مارکو گریگوریان

مارکو گریگوریان ارمنی: Մարկոս Գրիգորեան‎; با نام هنری گریگوری مارک (ارمنی: Գրիգորի Մարկ‎) زاده ۵ دسامبر ۱۹۲۵ – درگذشته ۲۷ اوت ۲۰۰۷) هنرمند، هنرپیشه سینما، معلم، صاحب گالری، و مجموعه دار ایرانی-ارمنستانی که در هنر مدرن ایرانی ایفا نمود.[6]

مارکو گریگوریان
استودیوی خیابان ۱۴ام، نیویورک سیتی، ۱۹۶۲
زادهٔ۵ دسامبر ۱۹۲۵
۱۴ آذر ۱۳۰۴ خورشیدی
تعمید شدهکروپتکین، کراسنودار اتحاد شوروی
درگذشت۲۷ اوت ۲۰۰۷ (۸۱ سال)
۵ شهریور ۱۳۸۶
ایروان ارمنستان
علت درگذشتایست قلبی
آرامگاهقطعه هنرمندان ارمنستان
محل زندگیایران
ایتالیا
ایالات متحده آمریکا
ارمنستان
دیگر نام‌هاگریگوری مارک
شهروندیایرانی ارمنی‌تبار
تحصیلاترشته نقاشی[1]
محل تحصیلدانشگاه رم[2]
پیشهنقاشی هنرشناسی و بازیگری
سال‌های فعالیتسینما: ۱۳۴۰–۱۳۵۵[3]
سازمانمدرس رشتهٔ نقاشی در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران[4][5]
همسر(ها)فلورا آدامیان (‎۱۹۵۵–۱۹۶۰)
(به ارمنی: Ֆլորա Ադամյան)
فرزندانسابرینا (‎۱۹۵۶–۱۹۸۶)
(به ارمنی: Սաբրինա)
جایزه(ها)شهروند افتخاری ایروان
وبگاه

ابتدای زندگی و خانواده

مارکو گریگوریان در یک خانواده ارمنی در روز شنبه ۵ دسامبر ۱۹۲۵ (۱۴ آذر ۱۳۰۴) در کروپتکین، کراسنودار روسیه دیده به جهان گشود.[7][8] والدین وی باگرات گریگوریان و شوشانیک مانگویان (هر دو اصالتاً اهل قارص در ارمنستان غربی و زاده ۱۸۸۸ میلادی) نام داشتند.[9]

مارکو کوچکترین در میان سه فرزند خانواده بود.[10][11] و یک خواهر به نام گوهاریک (زاده ۱۹۱۸) و یک برادر به نام آندرانیک (زاده ۱۹۲۰) داشت.[12]

در سال ۱۹۳۰ (۱۳۰۹) همراه خانواده‌اش به ایران مهاجرت نمود.[13][14][15] و در شهر تبریز سکونت گزید.[16]

پس از فوت مادرش خانوادهٔ او به تهران عزیمت نمود.[17][18] و پس از چند سال به اصفهان رفت.[19]

سفر به ایتالیا

گریگوریان در سال ۱۹۵۰ (۱۳۲۹) عازم ایتالیا گردید[20] و در آکادمی هنرهای زیبای رم به تحصیل پرداخت.[21]

فعالیت‌ها

نگارخانه استتیک

پس از بازگشت از ایتالیا در سال ۱۹۵۴ (۱۳۳۳) اقدام به تأسیس نگارخانه استتیک[persian-alpha 1] در خیابان فردوسی تهران نمود.[22][23] و نمایشگاه‌های متعددی را برای نقاش‌های مختلف در آنجا برگزار نمود و به این ترتیب در محیط کوچک و در بسته، فضایی مناسب برای ارائه دستاوردهای هنر معاصر، بالاخص هنر مدرن به وجود آورد.[24]

