جوی
جوی مجرایی است که آب را از آن، برای آبیاری زمین‌ها می‌گذرانند.[1] به آب روانی که از رودخانه باریکتر و از جوی پهن‌تر باشد نَهر می‌گویند. به کناره‌های جوی اصطلاحاً جویبار یا لب جوی گفته می‌شود.[2]
به جوی‌ها و نهرهای دست‌ساز معمولاً بتنی کانال گفته می‌شود. در شهرها جوی‌ها در هنگام بارندگی یا شستشوی خیابان‌ها یا از طریق نشت کردن زمین، و عبور رواناب سطحی آب را گردآوری کرده و به بیرون از محدوده شهری هدایت می‌کنند. برای جلوگیری از فرسایش کناره جوی‌ها، ایجاد پوشش گیاهی یا آستر سنگی کفایت می‌کند. آب اگر مدتی در جوی‌ها راکد بماند بدبو می‌شود و ممکن است موش‌ها نیز در آن خانه گزینند.
در جاینام‌های ایران و کشورهای پیرامون واژه جوی در نام برخی از شهرها و روستاها دیده می‌شود از آن جمله جویبار، چهارجوی، جوی‌آباد، بالاجوی، جوی آسیاب و غیره. در ادبیات فارسی جوی مولیان از جوی‌های معروف است. مولیان جویی بود در نزدیکی قلعه بخارا که در آنجا سامانیان باغ بزرگی داشته‌اند.[3] [4]
مادی
مادی به جوی‌ها و نهرهایی گفته می‌شود که جهت تقسیم مقداری از آب زاینده رود در شهر اصفهان در زمان صفویان توسط شیخ بهایی احداث گردید.
مادی‌ها به ترتیب زیر وارد اصفهان می‌شوند:
جوی شاه: که آب آن مخصوص عمارتهای سلطنتی بوده و نصف مادی فرشادی آب داشته‌است.
مادی نیاصرم: این مادی که از بزرگترین مادیهای اصفهان است از کنار پل مارنان از رود جدا شده، از جنب محله لنبان می‌گذرد به طرف شرق اصفهان جریان می‌یابد. این مادی، به هنگام پرآبی، دویست سنگ آب دارد.
مادی فرشادی: این مادی بالاتر از مادی نیاصرم از رودخانه جدا شده، محله‌های چهارسو و شمس‌آباد را مشروب می‌سازد و سپس از محله خواجو می‌گذرد و آب آن به یک چهارم‌اب مادی نیاصرم می‌باشد.
مادی فدن: آب این مادی را سلاطین صفویه وقف سلامتی خود کرده بودند. این مادی بالاتر از سه مادی دیگر قرار داشت و به دروازه دولت می‌رفت. سپس در آنجا به شعبات کوچکی تقسیم می‌شد.
مادی تیران یا طهران: این مادی از مغرب شهر گذشته، به محله بیدآباد و چهارسوق شیرازیها می‌رسید.
سایر مادیهای بزرگ شهر اصفهان عبارت‌اند از ناجوان، نایج، شایج، قمش، و عبدالله خان. به‌طور کلی از سرچشمه زاینده‌رود تا گاوخونی ۱۵۴ مادی و نهر از این رودخانه جدا می‌شود. گمان میرود کلمه مادی مربوط به زمان مادها باشد
نظریه‌ای هست که نام مادی را با قوم ایرانی ماد مربوط می‌داند و اینگونه نهرکشی را «روش مادی» می‌داند، به علت آنکه آب را از چاهها به صورت قنات به روی زمین آورده و جاری می‌ساختند.
مشابه مادیهای اصفهان را می‌توان در آمستردام و دیگر شهرهای تاریخی هلند دید که در هلندی با نام خراخت (Gracht) معروفند. در هلند از مادی‌ها برای تقسیم آب، زهکشی و رد کردن آب اضافی استفاده می‌شود.
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ مادی موجود است. |
منابع
- دهخدا: جوی.
- دهخدا: نهر
- دهخدا: مولیان.
- مهرنامی، شهره، روزنامه همشهری: جوی آب، شبکه جمع‌آوری و حمل زباله نیست، ۱۳ دی ۱۳۸۹. بازدید: فوریه ۲۰۱۲.