رضاقلی‌خان هدایت

رضاقلی‌خان هدایت طبرستانی (زادهٔ ۱۸ خرداد ۱۱۷۹ تهران (اصالتاً هزارجریب مازندران[1]) - درگذشتهٔ ۸ تیر ۱۲۵۰ تهران)، ادیب، شاعر و تذکره‌نویس سدهٔ سیزدهم هجری در ایران در دوران حکومت محمدشاه و ناصرالدین‌شاه قاجار بود. خاندان هدایت پور ساکن در روستای گتاب بابل از تبار وی می باشند.

رضاقلی خان هدایت

رضاقلی خان هدایت طبرستانی
نام اصلی رضاقلی خان هدایت طبرستانی
زمینه فعالیتادیب، محقّق، شاعر، تذکره نویس، سفیر، رئیس دارالفنون
ملیت ایرانی
تولد ۱۸ خرداد ۱۱۷۹ خورشیدی
تهران
والدین آقا محمّد طاهر طبرستانی
مرگ اردیبهشت، خرداد ۱۲۵۰ یا ۸ تیر ۱۲۵۰ خورشیدی
ایران، تهران
محل زندگی دامغان، هزار جریب؛ بابل؛ شیراز؛ تهران
مدفن ایران، خیابان استانبول
نام(های)
دیگر		 رضاقلی خان طبرستانی
زمینه تحقیق تاریخ، ادب، عرفان و تصوف
لقب امیرالشعرا، لَلِـه‌باشی، هدایتعلی
نویسنده کتاب‌های :
  1. اصول‌الفصول
  2. تاریخ روضه‌الصفای ناصری
  3. دیوان غزلیات
  4. دیوان قصاید
  5. سِتّهٔ ضروریّه
  6. فرهنگ انجمن‌آرای ناصری
  7. فهرس‌التواریخ
  8. مجمع‌الفصحاء
  9. مدارج‌البلاغه (در علم بدیع)
  10. مفتاح‌الکنوز (در شرح اشعار خاقانی)
  11. نژادنامه
  12. هدایت‌نامه
  13. تذکره ریاض‌العارفین
  14. سفارتنامهٔ خوارزم

زندگی‌نامه

رضاقلی خان طبرستانی ملقب به لَلِه‌باشی در ۱۸ خرداد ۱۱۷۹ در تهران متولد شد. پدرش آقا محمّد طاهر طبرستانی از اعیان قریهٔ چارده هزارجریب (که امروزه تبدیل به شهردیباج در شهرستان دامغان شده است) ، از ملازمان جعفر قلی خان قاجار و در زمان آقامحمد خان خزانه‌دار بود و در دوران فتحعلی شاه نیز این شغل را ادامه داد. رضاقلی خان در شیراز به تحصیل دانش پرداخت. وی از ابتدای جوانی شعر می‌سرود و «چاکر» تخلّص می‌کرد، پس از چندی تخلص خود را به دلیل یک رویا به «هدایت» تغییر داد. [2] [3] در سال ۱۲۴۵ قمری مورد توجه فتحعلی شاه قرارگرفت و به پاداش قصیده‌ای که در مدح شاه سروده بود لقبِ خانی و امیرالشعرایی گرفت. پس از فتحعلی شاه، به دربار محمد شاه راه یافت و با ماندن در تهران به تربیت شاهزاده عباس میرزای ثانی (ملک آرا)، فرزند محمدشاه مأمور شد و به واسطه این منصب به «لله باشی» شهرت یافت. پس از مرگ محمد شاه به دربار ناصرالدین شاه راه یافت و از طرف او به ریاست مدرسهٔ دارالفنون رسید. در سال ۱۲۶۷ قمری پس از پایان جنگ با ترکمانان ناحیهٔ سرخس، به دستور امیرکبیر به‌عنوان سفیر به خوارزم رفت. هدف مأموریت او که یک سال به طول انجامید، آگاهی‌یابی از اوضاع ماوراءالنهر از نظر سوق‌الجیشی، آزادی اسرای مسلمان و ممانعت از خرید و فروش آنان بود.

