سازمان همکاری شانگهای

سازمان همکاری شانگهای سازمانی میان‌دولتی است که برای همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی تشکیل شده‌است. این سازمان در سال ۲۰۰۱ توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان با هدف برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه، پایه‌گذاری شد.[2] نقش اصلی و تعیین‌کننده را، در سازمان شانگهای، دو کشور چین و روسیه تشکیل می‌دهند.[3] سازمان همکاری شانگهای در حقیقت ترکیب جدید سازمان «شانگهای ۵» است که در سال ۱۹۹۶ تأسیس شده بود، ولی نام آن پس از عضویت ازبکستان به «سازمان همکاری شانگهای» تغییر داده شد.

سازمان همکاری شانگهای
上海合作组织
Шанхайская организация сотрудничества
بنیان‌گذاری۱۵ ژوئن ۲۰۰۱[1]
گونهامنیت متقابل، سیاسی، سازمان اقتصادی
ستادپکن،  چین
زبان رسمی
روسی و چینی
دبیرکلرشید علیموف
وبگاه

علاوه بر اعضای اصلی، ابتدا مغولستان در سال ۲۰۰۴ و یک سال بعد ایران، پاکستان، هند و افغانستان در سال ۲۰۰۵ و پس از آن بلاروس به عنوان عضو ناظر به سازمان ملحق شدند.

در تاریخ ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۵ این سازمان با عضویت هندوستان و پاکستان موافقت نمود و این دو کشور در کوتاه‌تر از دو سال همه شرایط برای عضویت کامل این سازمان را اجرا کردند و عضویت این دو کشور در سازمان همکاری شانگهای در اجلاس رهبران کشورهای عضو این سازمان که طی در ژوئیه ۲۰۱۷ در آستانه، پایتخت قزاقستان، برگزار شد، به تصویب رسید.[2]

نقش این سازمان از زمان تأسیس آن تاکنون در منطقه افزایش یافته‌است. این سازمان، بر خلاف سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و پیمان ورشو سابق، هنوز یک معاهده دفاعی چندجانبه به‌شمار نمی‌رود.

نام‌های رسمی

چینی و روسی زبان‌های رسمی سازمان همکاری شانگهای هستند.[4] نام رسمی سازمان به زبان‌های فوق عبارت‌اند از:

چینی
  • چینی (الفبای ساده): 上海合作组织
  • گفتار: شانگهای هِتزو تسوچژی
روسی
  • روسی: Шанхайская организация сотрудничества - ШОС
  • گفتار: شانگهایسکایا اُرگانیزاتسیا سُترودنیچِستوا

کشورهای عضو سازمان
      عضوهای اصلی       ناظران       شرکای گفتگو       متقاضیان نظارت       کشورهای مورد مناقشه

عضوهای اصلی

عضوهای ناظر

پیشینه

سازمان همکاری شانگهای از دل رقابت قدرت‌های بزرگ برسر منطقه ژئوپلیتیک آسیای میانه ظهور کرد. هدف اولیه تأسیس این سازمان، غیرنظامی‌کردن مرز بین چین و شوروی بود.

گروه «شانگهای ۵» در ۶ اردیبهشت ۱۳۷۵ (برابر ۲۶ آوریل سال ۱۹۹۶) با امضای توافقنامه‌ای به منظور «تعمیق اعتماد نظامی در مناطق مرزی» توسط رهبران وقت کشورهای قزاقستان، جمهوری خلق چین، قرقیزستان، روسیه و تاجیکستان به وجود آمد. این کشورها مجدداً در تاریخ در ۲۴ آوریل سال ۱۹۹۷ توافقنامه‌ای به منظور «کاهش نیروهای نظامی در مناطق مرزی» در مسکو به امضا رساندند.

نشست‌های کشورهای عضو شانگهای ۵ در سال ۱۹۹۸ در شهر آلماتی (قزاقستان)، در سال ۱۹۹۹ در بیشکک (قرقیزستان)، و در سال ۲۰۰۰ در شهر دوشنبه (تاجیکستان) برگزار شد.

نشست این گروه در سال ۲۰۰۱ در شهر شانگهای در چین برگزار شد. در این نشست نخست کشور ازبکستان به عنوان عضو جدید پذیرفته شد که عملاً نام گروه را به «شانگهای ۶» تغییر داد. سپس در ۱۵ ژوئن سال ۲۰۰۱، سران کشورهای عضو در نشستی ضمن قدردانی از عملکرد گروه شانگهای ۵، تأسیس «سازمان همکاری شانگهای» را به هدف افزایش سطح همکاری‌ها اعلام کردند.

سران کشورهای عضو در ۱۷ خرداد ۱۳۸۱ (ژوئن ۲۰۰۲) در شهر سن پترزبورگ کشور روسیه گرد آمدند تا جزئیات اساسنامه سازمان را - شامل اهداف، ساختار و راهکارها - به بحث و بررسی بگذارند. پس از این توافقنامه موجودیت سازمان عملاً از نظر حقوق بین‌المللی رسمیت پیدا کرد.

