روان‌شناسی مثبت‌گرا

گیبل و هیدت روان‌شناسی مثبت‌گرا را به این صورت تعریف می‌کنند: مطالعه علمی شرایط و فرایندهایی که در شکوفایی و کارکرد بهینه افراد، گروه‌ها و نهادها شرکت دارند. داینر روان‌شناسی مثبت‌گرا را علم مطالعه شکوفایی انسان می‌داند. شلدون و کینگ نیز در سال 2001 تعریفی از روان‌شناسی مثبت‌گرا ارائه دادند. از نظر آن‌ها روان‌شناسی مثبت‌گرا چیزی بیش‌تر از مطالعه علمی توانایی‌ها و فضیلت‌های یک انسان معمولی نیست. سلیگمن و همکارانش نیز یک تعریف نسبتاً پذیرفته شده از روان‌شناسی مثبت‌گرا ارائه داده‌اند. از نظر آن‌ها، روان‌شناسی مثبت‌گرا مطالعه علمی تجربیات مثبت، صفات فردی مثبت و نهادهایی است که رشد این تجربیات و صفات را تسهیل می‌کنند. در نهایت ذکر این نکته ضروری است که لینلی و همکاران با جمع‌بندی تمام تعاریف موجود، روان‌شناسی مثبت‌گرا را به‌صورت مطالعه علمی کارکرد بهینه انسان، تعریف کرده‌اند [2].

مباحث مربوط به شادکامی و هیجان­های مثبت از زمان­های دور مطرح بوده­اند، اما روان­شناسی مثبت‌­گرا به‌عنوان یک شاخه مستقل از روان­شناسی تاریخچه کوتاهی دارد. قبل از جنگ جهانی دوم روان­شناسی آمریکا سه هدف عمده را دنبال می‌­کرد: درمان بیماری‌­های روانی، کمک به مردم برای داشتن یک زندگی مثمر ثمر و ارضاء کننده، و در نهایت کشف کردن و پرورش دادن استعدادهای برتر. این تمرکز اولیه بر روی روان­شناسی مثبت­‌گرا در کارهای افرادی چون مطالعات ترمن^[1] بر روی نبوغ و شادکامی زناشویی، نوشته‌­های واتسون درباره فرزند پروری مؤثر، و کارهای یونگ بر روی جستجو معنا در زندگی دیده می‌شود. اما درست پس از جنگ جهانی دوم دو رویداد که هر دو اقتصادی بودند، چهره روان­شناسی را تغییر داد. در سال ۱۹۴۶ اداره امور کهنه سربازان^[2] تشکیل شد و هزاران روان­شناس دریافتند که می‌­توانند با درمان بیماری‌های روانی، برای خود زندگی دست و پا کنند. در سال ۱۹۴۷ نیز موسسه ملی سلامت روان^[3] (که به‌رغم اهدافش، همیشه بر پایه مدل بیماری بوده است و بهتر است که به موسسه ملی بیماری روانی تغییر نام دهد) پدید آمد و افراد دانشگاهی دریافتند که اگر بر روی آسیب­‌شناسی پژوهش کنند، می‌­توانند بودجه پژوهشی دریافت کنند [1].

بنابراین روان­شناسی آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم هدف اصلی‌­اش را بر ارزیابی، شناخت و درمان بیماری روانی قرار داد و در این حوزه پیشرفت­‌های قابل تحسینی حاصل شد. اکنون مفاهیم مبهمی مانند افسردگی، اسکیزوفرنی و خشم با دقت قابل ملاحظه‌ای قابل اندازه‌­گیری شده‌­اند. همچنین درمان­‌های معتبری برای حدود چهارده بیماری روانی وجود دارد. علاوه بر­این­‌ها، پژوهش‌­های زیاد در زمینه آسیب­‌شناسی روانی باعث به وجود آمدن شیوه‌­هایی برای طبقه‌­بندی اختلالات روانی شده است و این شیو‌ه­‌ها به روان­شناسان بالینی اجازه می­‌دهند که با صحت قابل قبولی به کار تشخیص بپردازند و با پایایی بیش‌تری علائم را ارزیابی کنند.

در دهه آخر قرن بیستم روان­شناسان به موضوع پیشگیری علاقه بیش از پیش نشان دادند. جامعه روان­شناسی دریافت که آنچه روان­شناسان در طول ۵۰ سال اخیر در چارچوب مدل بیماری یاد گرفته‌­اند نمی­‌تواند به پیشگیری در حوزه روان­شناسی کمک کند. همچنین روان­شناسان دریافتند که درباره این­که چگونه زندگی افراد بدون کژکاری روانی را بهبود بخشند چیز بسیار کمی می­‌دانند. از سوی دیگر آن‌ها نمی­‌دانستند که چه چیزی یک فرد را خوش­بین، مهربان، بخشنده، خشنود، درگیر، هدفمند و با استعداد می­کند . بنابراین وقتی مارتین سلیگمن در سال ۱۹۹۸ به ریاست انجمن روان­شناسی آمریکا رسید همه چیز مهیای معرفی روان­شناسی مثبت­‌گرا به‌عنوان یک شاخه جدید و رسمی در روان­شناسی بود [3].

