگزار شد و او با کسب ۶۰۶۸ رآی از مجموع ۶۰۹۳ رأی که به صندوق‌ها ریخته شده بود، با تأیید انتخابات در امرداد ۱۳۲۳ به مجلس راه یافت[6] و از نمایندگان فراکسیون حزب توده در مجلس شد.
فرقه دموکرات
در سال ۱۹۴۵ میلادی (۱۳۲۴ خورشیدی)، او در آذربایجان شورشی را سازمان داد. بعدها پلیس ادعا کرد که مدارکی پیدا کرده که نشان می‌دهد او قصد خیانت داشته‌است. آوانسیان به رشت فرار کرد. سپس او مدیرکل دولت خلق آذربایجان شد. هنگامی که دولت پیشه‌وری سرنگون شد، او به شوروی گریخت. در ۱۸ می ۱۹۴۹ میلادی (۲۸ اردیبهشت ۱۳۲۸) در ایران دادگاهی به‌طور غیابی او را به اعدام محکوم کرد.[7]
سالهای پایانی
وی هنگامی که باخبر شد به جای حزب کمونیست، حزب توده را تأسیس کرده‌اند دلسرد شد و وقتی متوجه شد که یک مرکز مخفی کمونیستی ایجاد شده تا حزب توده و کمیته مرکزی آن را هدایت کند این طرح را پذیرفت.[8]
وی توسط کنگره اول حزب توده (مرداد ۱۳۲۳) به عضویت اصلی کمیتهٔ مرکزی درآمد و تا کنگرهٔ دوم حزب (اردیبهشت ۱۳۲۷) در این سمت باقی‌ماند. در پلنوم چهارم (تیر ۱۳۳۶) به عنوان عضو ناظر کمیتهٔ مرکزی و در پلنوم هفتم (دی ۱۳۳۹) مجدداً به عنوان عضو اصلی کمیتهٔ مرکزی حزب انتخاب شد. پلنوم دوازدهم (خرداد ۱۳۴۷) او را به عضویت هیئت اجرایی حزب درآورد. این آخرین سمت آوانسیان در حزب توده بود و تا پلنوم چهاردهم (دی ۱۳۴۹) دوام داشت. سرانجام وی در مهر ۱۳۶۹ در ایروان درگذشت.
پانویس
- نورالدین کیانوری در گفتگو با مصاحبه‌گر ناشناس (۱۳۷۱)، خاطرات نورالدین کیانوری، انتشارات اطلاعات، ص. ص ۶۷
- ارمنیان و مجلس از دورهٔ ششم تا بیست و چهارم قانون گذاری، فصلنامه فرهنگی پیمان - شماره ۴۸
- http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2012/02/120218_l44_tudeh_party_amuei_interview.shtml
- نورالدین کیانوری در گفتگو با مصاحبه‌گر ناشناس (۱۳۷۱)، خاطرات نورالدین کیانوری، انتشارات اطلاعات، ص. ص ۶۹
- نورالدین کیانوری در گفتگو با مصاحبه‌گر ناشناس (۱۳۷۱)، خاطرات نورالدین کیانوری، انتشارات اطلاعات، ص. ص ۷۲
- «مذاکرات جلسه ۷۱ دوره چهاردهم مجلس شورای ملی ۲۳ مهر ۱۳۲۳».
- Ladjevardi, Habib. Labor Unions and Autocracy in Iran. Contemporary issues in the Middle East. Syracuse, N.Y. : Syracuse University Press, 1985. pp. 260-261
- اردشیر آوانسیان (۱۳۶۹)، خاطرات ۱۳۲۰–۱۳۲۶، انتشارات حزب دمکراتیک مردم ایران، ص. ص ۶۲
منابع
- خاطرات آرداشس آوانسیان از اعضای گروه ۵۳ نفر، به کوشش علی دهباشی، انتشارات شهاب
- «ارمنیان و مجلس از دورهٔ ششم تا بیست و چهارم قانون گذاری (۱)». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ ژانویه ۲۰۱۵.
- فاطمه معزی. «آرداشس آوانسیان» (PDF).