گردآوری نقاشی قهوه‌خانه‌ای

یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های این هنرمند گردآوری آثار هنری سنتی ایران است. مخصوصاً جمع‌آوری تابلوهای نقاشی که به نقاشی قهوه‌خانه معروف شده‌اند.[25] مارکو، تنها بازماندگان نقاشی قهوه‌خانه‌ای را در تهران یافت و از طریق سفارش پرده‌های نقاشی از آن‌ها حمایت نمود تا دوباره نقاشی را شروع کنند و به آن‌ها اسم نقاشان «دوره‌گرد» را داد.[26] مارکو از ارزش و اهمیت نقاشی قهوه‌خانه‌ای و علی‌الخصوص جایگاه ارزشمند نخستین بانیان آن - حسین قوللر آغاسی و محمد مدبر - به خوبی آگاه بود و با گردآوری آثار استادان این شیوه نقاشی - از قهوه‌خانه‌ها و از گوشه و کنار کشور نمایشگاهی در «خانه ایران» پاریس ترتیب داد که سخت مورد استقبال قرار گرفت و سپس توسط موزهٔ نگارستان تهران خریداری گردید.[27] بدین ترتیب نقاشی قهوه‌خانه به عنوان یکی از شاخه‌های هنرهای تجسمی در فرهنگ مردمی ما، توجه عموم را برانگیخت.[28]

دوسالانه تهران
دوسالانه تهران

مارکو در سال ۱۹۵۸ (۱۳۳۷) به عضویت هیئت داوری بین‌المللی دوسالانه ونیز برگزیده شد،[29] در پی این امر، در سال ۱۳۳۷، پس از مراجعت به ایران، با نظر به دوسالانه ونیز، در فصل بهار اولین دوسالانه[persian-alpha 2] ایران را بنیاد نهاد که تا پنج دوره ادامه داشت. در همین سال با قید این که آثار مارکو شایستهٔ جایزه اول بینال بود، اما چون او در برپایی این نمایشگاه اصلی را داشته‌است کارهایش خارج از مسابقه قرار می‌گیرند؛ لذا جایزه اول - مدال افتخاری نصیب وی نمی‌شود.[31]

در ادامه، به کوشش وی، و با همکاری اداره کل هنرهای زیبا، دوسالانه تهران برای نخستین بار شکل گرفت.[32]

اقامت در ایالات متحده

و در سال ۱۹۶۲ (۱۳۴۱) به نیویورک رفت.[33] شهر نیویورک روی شخصیت هنری گریگوریان سرمایه‌گذاری نمود و حساب باز کرد و او تبدیل به یک استاد در کارهای بافت و ترکیبی شد.[34]

هنرمندی به نام ایلسا گتز[persian-alpha 3] از او حمایت نمود[35] و مارکو با کار شبانه‌روزی موفق شد تا تعداد قابل توجهی از آثار کاهگلی خود را خلق نماید[36] و از این طریق بتواند نظر گالری داران را برای راه اندازی نمایشگاه جلب نماید.[37]

تدریس

در سال ۱۹۷۰ (۱۳۴۹) مارکو به عنوان استاد میهمان، به دانشگاه تهران دعوت و به هیئت استادان دانشکده هنرهای زیبا پیوست.[38][39]

گروه آزاد

گروه آزاد نقاشان و مجسمه‌سازان در آبانماه ۱۳۵۳ (۱۹۷۴) تشکیل شد و اعضا گروه عبارت بودند از:'[40]'[41][42] فرامرز پیلارام، میر عبدالرضا دریابیگی، مسعود عربشاهی، مارکو گریگوریان، سیراک ملکنیان، مرتضی ممیز و غلامحسین نامی.

این گروه چهار نمایشگاه ترتیب داد و در هر یک از آن‌ها تجربه‌های جدید از هنرهای تجسمی را ارائه نمود که راه گشایی برای هنرمندان جوان گردید.[43]

گروه آزاد نقاشان و مجسمه سازان اهداف خود را در کاتالوگ نمایشگاه، تحت عنوان «آبی» در موارد زیر برشمرده‌اند:[44]

  • ایجاد مرکز هنرمندان هنرهای تجسمی. اعضاء این مرکز تمام هنرمندان را در تمام زمینه‌های ممکن و مختلف هنرهای تجسمی در بر می‌گیرد.
  • ایجاد امکانات تعاونی، انتشاراتی، فعالیت‌ها و تبادلات فرهنگی و هنری و معرفی آثار اعضاء این مرکز
  • همکاری نزدیک با سازمان‌ها، کمیته‌ها و گالری‌های هنری ایرانی و خارجی جهت به وجود آوردن امکانات مفید دیگر برای هنرمندان ایران.

