ژوپیتر
در اساطیر رومی، ژوپیتر یا ژُو یا ژووه، خدای خدایان یا پادشاه خدایان بود. همین‌طور، خدای آسمان و خدای آذرخش‌های آسمانی (خدای رعد) محسوب می‌شد. همسان و معادل او در پانتئون خدایان یونان، زئوس بود. او را یوپیتر یا آیوپ پیتر یا دیِزپیتر نیز نامیده‌اند و همچنین از او با عنوان اپتیموس ماگزیموس به معنای «بهترین و بزرگترین پدرخدا» نیز نام برده‌اند و او را به عنوان ایزد پشتیبان روم باستان ستوده‌اند، خدایی که فرمانروایی او بر مبنای قوانین و نظم اجتماعی بنا شده بود. او خدایی بود که به همراه خواهر/همسر خود، ژونو، بر سه‌گانه یا تریاد کاپیتولین ریاست می‌کرد.
| یوپیتر ( ژوپیتر) | |
|---|---|
| خدای آسمان و خدای آذرخش‌های آسمانی | |
| عضو the Archaic و Capitoline Triads | |
 پیکرهٔ مرمر یوپیتر (ژوپیتر) ح. 100 AD[persian-alpha 1] | |
| نام‌های دیگر | Jove |
| محل سکونت | رم |
| نماد | Lightning bolt، عقاب، بلوط |
| همسر/همسران | یونو |
| والدین | ساترن و Ops |
| خانواده | Roman tradition: یونو، سرس (اسطوره‌شناسی)، وستا (اسطوره‌شناسی) Greco-Roman: پلوتون (اسطوره‌شناسی) و نپتون (اسطوره‌شناسی) |
| مارس (اساطیر)، وولکان، بلونا، Juventas | |
| برابرِ یونانی | زئوس |
یوپیتر ( ژوپیتر )همچنین پدر ایزد مارس به‌شمار می‌آمد و این فرزند از ازدواج او با ژونو متولد شده بود. براین اساس، یوپیتر ( ژوپیتر)پدربزرگ رموس و رومولوس که بنیانگذاران افسانه‌ای رم بودند، به‌شمار می‌آمد. یوپیتر (ژوپیتر )در دین رم باستان مورد پرستش و احترام قرار داشت و هنوز هم در آیین نئوپاگانیسم رومی، پرستش می‌شود. او همراه با برادران خویش، نپتون و پلوتو، فرزندان ساتورن، به‌شمار می‌آمدند. او همچنین برادر/شوهر سرس (دختر ساتورن و مادر پروسرپینا)، برادر وریتاس (دختر ساتورن) و پدر مرکوری به‌شمار می‌آمد.[1]
توجه شود که در متن فوق، تقریباً تمامی نام‌هایی که بعدها بر روی سیاره‌های منظومه خورشیدی نهاده شدند، مورد اشاره قرار گرفته‌اند. از جمله: یوپیتر ، ژوپیتر (هرمز)، مارس (بهرام)، ساتورن (کیوان)، نپتون (نپتون)، پلوتو (پلوتون)، مرکوری (تیر).
نام‌شناسی
نام یوپیتر (ژوپیتر )از ریشه نیا-هندواروپایی *dyeu-peter است که بخش نخست آن dyeu همریشه با دیو در فارسی و به معنی ایزد است و بخش دوم peter همریشه و هم‌معنی با پدر در فارسی است. بر این پایه، یوپیتر (دیوپدر) به معنای پدر ایزدی و پدر آسمانی است.[2]
نام ایزد دیوس پیتا (Dyaus Pita) در سانسکریت و زئوس یونانی نیز از همین ریشه (با معنی دیوپدر) است.[3]
پیشینه
به هنگام قدرت یافتن امپراتوری رم، یوپیتر ( ژوپیتر) نیز، همپای همتای یونانی خویش، زئوس، به شکوهمندترین جایگاه خویش دست یافت. با این همه یوپیتردر مقایسه با زئوس از خاستگاهی فروپایه‌تر برخوردار بود و همانند نخستین رومی‌ها از لاتیوم [از شهرهای جنوب غربی رم] منشأ گرفته بود. نیایشگاه یوپیتر در جائی قرار داشت که اکنون در جانب شرقی دریاچه آلبانو و در مونته کاوو واقع است و نزدیک محل ایجاد کاخ تابستانی پاپ قرار می‌گیرد. البته اکنون از این پرستشگاه اثری بر جای نمانده و جای آن را دیر زنان راهب و جایگاه فرستنده تلویزیون رم گرفته‌است.