سلیگمن و میهالی عقیده دارند که روان­شناسی مثبت ­گرا به دنبال بهبود کیفیت زندگی افراد و پیشگیری از آسیب‌های روانی ناشی از زندگی بی ­ثمر و بی­ معنا است. بنابراین در کل می‌­توان گفت که هدف روان‌شناسی مثبت­‌گرا ایجاد تسهیل در تغییر تمرکز روان­شناسی از اشتغال صرف با ترمیم بدترین چیزها در زندگی، به سمت به وجود آوردن کیفیت­‌های مثبت است [1]. هدف روان­شناسی مثبت‌­گرا گسترش دادن تمرکز روان­شناسی به فراتر از رنج کشیدن و تسکین مستقیم آن است. روان­شناسی مثبت­‌گرا به دنبال توانایی‌­های سالم، جاه طلبی­‌ها، تجربیات زندگی مثبت و توانایی­‌های منش افراد و اینکه چگونه آن‌ها به‌عنوان سپری در مقابل اختلال عمل می­‌کنند، است [4].

البته باید به این نکته نیز توجه کرد که روان­شناسی مثبت‌­گرا نمی­‌خواهد رنج، ناخشنودی یا جنبه‌های منفی زندگی را انکار کند. متخصصان روان­شناسی مثبت­‌گرا وجود رنج انسانی، خودخواهی، سیستم خانوادگی کژکار، و نهادهای غیر مؤثر را قبول دارند. اما هدف روان­شناسی مثبت‌­گرا این است که روی دیگر سکه را مطالعه کند (راهی که از طریق آن افراد احساس شادی می­‌کنند، نوع دوستی نشان می­‌دهند و یک خانواده یا نهاد سالم می‌­سازند) که از طریق آن به طیف کامل تجربه انسانی بپردازد [5].

شناخت و پرورش مهارت‌ها، سلامت فکری و روانی، پرورش معنا در زندگی، ایجاد روابط مثبت در خانواده و کسب شادی حقیقی را می‌توان از جمله مهمترین اهداف روان‌شناسی مثبت دانست، اما شاید اساس و بنیان اصلی این رشته بر مفهوم «زندگی در زمان حال» استوار است. در دنیایی که روان‌شناسی مثبت ترسیم می‌کند، مردم در زمان حال زندگی می‌کنند که این به معنای بی توجهی به گذشته و بی‌تفاوتی نسبت به آینده نیست بلکه به معنای عدم وابستگی به اتفاقات قبلی و عدم دل‌مشغولی و ترس از اتفاقات بعدی است که موجبات از بین رفتن سلامت و شادابی در زندگی را فراهم می‌کند.[6]

اشاره به مثبت اندیشی و نگرش مثبت در منابع و کتاب های بسیاری مشاهده می شود که کارنگی ها و ناپلئون هیل به نوعی از سردمداران این حوزه بودند. کتاب هایی مانند بیاندیشید و ثروتمند شوید و کتاب معروف راز هم به همین موضوع اشاره دارد ولی آیا مثبت اندیشی و تصویرسازی ذهنی مثبت همان روانشناسی مثبت است؟

شاید بتوان در مواردی آنها را مشابه دانست اما مثبت اندیشی بیشتر بر روایات و حکایات افراد کفایت میکند و هیچ گزاره ی علمی و اطلاعات مستندی برای اثبات آن موجود نیست در حالی که روانشناسی مثبت یک شاخه از علم روانشناسی است که بر روش های علمی تاکید دارد وقابل اثبات می‌باشد.

افراد مهم در روان‌شناسی مثبت عبارتنداز:[7]

• مارتین سلیگمن
• میهای چیکسِنت‌میهای
• کریستوفر پترسون (Christopher Peterson)
• کارول دِوِک
• دانیل گیلبرت (Daniel Gilbert)
• کنون شلدون (Kennon Sheldon)
• آلبرت بندورا
• چارلز آر. اسنایدر (Charles R. Snyder)
• فیلیپ زیمباردو

پژوهش سازمانی مثبت‌گرا (POS)پژوهش سازمانی روی توجه به پویایی‌های مولد درون سازمان‌ها که به توسعه نقاط قوت انسان،‌ افزایش انعطاف‌پذیری در کارکنان، فراهم‌سازی امکان بهبود و بازیابی (healing and restoration)، و ایجاد عملکرد فوق‌العاده فردی و سازمانی منجر می‌شود تمرکز دارد. رفتار سازمانی مثبت‌گرا (POB)"مطالعه و کاربرد مثبت‌گرایی در توانمندی‌های منابع انسانی و ظرفیت‌های روان‌شناسی که می‌توانند برای بهبود عملکرد در محیط کار امروز، اندازه‌گیری شوند، توسعه‌یافته و مدیریت شوند" روانشناسی سازمانی مثبت‌گرا (POP) روان‌شناسی سازمانی مثبت‌گرا به‌عنوان شاخه‌ای از روانشناسی مثبت‌گرا متمرکز بر موضوعات و مسائل کسب‌وکار و سازمان اشاره دارد. روانشناسی سلامت کار مثبت‌گرا (POHP "نحوه‌ای که زمینه کاری (همچون مشاغل، واحدهای کاری،‌ گروهای کاری، حرفه‌ها و سازمان‌ها) تحت تأثیر روابط مثبت‌گرا (positive relationships)، هیجانات مثبت و معناداری مثبت (positive meanings) قرارگرفته یا بر آن تأثیر می‌گذارد"

[1]. Terman

[2]. Veterans Administration

[3]. The National Institute Of Mental Health

[4]. American Psychologist

[5]. Mihalyi Csikszentmihalyi