ایران در سال ۲۰۰۵ به عنوان عضو ناظر به سازمان همکاری شانگهای پیوست و یک سال بعد برای عضویت کامل در این سازمان درخواست داد. این درخواست بحث‌های زیادی را برانگیخت. تا قبل از به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته‌ای ایران و غرب، عضویت ایران در این سازمان بعید به نظر می‌رسید.

در تاریخ ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۵ این سازمان با عضویت کامل هندوستان و پاکستان موافقت نمود ولی در ژوئیه ۲۰۱۷ با فراهم آوردن شرایط عضویت این دو کشور عمده جنوب آسیا، به سازمان همکاری شانگهای پیوستند.[2]

فعالیت‌ها

همکاری در مسایل امنیتی

مسایل امنیتی در آسیای میانه به ویژه تروریسم، جدایی طلبی و افراطی گری عموماً دغدغه اصلی این سازمان محسوب می‌شود.

«ساختار منطقه‌ای ضدتروریسم» سازمان همکاری شانگهای در نشست ژوئن ۲۰۰۴ در شهر تاشکند در ازبکستان تهیه و تصویب شد. این سازمان در سال ۲۰۰۶ اعلام کرد که بر اساس مفاد توافقنامه منطقه‌ای، با قاچاق مواد مخدر در طول مرزهای کشورهای عضو مبارزه خواهد کرد.[5]

گریگوری لگنینف در آوریل ۲۰۰۶ اعلام کرد که پیمان همکاری شانگهای قصد ندارد به سازمانی نظامی (مشابه پیمان ناتو یا پیمان ورشوی سابق) تبدیل شود. اما وی اذعان کرد که برای مقابله با تهدیدهای روزافزون تروریسم، جدایی‌طلبی و افراطی‌گری ممکن است نیاز به استفاده از نیروهای ارتش کشورهای عضو به وجود آید. در همین راستا کشورهای عضو چندین مانور مشترک نظامی به اجرا گذاشته‌اند. اولین مانور نظامی در سال ۲۰۰۳ طی دو فاز در قزاقستان و چین به اجرا درآمد.[6]

در ماه اوت سال ۲۰۰۵ مانور نظامی بزرگی با شرکت چین و روسیه با نام «مأموریت صلح ۲۰۰۵» به اجرا درآمد. این اولین مانور نظامی مشترک روسیه و چین محسوب می‌شود. در پی موفقیت این مانور، مقامات روسی اظهار علاقه کرده‌اند که کشور هند در مانورهای مشترک بعدی حضور داشته باشد و سازمان همکاری شانگهای نقش نظامی نیز در صحنه بین‌المللی ایفا کند.[7]

در پی توافق وزیران دفاع کشورهای عضو پیمان در آوریل ۲۰۰۶، جدیدترین مانور نظامی کشورهای عضو در سال ۲۰۰۷ با شرکت ۴۰۰۰ سرباز ارتش چین در منطقه چلیابینسک در کشور روسیه در اطراف رشته کوه‌های اورال و مرز جغرافیایی آسیا و اروپا برگزار شد.[8]

افزایش سطح بازرگانی

چهارچوب توافقنامه همکاری اقتصادی کشورهای عضو پیمان نخستین بار در نشست مورخ ۲۳ سپتامبر ۲۰۰۳ تهیه و به امضا رسید. در این نشست رئیس دولت چین پیشنهاد کرد که برنامه بلندمدتی برای تشکیل منطقه آزاد تجاری در سازمان تهیه شود. وی در این پیشنهاد ضمناً چندین راهکار کوتاه مدت برای افزایش سطح بازرگانی در میان کشورهای عضو ارائه داد. یکسال پس از این پیشنهاد، در ۲۳ سپتامبر ۲۰۰۴، سندی شامل یکصد برنامه مشخص برای افزایش سطح بازرگانی میان کشورهای عضو به امضا رسید.[9][10]

در نشست مسکو مورخ ۲۵ اکتبر ۲۰۰۵، دبیرکل سازمان اعلام کرد که پروژه‌های مشترک سازمان در زمینه انرژی دارای اولویت بالا هستند. این پروژه‌ها شامل کشف، استخراج و بهره‌برداری از حوزه‌های نفت و گاز، و استفاده مشترک اعضا از منابع آب شیرین می‌باشند.