یوپیتر (ژوپیتر)خدای بزرگ [و خدای خدایان] بود و در گذر زمان به ایزد برتر کنفدراسیون چهل و نه شهر لاتین مبدل گشت و نیایشگاه او جایگاه برگزاری جشن‌های بهاری و خزانی شد.[4]
شرح
یوپیتر یا ژوه یا یووه، خدای بزرگ و برترین خدا در پانتئون یا مجمع خدایان رمی بود. احتمالاً او در اصل، یک خدای اتروسکی بود [اتروسکی‌ها از اقوام کهن ایتالیا به‌شمار می‌آمدند]، اما نام او و جنبه‌های اصلی شخصیتش، شباهت و همسانی بسیار نزدیکی با زئوس یونانی نشان می‌دهد. او خدای آسمان به‌شمار می‌آمد، و در این نقش همان یوپیتر لوستیوس یا آورندهٔ روشنایی بود و ایامی که ماه در آسمان کامل بود، یعنی ایام ایدس [روزهای مقدس و خجسته در گاهشماری رم باستان]، به او اختصاص داشت. او همچون زئوس با باران و رعد و برق در ارتباط بود و در قدیمی‌ترین پرستشگاه او در رم یک لاپیدس سیالیسس [سنگ سیسیل یا چخماق] بود که باور داشتند شکل سنگ‌شدهٔ آذرخش‌های اوست. در سرتاسر ایتالیا بر قلهٔ مکان‌های مرتفع و در جاهایی که مورد اصابت صاعقه قرار گرفته بود، پرستشگاه‌های برای بزرگداشت او ساخته بودند.[5]
هیئت‌های مختلف
یوپیتر در کاپیتول به چند هیئت متفاوت نیایش می‌شد:
یوپیتر فرتریوس
یوپیتر فِرتریوس یا یوپیتر پیروز، کهن‌ترین هیئت مورد پرستش یوپیتر بود. می‌گویند رمولوس بعد از شکست سابین، شهریار اکرون، بسیاری از سلاح‌ها و غنایمی را که بدست آورده بود، به معبد یوپیتر هدیه داد.[6]
یوپیتر الیشیوس
یوپیتر در نقش خدای تندر و صاعقه، ژوپیتر الیسیوس یا یوپیتر الیشیوش نام داشت. این نام از فعل elicere به معنی جذب کردن و فروکشیدن گرفته شده‌است. یوپیتر در این هیئت است که آذرخش را از آسمان فرومی‌فرستد و جادوگران با یاری او، تندر را هدایت می‌کنند. از همین دوره‌است که عنوان خدای جل و علا یا همان: Peo Optium (D.O.M) Maximo به وی داده می‌شود. این عنوان [که همان اپتیموس ماگزیموس می‌باشد] بعدها به آیین مسیح نیز راه می‌یابد. پرستش این هیئت از یوپیتر ، کیشی بود که در کوئیرینال رواج داشت و با نیایش ژونو و مینرو همراه بود.[6]
یوپیتر استاتور
یکی از پرستشگاه‌های یوپیتر که بنای آن به رومولوس نسبت داده می‌شد، در جنوب فوروم و جایی که طاق تیتوس در آنجا قرار دارد، بنا شده بود. این پرستشگاه به یوپیتراستاتور یا یوپیتر بازدارنده اختصاص داشت و این نام از آنجا منشأ می‌گیرد که یوپیتر در پاسخ به نیایش رومولوس به درگاه او، رومن‌ها را از فرار در برابر سابین‌ها بازداشت و در این نبرد پیروز شد.[6]
یوپیتر لوستیوس