شیخ اسدالله ایزدگشسب گلپایگانی ملقّب به درویش ناصر علی (۱۳۲۵–۱۲۶۴. ش) در کتاب شمس التواریخ در شرح احوال رضاقلی خان هدایت آورده‌است: «امیرالشّعرا رضاقلی خان هدایت؛ در وصفش نشاطی گفته»:

تا که شعر ایجاد شد آمد دو شاعر در وجودامرءالقیس از عرب خانِ هدایت از عجم

کتاب ریاض العارفین و مجمع الفصحا و اصول الفصول او در جمع شعرا و عرفاً حقّی عظیم دارد. ارادت خدمت مستعلی شاه شیروانی داشته و کتاب فرهنگ انجمن آرای او در بیان لغت فارسی بی نظیر است و سه مجلّد روضةالصفای ناصری از اوست. تولدش در طهران نیمهٔ محرم الحرام ۱۲۱۵ بوده و درگذشتش به طهران ماه ربیع‌الاول سال ۱۲۸۸ این بیت از اوست:

با چنین آهوی مشگین که تو داری با خویشپنجه در پنجهٔ شیران نر انداخته‌ای

و نیز از اوست:

در توبهٔ من از می سعی عجبی داریدمن توبه نخواهم کرد از من طلبی دارید»[4]

فرزندان
  1. علی‌قلی مخبرالدوله
  2. جعفرقلی نیرالملک

وی جد صادق هدایت می‌شد. [5]

شجره نامه خاندان هدایت
رضاقلی‌خان هدایت
جعفرقلی نیرالملکعلی‌قلی مخبرالدوله
سلیمان‌خانرضاقلی‌خان نیرالملکامیرلشگر کریم هدایتهدایت‌قلی‌خان اعتضادالملکدختر (نام؟)مهدی‌قلی‌خان مخبرالسلطنه، نخست‌وزیر ایرانحسین‌قلی‌خان مخبرالدوله، وزیر پست و تلگرافمحمدقلی‌خان مخبرالملک، نمایندهٔ مجلس شورای ملی و وزیر داراییمرتضی قلی‌خان صنیع‌الدوله، اولین رئیس ‌مجلس شورای ملی ایرانزیبنده خانمجوادخان سعدالدوله، نخست‌وزیر ایران
زیورالملوک هدایتغلامرضاخان مخبرالدولهمصطفی‌قلی‌خان فهیم‌الدولهحسن‌علی‌خان نصرالملک
سرلشکر عیسی هدایتمحمود هدایتصادق هدایتاخترالملوکمحمدعلی دولتشاهیاشرف‌الملوکابراهیم جلالیانورالملوکسپهبد حاجعلی رزم‌آرا، نخست‌وزیر ایران
مهرانگیز دولتشاهیبیژن جلالی

آثار
  • مجمع الفصحاء
  • ریاض العارفین
  • فرهنگ انجمن‌آرای ناصری
  • تاریخ روضه‌الصفای ناصری
  • فهرس التواریخ
  • سفارتنامهٔ خوارزم
  • اجمل التواریخ
  • مظاهر الانوار
  • ریاض المحبین
  • مدارج‌البلاغه (در علم بدیع)
  • شمس الحقایق (برگزیده ای از قصاید و غزلیات مولانا)
  • مفتاح‌الکنوز (در شرح اشعار خاقانی)
  • سِتّهٔ ضروریّه (شامل شش منظومه که اثر مشهور گلستان ارم جزو آن است)
  • نژادنامه (در مورد نسب نامهٔ شاهان ایرانی)
  • لطایف المعارف
  • مجمع الاسرار
  • دلیل السالکین
  • خردنامهٔ مظفری
  • دیوان قصاید
  • دیوان غزلیات
  • کلیات اشعار هدایت
  • ریاض العاشقین
  • منشآت
  • بیاض امیرالشعرا
  • اصول الفصول فی حصول الوصول
  • پرتوستان
  • الوان النعم

