شیخ عباس قمی

شیخ عباس قمی در سال ۱۲۹۴ قمری (۱۲۵۴ خورشیدی) در قم متولد شد. در بیست و دو سالگی به نجف رفت و شش سال آنجا ماند. پس از آن دوباره به ایران برگشت و تا آخر عمر، یعنی تا شصت و پنج سالگی در قم درس خواند و درس داد. (البته مدفن وی در نجف عراق در کنار حرم علی بن ابی‌طالب است) پدرش محمدرضا، آگاه به احکام دین اسلام بود چنان‌که مردم برای آگاهی از فروع فقهی و وظایف مذهبی خویش به وی رجوع می‌کردند.

محدث قمی، سرانجام در سال ۱۳۲۲ قمری (۳–۱۲۸۲ خورشیدی) یعنی یک سال پیش از آغاز انقلاب مشروطه و در دوره روی کار آمدن علی اصغر خان امین السلطان صدر اعظم مظفر الدین شاه به وطن بازگشت. در این دوران افکار به ویژه فلسفه سیاسی غرب در ایران رسوخ کرده بود و این افکار موجب اعتراض به حکومت استبدادی قاجار می‌شد. عباس در سال ۱۳۳۱ ه‍.ق در شهر مشهد سکونت گزید و در طی همین سال‌ها سخنرانی‌های وی و نیز کلاس‌های درس اخلاق او که در هر پنج شنبه و جمعه در مدرسه میرزا جعفر مشهد که اکنون جزء دانشگاه علوم اسلامی رضوی واقع شده‌است برگزار می‌شد.

در سال ۱۳۴۰ قمری (۱۳۰۰ خورشیدی) یعنی یک سال پس از تصرف تهران توسط رضاشاه پهلوی، عباس قمی به دعوت عبدالکریم حایری یزدی - که به خواهش علمای عصر خویش برای تجدید مرکزیت حوزه علمیه قم، در این شهر ماندگار شده بود - برای تدریس به حوزه علمیه قم فراخوانده شد و در همین ایام یعنی سال ۱۳۴۴ قمری، مهم‌ترین کتاب حدیثی ایشان یعنی سفینه البحار و مدینه الحکم و الاثار - که فهرست موضوعی تفصیلی برای احادیث کتاب بیش از صد جلدی بحار الانوار تألیف علامه مجلسی است - پس از سالها تلاش شبانه‌روزی مؤلف در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفت و به این ترتیب می‌توان گفت او به کتاب بحار الانوار حیات مجدد بخشید. عباس قمی در این کتاب علاوه بر فهرست احادیث و آیات قرآن، گاه به بیان مطالب مهم نیز اهتمام ورزیده و علاوه بر این شرح حال مختصری از مشاهیر و بزرگان علمای شیعه و سنی و حتی برخی از شعرا و ادیبان را نیز ضمیمه کرده‌است. اما البته مزیت اساسی این کتاب آن است که مؤلف، همه آداب ظاهری و باطنی نقل حدیث را از قبیل پاکیزگی ظاهر و باطن و خلوص نیت و پرهیز از اغراض مادی رعایت نموده‌است.

افراد از جمله شاگردانی هستند که از وی اجازه روایی گرفتند:

• سید عبدالاعلی سبزواری
• روح‌الله خمینی
• سید محمدهادی میلانی
• سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی
• سید مرتضی مرعشی نجفی
• سید میر میلاد پیروزمند
• سید موسی جعفرنژاد

از محدث قمی کتابهای بسیاری - که در مجموع به ۶۳ جلد می‌رسد - در رشته‌های رجال، اخلاق، فقه، کلام، لغت، ادعیه و تاریخ و به ویژه حدیث باقی‌مانده‌است که برخی از آن‌ها عبارتند از:

• مفاتیح‌الجنان، مجموعه‌ای از ادعیهٔ منتخب چهارده معصوم. (مشهورترین کتاب وی نیز می‌باشد)، با ترجمه حسین انصاریان به زبان فارسی.
• منازل الآخرة، دربارهٔ روایات و حکایت‌های مرگ و جهان پس از مرگ نگاشته شده‌است.
• منتهی الآمال، دربارهٔ تاریخ چهارده معصوم نگاشته شده‌است.
• سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار، فهرستی ارزشمند و گرانبها از کتاب _{بحارالانوار} و تدوین موضوعی و تلخیص آن
• نفس المهموم، دربارهٔ وقایع کربلا
• مقامات العلیه، خلاصه کتاب معراج السعاده (اثر ملا احمد نراقی)
• الانوار البهیه، دربارهٔ تاریخ چهارده معصوم نگاشته شده‌است.
• تتمهة المنتهی، در تاریخ خلفای راشدین، اموی و برخی از خلفای عباس
• تحفةالاحباب، در علم رجال.
• شرح الوجیزه، درعلم حدیث.
• الکنی و الاقاب، که زندگینامه بسیاری از علمای شیعه و سنی و برخی شاعران، ادیبان، عارفان و امیران است.
• ترجمه مصباح المتهجد، مجموعه‌ای از ادعیهٔ منتخب چهارده معصوم.
• سبیل الرشاد، در عقاید شیعه به ویژه مبدأ و معاد.
• ذخیرة الابرار، که تلخیص کتاب انیس التجار، تألیف مولی مهدی نراقی و در موضوع فقه است.
• فوائد الرضویه
• کلمات لطیفه، (در علم اخلاق)
• الدر النظیم فی لغات القرآن العظیم
• کحل البصر فی سیره سید البشر
• فیض العلام فی وقایع الشهور و الایام (دربارهٔ وقایع ماه‌ها و روزها)
• بیت الاحزان فی مصائب سیدة النّسوان با ترجمه فارسی غم خانه فاطمه الزهرا، سید محمد رضا حسن‌زاده طباطبایی

• مقدمه کتاب الکنی و الالقاب، به قلم محمد هادی امینی ج ۱ تهران کتبه الصدر ۱۳۶۸
• دیدار با ابرار، شماره ۲۷ محد ۹قمی حدیث اخلاص، تألیف خلیل عبدا… زاده معاونت پژوهشی سازمان تبلیغات اسلامی ۱۳۷۲
• سیمای فرزانگان جلد ۳
• حاج عباس قمی به قلم علی دوانی
• وعاظ ایران به قلم محمد هادی امینی
• ستارگان حرم دفتر چهارم نوشته عبدالکریم پاک نیا.
• فوائدالرضویه، حاج عباس قمی.
• حاج عباس قمی، دانشنامه اسلامی