گروه آزاد نقاشان و مجسمه سازان حداقل سه بار در هر سال آخرین تجربیات خود را همراه با آثاری از هنرمندان میهمان، به نمایش می‌گذاشت.[45]

گالری آرشیل گورکی

در سال ۱۹۷۸ (۱۳۵۷) در زمان افتتاح موزه هنرهای معاصر، نلسون راکفلر[persian-alpha 4] کارهای گریگوریان را تحسین و چهار اثر از وی خریداری نمود.[46] راکفلر یک اثر کاهگلی دیگر از گریگوریان از گالری گورکی نیویورک خریداری کرد و به موزهٔ هنرهای مدرن نیویورک بخشید.[47]

مارکو مجموعهٔ ارزندهٔ خود را که از ایران برده بود، در این گالری به نمایش گذاشت.[48] این مجموعه دربرگیرنده طیف وسیعی از آثار هنری قدیم و جدید ایران، از ساخت‌های مفرغی تا تابلوهای زندیه و قاجاریه و تابلوهای شاهنامه‌ای آندره سوروگین (درویش) و نقاشی‌های عامیانه ایران و پرده‌هایی از نقاشان معاصر بود.[49]

و در سال ۱۹۸۰ (۱۳۵۹) در نیویورک، «گالری گورکی» را به یاد نقاش ارمنی - آرشیل گورکی دایر نمود[50][51] و نمایشگاه‌های مختلفی از آثار کاهگل در این گالری بر پا نمود.[52]

اقامت در ارمنستان
مارکو گریگوریان در حال بافتن قالی یکی از نقش‌های خود متأثر از نقش‌های اورارتو

بعد از آن مارکو گالری دیگرش را در منطقه ییلاقی گارنی[persian-alpha 5] با هدف دعوت از هنرمندان کشورهای مختلف برای خلق آثار خود دایر نمود.[53] تا بحال هنرمندانی چند از کشورهای مختلف بدانجا رفت‌وآمد داشته‌اند و آثاری که در آنجا خلق شده به نقاط مختلف دنیا برده شده‌اند.[54]

در روستای گارنی که در کوه‌های سر به فلک کشیده قرار دادر و زمانی شکارگاه خسرو پرویز بود با کمک مارکو گریگوریان کارگاه فرش‌بافی تأسیس گردید[55] که طرح‌های فرش جدید او را که الهام گرفته از نقش‌های شوش و اورارتو است می‌بافند[56] و به‌طور کلی با نقش‌های فرش ارمنی متفاوتند. برای او این فعالیت جدای از کارهای نقاشی و آثار تجسمی اوست.[57]

آخرین فعالیت‌های هنری او به جز «موزهٔ خاورمیانه» که اصلی‌ترین فعالیت هنری اوست، شرکت در نمایشگاه‌های بینال گیومری (ارمنستان) و همچنین شرکت در «نمایشگاه گرجستان» بوده‌است.[58]

آثار نقاشی

مارکو دوره‌های مختلف فعالیت در زمینهٔ نقاشی داشته از جمله: تابلوهای پست‌امپرسیونیستی که پس از بازگشت از ایتالیا به وجود آورد، دورهٔ کوره‌های آدم‌سوزی اردوگاه آشویتس[persian-alpha 6]، دورهٔ مظاهر زندگی روزمره از قبیل دیزی، آبگوشت، نان سنگک، پسته و غیره، و در آخر دوره تابلوهای کاهگلی و آثاری که به آن تعلق دارند.[59] به‌طور کلی وی فردی پیشروتر از زمانهٔ خود بود.[60]

موزه خاورمیانه
موزه هنری خاور نزدیک

او می‌گوید:

«هنرمند طی سال‌ها با گردآوری مجموعه‌ای از با ارزش‌ترین آثاری هنری و با صرف مخارج زیاد به دنبال مامن اصلی می‌گردد. زمانی می‌رسد که احساس می‌کند مجموعه‌ای از فرهنگ و هنر یک ملت را با خود دارد و اینک باید این ودیعه به تاریخ هنر ملت بازگردانده شود تا نمایشگر ریشه‌های گمشده آن باشد.»[61]

وی مجموعهٔ کم‌نظیر را که طی چهل سال گردآوری شده بود بالغ بر پنج هزار قطعه است را در سال ۱۳۷۲ ۱۹۹۳ به نام «موزه خاور نزدیک سابرینا و مارکو گریگوریان» در ارمنستان دایر نمود.[62][63]

آثار

آثار گریگوریان در موزه ها و چندین مجموعه‌ شخصی و عمومی نگهداری می‌شوند از آن جمله اند:[64][65][66][67][68][69]

