زبان کیچه
زبان کیچه (Qatzijobʼal) یک زبان مایایی است که در گواتمالاتوسط مردم کیچه در کوه‌های مرکزی کشور گفتگو می‌شود. این زبان با داشتن بیش از یک میلیون گویشور (حدود ۷٪ از جمعیت گواتمالا) پس از اسپانیایی دومین زبان پرگویشور در کشور است. همچنین این زبان پرگویشورترین زبان بومی آمریکای میانه است.
| کیچه | |
|---|---|
| Qatzijobʼal | |
| زبان بومی در | گواتمالا |
| منطقه | بخش جلاپا |
| قومیت | کیچه |
شمار گویشوران | ۲٬۳۳۰٬۰۰۰ (۲۰۰۰)e19 ۳۰۰٬۰۰۰ تک‌زبانه |
مایایی
| |
گونه‌های نخستین | کیچه کلاسیک
|
| وضعیت رسمی | |
زبان اقلیت شناخته‌شده در | |
| تنظیم‌شده توسط | آکادمی زبان‌های مایایی گواتمالا |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۳–۶۳۹ | quc |
| گلاتولوگ | kich1262[1] |
گویش مرکزی بیشترین استفاده را در رسانه‌ها و آموزش دارد. میزان سواد گویشوران کیچه پایین است، اما این زبان به‌طور فزاینده‌ای در مدارس آموزش و از آن در رادیو استفاده می‌شود. مشهورترین اثر به کیچه کلاسیک پوپول ووه است.
واج‌شناسی
واکه‌ها
گویش‌های کیچه در سامانه واکه‌ای خود متفاوت هستند. از لحاظ تاریخی، کیچه یک سامانه ده واکه‌ای داشت: پنج کوتاه و پنج بلند. برخی از گویش‌ها سامانه ده واکه‌ای را حفظ کرده‌اند. سایرین آن را به یک سامانه شش واکه‌ای بدون هیچ تمایز طول تقلیل داده‌اند.[2] واکه‌های کیچه عبارتند از:
| واج‌ها | نوشتار | |||
|---|---|---|---|---|
| ده واکه‌ای | شش واکه‌ای | PLFM | SIL | ALMG |
| /a/ | /ə/ | a | ä | a |
| /a:/ | /a/ | aa | a | |
| /e/ | /e/ | e | ë | e |
| /e:/ | ee | e | ||
| /i/ | /i/ | i | ï | i |
| /i:/ | ii | i | ||
| /o/ | /o/ | o | ö | o |
| /o:/ | oo | o | ||
| /u/ | /u/ | u | ü | u |
| /u:/ | uu | u | ||
همخوان‌ها
همخوان‌های کیچه عبارتند از:
| دولبی | لثوی | پسالثوی | کامی | نرم‌کامی | زبانکی | چاکنایی | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| خیشومی | m [m] | n [n] | |||||
| انسدادی زبانی | bʼ [ɓ] | tʼ [tʼ] | kʼ [kʼ] | qʼ [qʼ] | |||
| انسدادی حلقی | p [pʰ] | t [tʰ] | k [kʰ] | q [qʰ] | ʼ [ʔ] | ||
| انسایشی زبانی | tzʼ [tsʼ] | chʼ [tʃʼ] | |||||
| انسایشی حلقی | tz [tsʰ] | ch [tʃʰ] | |||||
| سایشی | s [s] | x [ʃ] | j [χ] | h [h] | |||
| ناسوده | w [w] | l [l] | y [j] | ||||
| ر-گونه | r [ɾ~r] |
منابع
- Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Kʼicheʼ". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- Larsen, Thomas (1988). Manifestations of Ergativity in Quiché Grammar. University of California, Berkeley: Ph.D. thesis.
پیوند به بیرون
 |
پروژهٔ ویکی‌پدیا زبان کیچه آزمایشی در ویکی‌مدیا انکوباتور موجود است. |
- واژهنامه کیچه – انگلیسی
- آموزش مختصر کیچه به زبان انگلیسی و اسپانیایی
- مجموعه زبان‌های مایایی از لری گرایمز
| رسمی/ بومی |
| |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| غیررسمی | ||||||||
| اشاره | ||||||||
یادداشت: زبان‌های رسمی بر اساس شمار گویشوران از زیاد به کم مرتب شدهاند | ||||||||
