برزه‌دماغ (کرمانشاه)
برزه‌دماغ (به کردی: به‌رزه‌ده‌ماخ)، یکی از محله‌های قدیمی واقع در بافت قدیمی شهر کرمانشاه است. این محله یکی از روستاهای قدیمی‌ای است که بافت تاریخی شهر کرمانشاه از به هم پیوستن‌شان تشکیل شده‌است. برزه‌دماغ در منطقه ۳ شهرداری کرمانشاه قرار دارد.
| محله برزه‌دماغ | |
|---|---|
| کشور | ایران  |
| استان | کرمانشاه |
| شهر | کرمانشاه |
| نام دیگر | برزه‌ده‌ماخ |
| منطقه شهری | منطقه ۳ شهرداری کرمانشاه |
| ناحیه | - |
| محله | - |
| منطقه پستی | - |
| پیش‌شماره محلی تلفن | - |
تاریخچه
قدمت این محله به اواخر دوران زندیه بازمی‌گردد. در گذشته شهر کرمانشاه در دره رود قره‌سو قرار داشت. پس از تخریب شهر قدیم در اثر حمله کریم‌خان زند در سال ۱۷۵۳ میلادی، مردم به دره رود آبشوران کوچ کردند. از سال ۱۷۶۲ با انتصاب الله‌قلیخان زنگنه به عنوان حاکم شهر، ساخت بازار کرمانشاه و ساختمان‌های جدید در حاشیه رود آبشوران آغاز شد. جمعیت آواره به روستاهای برزه‌دماغ، هوری‌آباد و فیض‌آباد هجوم آورد که اکنون بخشی از بافت قدیم شهر کرمانشاه به‌شمار می‌آیند.[1][2]
با آمدن اتوموبیل به شهر کرمانشاه، به منظور دسترسی به درون محلات فیض‌آباد و برزه‌دماغ و چنانی، نقشهٔ خیابان‌های سپه (مدرس) و جلیلی-برزه‌دماغ در سال ۱۳۱۲ تهیه و عملیات اجرایی آن آغاز شد. در نتیجهٔ ساخت خیابان سپه در این دوره، بازار کرمانشاه به دو پارهٔ شرقی و غربی تقسیم شد. در همین زمان احداث خیابان جلیلی-برزه‌دماغ (جلیلی-شهدای اشک‌تلخ) از شمال به جنوب نیز سبب شد تا پارهٔ شرقی بازار، خود به دو بخش تقسیم شده و راسته بازار چال حسن‌خان در سمت شرق و راسته‌های آهنگرها، بنکدارها، صندوق‌سازها، بزازخانهٔ کهنه و نو و بازار یهودی‌ها در سمت غرب این خیابان قرار بگیرند.[1]
وجه تسمیه
برزه‌دماغ در سمت شرقی رودخانه آبشوران و بر روی برآمدگی تپه مانندی قرار گرفته‌است. در زبان کردی برزه به معنای بلندی است. به احتمال زیاد نامگذاری روستای سابق برزه‌دماغ که بعدها نام خود را به این محله داده‌است، به سبب بلندی زمین‌های آن نسبت به رودخانه و مناطق اطراف آن بوده‌است.[3]
موقعیت
پهنهٔ تاریخی این محله از سمت غرب به خیابان مدرس (سپه)، از شمال به خیابان چهلمتری (شهید مطهری)، از سمت شمال غربی به خیابان شهید واحدی، از سمت جنوب غربی به بلوار شهدای رحمانپور (کوچهٔ ثبت) و خیابان معلم (شاهبختی)، از سمت شرق به خیابان چهلمتری ارتش، و از سمت شمال شرق به خیابان نیروگاه محدود می‌شود.
امروزه بیشتر نام برزه‌دماغ برای اشاره به خیابان برزه‌دماغ (شهیدان اشک‌تلخ) به کار می‌رود و بخش‌های دیگر محله با نام‌های دیگری مورد اشاره قرار می‌گیرند. پهنهٔ امروزی محلهٔ برزه‌دماغ از شمال به میدان وزیری، از جنوب به خیابان سیدجمال‌الدین اسدآبادی (محله ی پُشت بدنه که کل هواس‌خان درآن واقع است)، از شرق به خیابان شهید واحدی و از غرب به خیابان برزه‌دماغ محدود می‌شود.
خیابان‌های اصلی
- خیابان شهیدان اشک‌تلخ (خیابان برزه‌دماغ)
- خیابان سید جمال‌الدین اسدآبادی (پُشت بدنه)
- خیابان شهید واحدی
- خیابان دکتر علی شریعتی (پهلوی)
- بلوار شهیدان رحمانپور (کوچهٔ ثبت)
افراد مشهور
- شیخ محمد حسن حجتی هرسینی کرمانشاهی
- شهرام ناظری
- کیخسرو پورناظری
- علی البرزی
- حسین البرزی
- شیخ محمد حجتی هرسینی کرمانشاهی
- مرتضی نجومی
- نیکزاد نجومی
- سید محمد میبدی
- عبدالجلیل جلیلی
- حسین حجتی هرسینی کرمانشاهی
بناهای شاخص
پانویس
- پایگاه اینترنتی نمای ایران؛ بازار سنتی کرمانشاه، هوشنگ امامی؛ بایگانی‌شده در ۲۷ نوامبر ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine بازدید در ۲۴ اوت ۲۰۱۵.
- خبرگزاری ایسنا: کاش تو دوباره "کرمانشاه" شوی؛ بازدید در ۲۵ اوت ۲۰۱۵.
- ایراندوست، کیومرث؛ بهمنی اورامانی، آرمان. تحولات کالبدی بازار سنتی در شهرهای ایران (مطالعهٔ موردی: بازار شهر کرمانشاه)، در فصلنامهٔ مطالعات شهر ایرانی-اسلامی، شمارهٔ پنجم، پاییز ۱۳۹۱؛ ص۹۰.