آثار او در موزه هنرهای مدرن[persian-alpha 7] نیویورک، موزه ملی ایتالیا در رم، موزه هنرهای معاصر تهران و موزه هنرهای معاصر کرمان، موزهٔ ملی ارمنستان، موزهٔ سردارآباد ارمنستان، موزهٔ هنرهای مدرن ارمنستان، موزهٔ پاراجانف ارمنستان و همچنین در مجموعه‌های شخصی نلسن راکفلر (شاهکارهای هنر مدرن نیویورک)، مجموعهٔ بانک مرکزی قبرس[persian-alpha 8] نیکوزیا و

یکی از قالیچه‌های مارکو گریگوریان
متن عنوانمتن عنوانموادابعادمجموعه یا محل نگهداریسال
۸۰ * ۸۰ سانتیمترEarthwork۱۹۷۲
۱۸۳ * ۸۰ سانتیمتر۱۹۸۲–۱۹۸۸
۶۳٫۵ * ۶۵ سانتیمتر۱۹۷۹
۱۰۸ * ۶۱ سانتیمتر۱۹۶۵
۵۸٫۵ * ۷۹ سانتیمتر۱۹۶۳
سانتیمتر۱۹۶۶
سانتیمتردهه ۱۹۷۰
سانتیمتردهه ۱۹۶۰
سانتیمتر۱۹۶۱
سانتیمتر۱۹۸۸
سانتیمتر۱۹۸۸
سانتیمتر۱۹۶۳
سانتیمتر۱۹۶۸
سانتیمتر۱۹۶۷
سانتیمتر۱۹۶۸
سانتیمتر۱۹۶۶
سانتیمتر۱۹۶۳
سانتیمتر۱۹۶۶
سانتیمتر۱۹۶۴
سانتیمتر۱۹۸۶
Portrait of Sohrab Sepehriروغن روی بوم۱۱ * ۱۶ سانتیمترکلکسیون خصوصی تهران۱۹۶۷
Jacklinروغن روی بوم۷۰ * ۶۰ سانتیمترموزه خاور دور ایروان۱۹۵۲
Rostam and Ashkbous seriesروغن روی بومسانتیمترکلکسیون خصوص تهران۱۹۵۵
"The Never River"روغن روی بوم۷۹ * ۶۳ سانتیمترموزه خاور دور۱۹۵۳
Spiral, Alfa Omegaکاهگل روی بوم۷۰ * ۷۰ سانتیمترکلسیون هنرمند نیویورک۱۹۷۳
Portait of Vartoush, Archile Gorky's sisterروغن روی بومسانتیمترموزه خاور دور۱۹۸۴
Homeward Boundروغن روی بوم۶۰ * ۴۵ سانتیمترموزه خاور دور۱۹۵۳
Portait of Garlen Mouradian Archile Gorky's Nephewروغن روی بومسانتیمترموزه خاور دور۱۹۸۴
i &ii) Untitled (Nude Couple) iii) Untitled...سانتیمتر۱۹۵۹
Li Ling Ai “The Royal Look”سانتیمتر۱۹۹۱
Nude Womanسانتیمتر۱۹۷۴
FLUTISTAسانتیمتر۱۹۵۳
Musicianسانتیمتر۱۹۵۳
Riposoسانتیمتر۱۹۵۱
Earthworkسانتیمتر۱۹۸۰
Portrait of Manijeh Tanavoliسانتیمتر۱۹۶۲
Seated Womanسانتیمتر
Strainسانتیمتر۱۹۹۱
Pistachioسانتیمتر۱۹۶۸
Two acres land (Positive-Negativeسانتیمتر۱۹۷۱
Untitledسانتیمتر۱۹۶۸
THE BASIS OF A ROADسانتیمتر۱۹۶۶
Seated Nudeسانتیمتر۱۹۵۳
PORTRAIT OF PATTI FLYNNسانتیمتر۱۹۶۴
Heroshimaسانتیمتر۱۹۵۶
The Villageسانتیمتر۱۹۵۸
Summer of 1999 Garniسانتیمتر۱۹۹۹
Untitled (Self-Portrait)سانتیمتر۱۹۵۲
Pistachioسانتیمتر۱۹۶۸
Untitledسانتیمتر۱۹۸۰
Abgousht Dizi (Traditional Iranian Mealسانتیمتر۱۹۷۱
QUATRO STAGGIONIسانتیمتر۱۹۷۱
Untitledسانتیمتر۱۹۶۸
Untitled (Tree of Life)سانتیمتر
Sans titre (from Earthworks)سانتیمتر۱۹۹۸
Désert (from Earthworks)سانتیمتر۱۹۷۲
Midsummer night dream (from Earthworks)روغن روی بومسانتیمتر۱۹۹۹
Sans titre (from Earthworks)روغن روی بومسانتیمتر۱۹۹۸
Creation of the planetسانتیمتر۱۹۶۳
Untitled (triptych)سانتیمتر۱۹۸۳
Earth workسانتیمتر۱۹۷۹
Rebirthسانتیمتر۱۹۶۵
Sans titreسانتیمتر۱۹۵۳
Cracked earthسانتیمتر۱۹۸۰
Untitledسانتیمتر۱۹۶۴
Creation of the planetسانتیمتر۱۹۶۳
The artist's wife and daughterسانتیمتر
Untitledسانتیمتر۱۹۶۱
Midsummer Night Dreamسانتیمتر۱۹۹۶
Quadraturaسانتیمتر۱۹۷۱
Four in oneسانتیمتر۱۹۷۱–۱۹۷۴
Tree of lifeسانتیمتر۱۹۶۱–۱۹۶۲
Sans titreسانتیمتر۱۹۵۳
Dry farmسانتیمتر
Untitledسانتیمتر۱۹۷۱
Rebirthسانتیمتر۱۹۹۶
Quattro Quadriسانتیمتر۱۹۸۹
The time machineسانتیمتر۹۵۰–۱۹۵۹
12:30 noonسانتیمتر۱۹۷۹
Tree of Lifeسانتیمتر۱۹۶۳
Crossroadsسانتیمتر
Spiralسانتیمتر۱۹۶۷
Desertسانتیمترthe Earthworks series۱۹۷۲

