نسل قلم

نخستین ایده‌های ترجمه مجموعه نسل قلم در نیمه دهه شصت شکل می‌گیرد. خشایار دیهیمی در روایت آن روزها گفته‌است: «من از سال ۱۳۶۵ در انتشارات انقلاب اسلامی ویراستار کتاب تاریخ تمدن اثر ویل دورانت بودم. پایان ویرایش آن مجموعه، ویراستاری فرهنگ مشاهیر جهان را پیشنهاد کردند و من همراه تیم چندنفره چهار سال روی فرهنگ مشاهیر جهان کردیم، یک‌باره با تغییر مدیریت انتشارات انقلاب اسلامی مواجه شدیم و نه تنها آن پروژه متوقف شد بلکه من نیز بیکار شدم. به کارهای متفرقه مشغول شده بودم تا اینکه جناب بانکی و میرزایی به من پیشنهاد کردند تا کمک کنم و مجله «نگاه نو» در بیاید.»[12]

پس از چندی انتشار مجله نگاه نو کار تمام وقت او شد؛ در این‌باره گفته‌است: «در مجله نگاه نو، یک بخش ادبیات داشتیم که در هر شماره اختصاص به معرفی یک نویسنده داشت. فکر نسل قلم در آنجا پایه‌ریزی شد. ما با استفاده از مجموعه دائرةالمعارف اسکریتر هر شماره ۲۰ تا ۵۰ صفحه را به معرفی یک نویسنده اختصاص می‌دادیم و مقاله‌های آن مجموعه را ترجمه می‌کردیم. بعد بنا به دلایلی که نمی‌شود توضیح داده کار من در نگاه نو متوقف شد و من بیکار شدم. فکر کردم که می‌شود همان کاری را که در بخش ادبی نگاه نو انجام می‌دادیم به صورت مستقل و در قالب کتاب ادامه دهم. به بسیاری از ناشران پیشنهاد دادم که این کار را ادامه دهیم و هر ماه دو جلد از این مجموعه را منتشر کنیم و جلو برویم. اما به هر ناشری که مراجعه می‌کردم و بدبین بود و می‌گفت این کار در ایران شدنی نیست. کار دنباله‌دار امکان‌پذیر نیست. می‌گفتند در ایران خیلی‌ها مدعی انتشار مجموعه شدند اما نتوانستند.»[13]

سرمایه نشر نسل قلم

پیشنهاد دوستم آرمان امید قبض‌هایی چاپ کردیم، آن‌ها را بین دوستان و آشنایان و مردم فروختیم و کتاب‌ها را از این طریق پیش‌فروش کردیم و پولی فراهم شد تا کار انجام و منتشر شد. شش جلد اول مجموعه را به قیمت مجموعاً ۶۰۰ هزار تومان پیش فروش کردیم؛ یعنی هر جلد صدتومان، بدین ترتیب با همت «آرمان امید» و بعد با همکای دوست دیگرم حسن ملکی که دفتری در اختیار ما گذاشت کار پیش رفت و دوست دیگرم بهرام داوری هم طراحی جلد کتاب‌ها را بر عهده داشت و من به ایشان بسیار مدیونم و باید همین‌جا از ایشان هم یاد کنم. کلا همه مجانی کار می‌کردند؛ به عشق این‌که مجموعه نسل قلم منتشر شود.[14]

استقبال از مجموعه آثار نسل قلم بسیار چشم‌گیر بود و هر مجلد از این مجموعه با شمارگان ۳ هزار نسخه منتشر می‌شد. در مقدمه چاپ نخست این مجموعه برای ترغیب بیش‌تر مردم به خرید و حمایت از انتشار آثار نسل قلم عنوان می‌شد؛ ناشر کتاب‌های نسل قلم مخاطب‌ها و خوانندگان هستند با پیش خریدی که آثار می‌کنند. با انتشار سی‌امین مجلد از مجموعه نسل قلم کریم امامی با انتشار یادداشتی در مجله کلک این اقدام را تحسین کرد و از آن به عنوان «شق‌القمر» در نشر مجموعه کتاب در ایران یاد کرد. در چاپ نخست یک‌صد و ده مجلد کتاب منتشر شد و چاپ دوم با همکاری نشر ماهی و تجدیدچاپ سوم با همکاری فرهنگ نشر نو قریب نیم میلیون نسخه از کتاب‌های این مجموعه فروش رفته‌است.[15][16][17]