یوپیتر در نقش خدای آسمان، همان یوپیتر لوستیوس یا آورندهٔ روشنایی بود و ایامی که ماه در آسمان کامل بود، یعنی ایام ایدس [روزهای مقدس و متبرک در تقویم رم باستان]، به او اختصاص داشت.[7]
یوپیتر ژونو و مینرو
یوپیتر در ترکیب با نقش همسران خویش، یعنی ژونو و مینرو، یوپیتر ژونو و مینرو نیز نام گرفته‌است.[8]
یوپیتر اعظم
یوپیتر در تحولات نقش خویش و به ویژه در همانندی با زئوس در گذر زمان به یوپیتر اعظم تبدیل گردید.[8]
نقش‌های دیگر
یوپیتر ( ژوپیتر ) فقط یک الوهیت محافظ و پشتیبان قوم نبود، بلکه حافظ و نگهبان اخلاقیات عمومی و ناظر و ضامن سوگندها، قراردادها، عهدنامه‌های اتحاد و جنگ‌ها بود. همچنین وظایف اخلاقی و دینی شهروندان نسبت به خدایان، کشور و خانواده‌هایشان به او مربوط می‌شد. جشن تقدیس او هر ساله در سیزدهم سپتامبر یعنی همان روزی که کنسول‌های جمهوری رم، رسماً آغاز به کار می‌کردند، برپا می‌شد.
او بعدها به ایزد پشتیبان امپراتوران تبدیل شد و به همین عنوان، در سرتاسر امپراطوری رم مورد پرستش قرار گرفت.[9]
پانویس
- مشارکت کنندگان ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۰
- Online Etymology، بازدید: مارس ۲۰۱۱.
- همان.
- اساطیر رم، اثر: استیوارد پرون، ترجمه: محمدحسین باجلان فرخی، چاپ اول، صفحه: ۱۷
- اساطیر جهان از مؤسسه لاروس(۲)، زیرنظر: پی یر گریمال، ترجمه: مانی صالحی علامه، چاپ اول، صفحه: ۱۰۹ و ۱۱۰
- اساطیر رم، اثر: استیوارد پرون، ترجمه: محمدحسین باجلان فرخی، چاپ اول، صفحه: ۱۹
- اساطیر جهان از مؤسسه لاروس(۲)، زیرنظر: پی یر گریمال، ترجمه: مانی صالحی علامه، چاپ اول، صفحه: ۱۰۹
- اساطیر رم، اثر: استیوارد پرون، ترجمه: محمدحسین باجلان فرخی، چاپ اول، صفحه: ۲۰
- اساطیر جهان از مؤسسه لاروس(۲)، زیرنظر: پی یر گریمال، ترجمه: مانی صالحی علامه، چاپ اول، صفحه: ۱۱۰
جستارهای وابسته
منابع
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Jupiter (mythology)». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۰.
- استیوارد پرون (۱۳۸۱)، اساطیر روم، ترجمهٔ باجلان فرخی، تهران: انتشارات اساطیر، شابک ۹۶۴-۳۳۱-۱۱۰-۴
- جان پی یر گریمال (۱۳۸۶)، اساطیر جهان از مؤسسه لاروس، ترجمهٔ مانی صالحی علامه، تهران: نشر مهاجر، شابک ۹۶۴-۸۸۶۱-۳۹-۰
| ایزدان |  | |
|---|---|---|
| ایزدهای انتزاعی | ||
| پایه‌گذاران افسانه‌ای | ||
| متون | انه‌اید (اثر ویرژیل) • دگردیسی‌ها و فاستی (اثر اووید) • سوگ‌نامه‌ها، کتاب ۴ (اثر پروپرتیوس) • الاغ طلایی (اثر آپولیوس) | |
| مفاهیم | ||
- With 19th-century additions of drapery، عصای سلطنتی، عقاب وویکتوریا (اساطیر)