نمایشگاه‌ها

طی این سال‌ها مارکو نمایشگاه‌هایی را در ایروان، قبرس، آلمان، گرجستان و اردن برگزار کرد.[70]

نمایشگاه‌های انفرادی

وی نمایشگاه‌های انفرادی نیز برگزار کرد که عبارتنداز:[71]

  • ۱۹۵۱ - گالری، رم
  • ۱۹۵۳ - گالری، پاریس
  • ۱۹۵۳ - گالری، رم
  • ۱۹۵۳ - انجمن ایران-آمریکا، تهران
  • ۱۹۶۰ - نمایشگاه هولوکاست، استودیو فیلم میثاقیه، تهران
  • ۱۹۷۱ - انجمن ایران-آمریکا، تهران
  • ۱۹۷۵ - گالری لیتو، تهران
  • ۱۹۷۷ - گالری سامان، تهران
  • ۸۵–۱۹۸۱ - گالری گورکی، نیویورک
  • ۹۰–۱۹۸۹ - نمایشگاه‌های انفرادی مسکو و لنینگراد
  • ۱۹۹۱ -، توسط اتحادیه هنرمندان، ایروان ارمنستان
  • ۲۰۰۰ - گالری، تفلیس گرجستان
  • ۲۰۰۱ -، موزه خاورمیانه، ایروان
  • ۲۰۰۴ -، موزه ملی هنر، ایروان

نمایشگاه‌های گروهی
  • ۱۹۵۲
  • ۱۹۵۳
  • ۱۹۵۶
  • ۱۹۵۶
  • ۱۹۶۳
  • ۱۹۶۴
  • ۱۹۶۶
  • ۱۹۷۴
  • ۱۹۷۵
  • ۱۹۹۴
  • ۱۹۹۹
  • ۲۰۰۰
  • ۲۰۰۱
  • ۲۰۰۱
  • ۲۰۰۱
  • ۲۰۰۲
  • ۲۰۰۶

هنرپیشگی

مارکو در کنار نقاشی به هنرپیشگی نیز پرداخته‌است.[72] وی با نام هنری گریگوری مارک به عنوان هنرپیشهٔ نقش اول در هشت فیلم ایرانی به نام‌های شهر بزرگ، آرامش قبل از طوفان، کلید، گرگ صحرا، طلای سفید، گذرگاه آخر، مردی در طوفان، و مأموریت امکان‌ناپذیر بازی کرده‌است.[73][74] در سال ۱۳۵۳، درست در زمانی که در ایران به عنوان هنرپیشه‌ای موفق شناخته می‌شد، از کار بازیگری در سینما کناره‌گیری کرد[75][76]