گلی امامی دربارهٔ این مجموعه نوشت:[18] مجموعه نسل قلم - نشر نشانه با همکاری دفتر ویراسته- حدود ۲۰ سال پیش به ابتکار و همت جناب خشایار دیهیمی منتشر شد، که رسالتش در زندگی، پیشبرد خرد و شعور جامعه است. هدف مجموعه معرفی موجز و مشروحی از مهم‌ترین نویسندگان و متفکران ادبیات جهان بود. درحقیقت این جزوه‌ها، برگرفته از مدخل‌های دایرةالمعارف ادبیات جهان از انتشارات اسکریبنر است که تا سال ۱۳۷۲، ۳۴ جلد آن منتشر شده بود. هشت جلد دربارهٔ نویسندگان آمریکایی، ۹ جلد دربارهٔ نویسندگان بریتانیایی، دو جلد در معرفی نویسندگان یونان و روم باستان، ۱۴ جلد مختص نویسندگان اروپایی و سرانجام سه جلد دربارهٔ نویسندگان آمریکای لاتین. قاعده نوشتن این مدخل‌ها معرفی و بررسی تمام آثار هر نویسنده در ۱۵ تا ۲۰ هزار کلمه بود. خود انتشارات اسکریبنر هم ابتدا این معرفی‌ها را به صورت جزوه‌هایی منتشر کرد که بعداً تبدیل به کتاب شد. همانند فکر اولیه جزوه‌های انگلیسی، قرار بود مجموعه فارسی نیز در ۳۰۰ عنوان مورد نیاز خواننده ایرانی هر ماه حداقل دو عنوان منتشر شود و سرانجام به شکل دایره المعارفی منسجم و منتشر شود. فکر می‌کنم هر چند عنوانی هم که چاپ شد، در آن زمان کارستان بود.[19][20]

در مقدمه چاپ نخست کتاب‌های مجموعه نسل قلم و معرفی آن آمده‌است: «مجموعه‌ای که تحت عنوان نسل قلم عرضه می‌شود، در واقع ترجمه مقالات دائرةالمعارف ادبیات جهان است که ۳۶ جلد آن تاکنون منتشر شده‌است. برخی از این مقالات قبلاً به صورت جزوه‌های مستقل دانشگاهی چاپ شده بودند. جزوه‌های مربوط به نویسندگان بریتانیایی را انجمن فرهنگی بریتانیا، و جزوه‌های مربوط به نویسندگان آمریکایی را دانشگاه مینسوتا انتشار دادند. انتشارات اسکریبنر از سال ۱۹۷۴ درصدد برآمد که این جزوه‌ها را پس از تکمیل و حک و اصلاح و افزودن - مقالات بسیار دیگر، به صورت کامل‌ترین دائرةالمعارف ادبیات و نویسندگان درآورد. بدین ترتیب تا سال ۱۹۹۲ مجموعه مربوط به نویسندگان آمریکایی را در ۸ جلد، مجموعه مربوط به نویسندگان بریتانیایی را در ۹ جلد، مجموعه مربوط به نویسندگان یونان و روم باستان را در ۲ جلد و مجموعه مربوط به نویسندگان اروپایی را در ۱۴ جلد منتشر کرد و سپس مجموعه‌ای ۳ جلدی نیز دربارهٔ نویسندگان آمریکای لاتین بر آن افزود. اسکریبنر قول داده‌است که با جلدهایی تازه این مجموعه را کامل‌تر کند. در حال حاضر مجموعه انتشار یافته بیش از ۶۰۰ نویسنده را در بر می‌گیرد. نگارش هر یک از مقاله‌ها به پژوهشگری واگذار شده که عمری را صرف ادبیات و خصوصاً نویسنده موردنظر، کرده‌است. در میان این افراد به نام‌های آشنایی چون تی.اس. الیوت، هربرت رید، مارتین اسلین، ژرمن بره، فرنک کرمود و … برمی‌خوریم. چارچوب مقاله‌ها را چنان تعیین کرده‌اند که در آنها حتماً ولو به اجمال، همه آثار نویسنده بررسی شود- آثار مهم‌تر با تفصیل بیشتر و رابطه زندگی نویسنده و زمانه‌اش نیز با آن آثار و پیامدها و تأثیرات بعدی آن در ادبیات روشن گردد.»[21]

مجموعه نسل قلم دربرگیرنده یکصد و ده عنوان کتاب دربارهٔ نویسندگان مختلف جهان است. این بخش از مقاله که فهرست کتاب‌هاست به تدریج تکمیل می‌شود.[22][23][24][25] برای تسهیل در دسترسی جدول‌ها بر اساس ترتیب الفبایی تنظیم می‌شود.

الف

ب

پ

ت، جیم، چ، ح و خ

دال، ذال، ر، ز، سین

خشایار دیهیمی