همکاری‌های بانکی

دستاورد مهم دیگر این نشست توافق برای تشکیل شورای مشترک بانکی بین کشورهای عضو سازمان بود. هدف از تشکیل این شورای مشترک بانکی تسهیل در فراهم نمودن سرمایه مورد نیاز برای اجرای پروژه‌های مشترک سازمان عنوان شده‌است. در پی این توافق، نخستین گردهمایی شورای مشترک بانکی سازمان همکاری شانگهای در ۳۰ نوامبر ۲۰۰۶ در پکن پایتخت چین برگزار شد.[11][12]

باشگاه مشترک انرژی

متعاقب آن، کنفرانس بین‌المللی «سازمان همکاری شانگهای: دستاوردها و دیدگاه‌ها» (SCO: Results and Perspectives) در شهر آلماتی پایتخت قزاقستان برگزار شد. در این کنفرانس، نماینده وزارت خارجه روسیه اعلام کرد که روسیه فکر بنیان‌گذاردن تشکیلاتی بین‌المللی با نام «باشگاه انرژی» را در سر می‌پروراند.[13] دولت روسیه مجدداً در نشست سازمان در نوامبر ۲۰۰۷ در مسکو بر عزم خود برای تشکیل این باشگاه انرژی تأکید نهاد.

همکاری‌های فرهنگی

همکاری‌های فرهنگی بخشی از چارچوب فعالیت سازمان همکاری شانگهای است. وزیران فرهنگ کشورهای عضو سازمان برای نخستین بار در ۱۲ آوریل ۲۰۰۲ سند همکاری مشترک فرهنگی را در نشست پکن امضا کردند.[14][15]

برای سرعت بخشیدن به همکاری‌های مشترک فرهنگی، اعضای سازمان در سال ۲۰۰۵ فستیوال و نمایشگاه مشترکی در شهر آستانه در کشور قزاقستان برگزار کردند.[16]

توازن قدرت در جهان چندقطبی

کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای روی هم بیشترین تولیدکننده و مصرف‌کننده انرژی در جهان می‌باشند. مساحت کشورهای عضو این سازمان روی هم ۳۵٬۲۴۱٬۴۱۲ کیلومتر مربع یا در حدود یک چهارم سطح خشکی‌های زمین است. همچنین هشت کشور عضو در حدود سه میلیارد ۱۵۴ میلیون نفر جمعیت دارند که در حدود ۴۲ درصد جمعیت جهان را شامل می‌شود.[17]

اساس‌نامه سازمان همکاری شانگهای بر شفافیت عملکرد و بی‌طرفی نظامی آن تأکید می‌کند. علی‌رغم این موضوع، شکی نیست که سازمان همکاری شانگهای تقش موازنه دهنده‌ای در صحنه بین‌المللی خصوصاً در مقابل پیمان ناتو ایفا می‌نماید. برای مثال، ایالات متحده آمریکا درخواستی جهت عضویت به عنوان عضو ناظر به سازمان همکاری شانگهای ارائه کرده بود، اما این درخواست در سال ۲۰۰۵ از طرف سازمان رد شد.[18]

سازمان همکاری شانگهای از آمریکا خواسته‌است که پایگاه‌ها و نیروهای نظامی خود را از خاک تمام کشورهای عضو خارج سازد. پس از این درخواست، دولت قرقیزستان رسماً از آمریکا درخواست کرد که برنامه خروج نیروهای آمریکایی و تعطیلی پایگاه هوایی نظامی کی۲ را از این کشور را سریعاً تهیه و اعلان کند.[19]

جستارهای وابسته

پانویس
  1. مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Shanghai Cooperation Organisation». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۸ مه ۲۰۰۸.
  2. «هند و پاکستان به سازمان همکاری شانگهای پیوستند». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۹ ژوئن ۲۰۱۷.
  3. «چرا سازمان شانگهای همچنان با درخواست عضویت ایران مخالف است؟». سایت جماران. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۰۹-۱۱.
  4. Википедия, свободная энциклопедия →Шанхайская организация сотрудничества (بازدید: ۱۶ دی ۱۳۹۱)
  5. "SCO to intensify fight against cross-border drug crimes". Xinhua. 2006-04-22.
  6. «www.interfax.ru/e». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ آوریل ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲۲ آوریل ۲۰۰۷.
  7. "SCO to stage joint anti-terror military exercise in 2007". Xinhua. 2006-04-26.
  8. "SCO's anti-terrorism military drill to be transparent, open: Russian defense minister". Xinhua. 2006-04-27.
  9. «ictsd.org». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ اکتبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲ دسامبر ۲۰۰۷.
  10. «shaps.hawaii.edu». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ مارس ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲ دسامبر ۲۰۰۷.
  11. «jamestown.org». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ نوامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲ دسامبر ۲۰۰۷.
  12. «eng.nbu.com». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژوئن ۲۰۰۶. دریافت‌شده در ۲ دسامبر ۲۰۰۷.
  13. «eng.gazeta.kz». بایگانی‌شده از اصلی در ۷ اکتبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲ دسامبر ۲۰۰۷.
  14. english.people.com.cn
  15. «eng.gazeta.kz». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ آوریل ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲ دسامبر ۲۰۰۷.
  16. inform.kz
  17. «World — The World Factbook - Central Intelligence Agency». www.cia.gov. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۱-۰۵.
  18. commentisfree.guardian.co.uk
  19. svaradarajan.blogspot.com

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ سازمان همکاری شانگهای موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.