فیلمشناسی
پوستر فیلم طلای سفید ()

خسرو پرویزی در سال ۱۳۳۹ مارکو گریگوریان به خاطر تیپ سینمایی و شباهتش به بازیگران معروف آمریکایی، ریچارد ویدمارک و گریگوری پک، برای بازی در فیلم جدیدش، آرامش در قبل از طوفان، انتخاب کرد و پای مارکو به سینما باز شد و شهرت یافت …[77] او با نام هنری مارک گریگوری به عنوان هنرپیشه نقش اول در هشت فیلم ایرانی بازی کرده‌است.[78]

سال تولیدعنواندر نقشکارگردان
۱۳۳۹ (۱۹۶۰)آرامش قبل از طوفاننظام الدینخسرو پرویزی
۱۳۴۰ (۱۹۶۱)گرگ صحراسعید نیوندی
۱۳۴۱ (۱۹۶۲)کلیدجمشیدمحمود نادری
۱۳۴۱ (۱۹۶۲)طلای سفیداعتمادجمشید شیبانی
۱۳۴۱ (۱۹۶۲)آخرین گذرگاهحمیدخسرو پرویزی
۱۳۴۴ (۱۹۶۵)شهر بزرگروبرت اکهارت
۱۳۵۱ (۱۹۷۲)مردی در طوفاناکبرخسرو پرویزی
۱۳۵۵ (۱۹۷۶)حرفه‌ایقدرت‌الله بزرگی

زندگی شخصی

مارکو گریگوریان در سال ۱۹۵۵ م به رم بازگشت و با فلورا آدامیان ازدواج کرد؟ و سال بعد تنها دخترش سابرینا به دنیا آمد.[79] البته این ازدواج بیش از چند سال طول نکشید و به طلاق انجامید.[80]

در ژوئن ۱۹۸۶ (خرداد ۱۳۶۵) تنها دخترش، سابرینا، به علت حمله قلبی درگذشت.[81][82]

[83] این اتفاق شوم ضربه مهلکی به زندگی هنرمند وارد آورد.[84]

درگذشت

مارکو گریگوریان در روز ۶ اوت ۲۰۰۷ در اثر حمله دزدانی که به قصد ربودن اموالش به خانه‌اش در ناحیه آرابکیر شهر ایروان، ارمنستان حمله کرده بودند مدتی در بیمارستان بستری شد و سه هفته بعد در روز دوشنبه ۲۷ اوت ۲۰۰۷ (۵ شهریور ۱۳۸۶) اثر ایست قلبی، در سن ۸۲ سالگی درگذشت و در روز ۱ سپتامبر در آرماستان پانتئون به خاک سپرده شد.[85][86]

جوایز و افتخارات
  • شهروند افتخاری ایروان[87]
  • شهروند افتخاری گارنی[88]


یادداشت
  1. Esthetic
  2. دوسالانه نقاشی تهران، نمایشگاهی که در معرفی و به نوعی تثبیت هنر مدرن در ایران سهم مهمی داشته‌است[30]
  3. Elsa Ghates
  4. Nelson Rockefellor
  5. Garni
  6. Auschwitz concentration camp
  7. Museum of Modern Art
  8. Central Bank of Cyprus

