گیاهان تراریخته

با توجه به اینکه موجودات زنده مختلف، صفات و خصوصیاتی دارند که به آنها توانایی ویژه‌ای می‌دهد که بتوانند برخی شرایط نامساعد محیطی را بهتر تحمل و مدیریت کنند یا در برابر آفات و بیماری‌های خاصی مقاومت داشته‌باشند، و عطف به اینکه این خصوصیات، از ژن‌هایی که در این موجودات یافت می‌شود، ناشی می‌شود، هدف از روش‌های مهندسی ژنتیک، استفاده از این قابلیت‌ها برای بهبود گیاهان زراعی است. به عنوان مثال، گیاهان بیابانی و شورپسند، قابلیت رشد در شرایط بسیار سخت و کم‌آب بیابان‌ها را دارا هستند. این قابلیت که ناشی از ژن‌های آنهاست که در طول میلیون‌ها سال تکامل به دست آورده‌اند، می‌تواند از طریق روش‌های مهندسی ژنتیک در اصلاح گیاهان زراعی مورد استفاده قرار گیرد. این ویژگی‌ها معمولاً در گیاهان زراعی یافت نمی‌شود تا به کمک روش‌های اصلاح نژاد مرسوم و سنتی بتوان آنها را به گیاهان زراعی منتقل کرد. به همین دلیل، یافتن، جداسازی و انتقال ژن یا ژنهای عامل این ویژگی‌ها، که گاهی در گیاهان غیر هم‌خانواده یا حتی موجود زندهٔ دیگر مانند یک گونهٔ باکتری موجود می‌باشد، از طریق روشهای متداول اصلاح نباتات محقق نخواهد شد. از این رو، در استفاده از این قابلیت باید دستهٔ دیگری از روش‌های اصلاحی را مورد استفاده قرار داد که به روش‌های ژنتیک مولکولی و مهندسی ژنتیک معروف شده‌اند.

با توجه به وجود قوانین و مقررات بین‌المللی نظارتی بر این محصولات نظیر پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا و کدکس غذایی آلیمنتاریوس، وقتی یک محصول تراریخته در آزمایشگاه تولید می‌شود، قبل از رهاسازی و تولید تجاری مجموعه کوتاهی از آزمایش‌های کیفی شامل آزمایش‌ها و آنالیز کیفیت، حساسیت‌زایی، زراعی و زیست‌محیطی را از سر می‌گذرانند. نتایج این آزمایش‌ها در هر کشور در اختیار مرجع قانونی مربوط قرار داده می‌شود. این مرجع که از متخصصین مختلف تشکیل شده‌است، با بررسی نتایج آزمایش‌های ذکر شده از سه جنبه زراعی، بهداشتی و در نهایت زیست‌محیطی، نسبت به رهاسازی آن محصول تصمیم‌گیری می‌کنند. در صورت موافقت با تولید آن محصول تراریخته، برای آن محصول مجوز تولید و مصرف صادر می‌شود.

باید توجه داشت که همانند هر فناوری مدرن دیگری، علی‌رغم فواید بسیار و به تبع آن علاقه‌مندان زیاد در بین محققین و کشاورزان، استفاده از گیاهان تراریخته منتقدینی دارد. این انتقادات بر اساس ملاحظات اکولوژیکی و اقتصادی می‌باشد چرا که موجودات تراریخته غالباً به درخواست ابداع کنندگان آنها تحت قوانین مالکیت معنوی محافظت می‌شوند.[1]

در ایران تولید آزمایشگاهی برخی از محصولات تراریخته در مراکز علمی و دانشگاهی از حدود بیست و پنج سال قبل آغاز شده‌است. اولین محصول کشاورزی تراریخته، رقمی از برنج است که در برابر کرم ساقه‌خوار برنج Chilo suppressalis مقاومت نشان می‌دهد. محصولات دیگری نظیر سیب‌زمینی و پنبه نیز تولید شده‌اند و در حال طی کردن مراحل نهایی ارزیابی و اخذ مجوز رهاسازی هستند.[2]

1. یافتن صفات تازه
2. دستیابی به ژن‌ها
3. الحاق ژن تازه به ژنوم گیاهی
4. دالان‌های رشد و گلخانه‌های خودکار
5. بررسی ایمنی زیستی و اثبات بی خطر بودن آن برای انسان
6. زمان آشکار شدن ژن‌ها فرامی‌رسد

منتقدین تراریخته‌ها معتقدند نوع کشت و تولید این محصولات، استفاده از سمومی مانند سم گلایفوسیت (با نام تجاری RoundUp) را افزایش داده‌اند. ورود این سموم به چرخهٔ غذایی انسان می‌تواند باعث ایجاد بیماری شود. همچنین گیاهان می‌توانند با تثبیت مقادیر زیادی از این سموم در خاک محل کشت خود باکتری‌های حیاتی تثبیت کننده عناصر خاک را از بین برده و منجر به از بین رفتن حاصل‌خیزی خاک شوند. هيچ يك از اين ادعاها از سوي منابع علمي تأييد نشد. علاوه بر اين، اگرچه ادعاها و هياهوي تبليغاتي شديدي از سوي منتقدان فناوري مهندسي ژنتيك، مبني بر سرطان‌زا بودن اين محصولات انجام شد، اما در نهايت مراجع علمي جهان، نظير مرجع ايمني غذايي اتحاديه اروپا، سازمان بهداشت جهاني و سازمان غذا و كشاورزي ملل متحد، رسماً اعلام كردند كه محصولات تراريخته داراي مجوز كه وارد بازار جهاني شده‌اند، فاقد هر گونه آثار سرطانزايي هستند. علاوه بر اين، بررسي‌هاي ديگري نشان داده‌اند كه با توجه به كاربرد بسيار كمتر آفت‌كش‌ها و يا قطع كامل مصرف‌ آنها در توليد اين محصولات، محصولات تراريخته از سالم‌ترين محصولات غذايي دنيا هستند و جنجال‌هاي تبليغاتي بر ضد آنها، فاقد پشتوانه علمي است. به نظر مي‌رسد، انگيزه‌هاي اقتصادي ناشي از تغيير گردش مالي توليد نهاده‌هايي مانند بذر، آفت‌كش و كود عامل اصلي محرك انتقاد بر عليه اين محصولات است.[3][4][5][6][7][8][9][10]

• تراریخته برابر فارسی Transgenic انگلیسی است.

• محصولات تراریخته چیست؟ خبرگزاری ابنا