جستارهای وابسته

منابع
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به رضاقلی‌خان هدایت در ویکی‌گفتاورد موجود است.
  1. هدایت طبرستانی، رضا قلی خان (۱۳۸۲ چاپ دوم). مجمع الفصحا. دوم بخش سوم صفحه ۱۷۸۹. به کوشش مظاهر مصفا. تهران: انتشارات امیرکبیر. شابک ۹۷۸۹۶۴۰۰۰۸۸۷۸۲ مقدار |شابک= را بررسی کنید: length (کمک). تاریخ وارد شده در |سال= را بررسی کنید (کمک)
  2. مجمع الفصحا، ج1، مقدمه
  3. https://www.cgie.org.ir/fa/news/84016
  4. شیخ اسدالله ایزدگشسب گلپایگانی (درویش ناصر علی)، شمس التّواریخ(شرح احوال فقها و حکما و عرفاً و شعرا و ادبا به انضمام مجموعه‌ای از اشعار)،انتشارات نقش جهان، تهران: 1345.
  5. url=http://www.mehrnameh.ir/article/1579/%D8%AE%D8%A7%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%90-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%B6%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9-%D8%A2%D8%AE%D8%B1%D9%8A%D9%86-%DA%AF%D9%81%D8%AA%DA%AF%D9%88-%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%8A%D8%B2-%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%8A-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%B1%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%DB%8C-%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82-%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%8A%D8%AA بایگانی‌شده در ۹ مارس ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۲۰ اکتبر ۲۰۱۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160309092111/http://www.mehrnameh.ir/article/1579/%d8%ae%d8%a7%d8%b7%d8%b1%d8%a7%d8%aa%d9%90-%d8%ae%d8%a7%d9%86%d9%87%e2%80%8c%db%8c-%d8%a7%d8%b9%d8%aa%d8%b6%d8%a7%d8%af%d8%a7%d9%84%d9%85%d9%84%da%a9-%d8%a2%d8%ae%d8%b1%d9%8a%d9%86-%da%af%d9%81%d8%aa%da%af%d9%88-%d8%a8%d8%a7-%d9%85%d9%87%d8%b1%d8%a7%d9%86%da%af%d9%8a%d8%b2-%d8%af%d9%88%d9%84%d8%aa%d8%b4%d8%a7%d9%87%d9%8a-%d8%ae%d9%88%d8%a7%d9%87%d8%b1%d8%b2%d8%a7%d8%af%d9%87%e2%80%8c%db%8c-%d8%b5%d8%a7%d8%af%d9%82-%d9%87%d8%af%d8%a7%d9%8a%d8%aa |archivedate=۹ مارس ۲۰۱۶ |dead-url=yes
  • مدارج‌البلاغه در علم بدیع، نوشتهٔ رضاقلی‌خان هدایت، به‌کوشش حمید حسنی (با همکاری بهروز صفرزاده)، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، چاپ اوّل، ۱۳۸۳، ص یازده ـ دوازده.
  • لغت‌نامهٔ دهخدا
  • Encyclopædia Iranica
  • شناخت نامه ی هدایت، محمدابراهیم ایرج پور، نشریهٔ «آینه میراث»، بهار و تابستان ۱۳۸۹، شماره ۴۶.
آثار رضاقلی‌خان هدایت
اصول‌الفصول | تاریخ روضه‌الصفای ناصری | دیوان غزلیات | دیوان قصاید | سِتّهٔ ضروریّه | فرهنگ انجمن‌آرای ناصری | فهرس‌التواریخ | مجمع‌الفصحاء | مدارج‌البلاغه در علم بدیع | مفتاح‌الکنوز در شرح اشعار خاقانی | نژادنامه | هدایت‌نامه | تذکره ریاض‌العارفین
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.