جستارهای وابسته

پانویس
  1. امید، فرهنگ سینمای ایران، ۳۹۵.
  2. امید، فرهنگ سینمای ایران، ۳۹۵.
  3. امید، فرهنگ سینمای ایران، ۳۹۵.
  4. ارامنه و سینمای ایران، ۱۰۲.
  5. امید، فرهنگ سینمای ایران، ۳۹۵.
  6. Fouladvand, 'Iranica'.
  7. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۳.
  8. 'نقاشی که نخواست ستاره سینما باشد'.
  9. Grigorian, ''', 127.
  10. 'Marcos Grigorian'.
  11. 'Armenian Artist: Marcos Gregorian - Caroun'.
  12. 'Armenian Artist: Marcos Gregorian - Caroun'.
  13. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۳.
  14. زندگینامه: مارکو گریگوریان (1304 – 1386).
  15. ارامنه و سینمای ایران، ۱۰۲.
  16. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۳.
  17. ارامنه و سینمای ایران، ۱۰۲.
  18. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۳.
  19. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۳.
  20. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۳.
  21. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۳.
  22. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۳.
  23. زندگینامه: مارکو گریگوریان (1304 – 1386).
  24. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۳.
  25. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۵۴–۳۵۳.
  26. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۵۴–۳۵۳.
  27. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۵۴–۳۵۳.
  28. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۵۴–۳۵۳.
  29. تجریان، زندگینامه مارکو گریگوریان.
  30. زندگینامه: مارکو گریگوریان (1304 – 1386).
  31. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۴.
  32. تجریان، زندگینامه مارکو گریگوریان.
  33. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۴.
  34. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۴.
  35. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۴.
  36. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۴.
  37. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۴.
  38. یادبود نقاشی که از بازیگری فرار کرد.
  39. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۴.
  40. یادبود نقاشی که از بازیگری فرار کرد.
  41. زندگینامه: مارکو گریگوریان (1304 – 1386).
  42. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۴.
  43. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۵۵–۳۵۴.
  44. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۵.
  45. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۵.
  46. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۵.
  47. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۵.
  48. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۵.
  49. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۵.
  50. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۵.
  51. زندگینامه: مارکو گریگوریان (1304 – 1386).
  52. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۵.
  53. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۶.
  54. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۶.
  55. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۶.
  56. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۶.
  57. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۶.
  58. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۶.
  59. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۶.
  60. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۶.
  61. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۶.
  62. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۵.
  63. Milani, 'Eminent Persians', 1001.
  64. 'نمایش آثار مارکو گریگوریان در نمایشگاه آهنگ آفتاب'.
  65. 'The Estate of Marcos Grigorian'.
  66. Navasargian, 'IRAN-ARMENIA: GOLDEN BRIDGES 20th Century Iranian-Armenian Painters', 117-113.
  67. 'Marcos Grigorian'.
  68. یادبود نقاشی که از بازیگری فرار کرد.
  69. خواجه سری، مارکو گریگوریان.
  70. یادبود نقاشی که از بازیگری فرار کرد.
  71. 'نمایش آثار مارکو گریگوریان در نمایشگاه آهنگ آفتاب'.
  72. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۴.
  73. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۴.
  74. یادبود نقاشی که از بازیگری فرار کرد.
  75. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۴.
  76. ارامنه و سینمای ایران، ۱۰۲.
  77. هواسپیان.
  78. Iranian Movie DataBase مارکو گریگوریان.
  79. خواجه سری، مارکو گریگوریان.
  80. خواجه سری، مارکو گریگوریان.
  81. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۵.
  82. 'Վաղամեռիկ արտիստուհի. Սաբրինա Գրիգորյան'.
  83. یادبود نقاشی که از بازیگری فرار کرد.
  84. لازاریان، دانشنامه ایرانیان ارمنی، ۳۵۵.
  85. تجریان، مارکو، کیمیاگر خاک.
  86. Sarukhanyan, 'Marcos Grigorian Had Suspicions Regarding Those Around Him'.
  87. Sarukhanyan, 'Marcos Grigorian Had Suspicions Regarding Those Around Him'.
  88. Sarukhanyan, 'Marcos Grigorian Had Suspicions Regarding Those Around Him'.

منابع
فارسی
  • امید، جمال (۱۳۷۷). فرهنگ سینمای ایران. تهران: موسسه انتشارات نگاه. ص. ۳۹۵. شابک ۹۶۴-۶۱۷۴-۸۹-۲.
  • لازاریان، ژانت د (۱۳۸۲). «نقاشان». دانشنامه ایرانیان ارمنی. تهران: انتشارات هیرمند. صص. ۵۶–۳۵۳. شابک ۹۶۴-۶۹۷۴-۵۰-۳.
ارمنی و انگلیسی
  • Navasargian, Alice (1997). Iran - Armenia: Golden Bridges: 20th Century Iranian-Armenian Painters. Glendale: AAA Publishing House. p. 112-117. ISBN 978-0-9697620-0-3.
  • "E". pp. 997–1001.
  • "Marcos Grigorian". artnet =.
  • "THE ESTATE OF MARCOS GRIGORIAN".
  • Fouladvand, Hengameh. "GRIGORIAN, Marcos – Encyclopaedia Iranica".
  • "Վաղամեռիկ արտիստուհի. Սաբրինա Գրիգորյան". 168.am. 2013.

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.