برک
بَرَک نوعی پارچهٔ نرم و چسبان و ضخیم است که در خراسان از پشم شتر یا کرک بز با دست میبافند و از آن جامهٔ زمستانی میدوزند.[1] برک از لطافت و استحکام خاصی برخوردار است و از آن عمدتاً برای تهیه و دوخت کت مردانه استفاده میکنند. گرمای پارچههای بسیار ضخیم و نرم برک، دردهای عضلانی را کاهش میدهد و برای دردهای مفاصل نیز التیامبخش است.
برک بهطور معمول خودرنگ بوده و در رنگها قهوهای، سیاه، سفیده، شیری و شکری و خاکستری تولید میشود.
در قدیم، بیشتر درویشان بودند که از برک قبا و کلاه میساختند و بعدها با بهبود کیفیت آن، پادشاهان و فرمانروایان نیز قبا و جبه جنس برک بهتن میکردند.[2]
منطقهٔ تولید
روستای برک؛ نهبندان، بجستان، گناباد، فردوس، بشرویه در خراسان از نواحی اصلی تولید پارچهٔ برک هستند.[3]
تیمور لنگ در سرگذشتی که به قلم خود نوشتهاست دربارهٔ شهر بشرویه خراسان و پاچه برک مینویسد:[4]
- «چند روز بعد نزدیک شهر «بشرویه» رسیدم … سکنه شهر که در سر راهم ایستاده بودند توبرهای داشتند و چیزی از آن بیرون میآوردند و آن را به دو قسمت تقسیم میکردند. یکی را در جیب چپ میگذاشتند و دیگری را در جیب راست. بعداً فهمیدم آنها در توبره خود پشم بز نگه میدارند و آنها موی بز را از کرک جدا میکنند و تا از کرک «برک» ببافند و از موی بز جاجیم و گلیم ببافند. برک از پارچههای ابریشمین چین هم لطیفتر بود و من پارچهای به آن لطافت در عمرم ندیده بودم. در بازدید از یکی از کارگاههای نساجی خواستم به تمام کارگران آن نفری یک سکه هدیه دهم اما آنها نپذیرفتند.»
ناظمالاطبا مینویسد: برک پارچهای از کرک گوسفند و بسیار نفیس و اعلا است که از آن جبه و سرداری دوزند، و برک بخرز و کرمان بر سایر اقسام آن ترجیح دارد.
ادوارد پولاک در سفرنامه خود نوشتهاست:[5]
- «برک پارچهای نرم و چسبان است که از کرک لطیف شتر بافته میشود و در ایران جای فاستونی را گرفتهاست.»
تهیه
برای تهیه این پارچه، کرک بز را پس از کمان زدن و نوار کردن با چرخ میریسند و آن را تبدیل به نخ میکند و در دستگاه تنبافی آن را به پارچه برک تبدیل میکند.[6]
پارچه درشت برک را برای مدتی در مغز گوسفند و آب ولرم میگذارند و با گز روی آن میکشند و با استخوان به آن میزند، موهای اضافه از آن خارج میشود و آنگاه پارچهای نرم و گرم، بهدست میآید.[6]
شمشیرک
شمشیرک در قدیم نام یک نوع از پارچه برک بودهاست. برک در کل پارچهای است که بسیار ارزان بهنظر میرسد و دو نوع از آن وجود دارد؛ به نوع اعلای آن شمشیرک میگویند و نوع زبرتر آن را برک مینامند.[7]
پانویس
- فرهنگ فارسی معین
- دهخدا، سرواژهٔ برک
- راسخون، بازدید: ژوئیه ۲۰۰۹.
- منم تیمور جهانگشا، سرگذشت تیمور لنگ بقلم خود او، ذبیحالله منصوری (مترجم)، مارسل بریون (گردآورنده)، تهران: نشر بهزاد، ۱۳۸۶)، شابک: ۹۶۴-۲۵۶۹-۱۴-۰، صفحهٔ ۸۲
- پولاک، ادوارد، سفرنامه پولاک، ترجمهٔ کیکاووس جهانداری، انتشارات خوارزمی، ۱۳۶۱، ص۱۰۲.
- وبگاه خراشاد بایگانیشده در ۱۸ نوامبر ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine، بازدید: ژوئیه ۲۰۰۹.
- کتاب سفری به ایالت خراسان نوشته چارلز مگ گریگور ، بازدید: ژوئیه ۲۰۰۹.