گرگور مندل

یوهان مندل، در ژوئیه سال ۱۸۲۲ در یک خانواده روستایی آلمانی‌تبار به دنیا آمد. زادگاه او موراویا بود که در آن موقع جزو مستعمره‌های اتریش محسوب می‌شد. در دهکده هاینزدورف وارد مدرسه ابتدایی شد. پس از پایان تحصیلات ابتدایی، برای ادامه تحصیل از هاینزدورف به تروپا، که از شهرهای مجاور بود، رفت و وارد مدرسه متوسطه شد. به دلیل فقر مالی و به توصیه یکی از استادانش وارد خانقاه بزرگ آلبرون شد. وی در بیست و یک سالگی زندگی رهبانی پیشه کرد و لقب گرگور گرفت. مندل دوره مطالعات کشیشی را در سال ۱۸۴۷ به پایان رساند و به درجه افتخاری کلیسا نایل آمد. او در ۴۷ سالگی به مقام سرپرستی صومعه رسید. مندل در سال ۱۸۸۴ درگذشت.

مندل مسئلهٔ وراثت را در گیاهِ نخودفرنگی بررسی کرد. او دو نوع نخودفرنگی را یکی با دانه‌های سبز و دیگری با دانه‌های زرد انتخاب کرد. همان‌طور که همه می‌دانیم:

• اگر نخودفرنگی‌های دانه سبز را با هم جفت کنیم مسلم است که فرزندان نیز دانه سبز خواهند شد.
• اگر نخودفرنگی‌های دانه زرد را با هم جفت کنیم مسلم است که فرزندان نیز دانه زرد خواهند شد.

اما مندل نخود فرنگی‌های دانه سبز و دانه زرد را با هم جفت کرد. مندل مشاهده کرد که همهٔ فرزندان دانه زرد شدند (نسلِ اول همه زرد). با این وجود وقتی این فرزندان را که همگی دانه سبز بودند با یکدیگر جفت کرد، نتیجه بسیار عجیب بود. ۳/۴ فرزندان نسل دوم دانه زرد و ۱/۴ دانه سبز شدند! او همین آزمایش را با خصوصیات و ویژگیهای دیگر گیاه نخودفرنگی نیز تکرار کرد و به نتایج مشابه رسید. از آنجایی‌که او چیزی از ژن‌های غالب و مغلوب نمی‌دانست این موضوع برایش بسیار عجیب می‌نمود. او استدلال کرد که در تعیین هر ویژگی دو عامل نقش دارد. (مثلاً برای تعیین رنگ دانهٔ گیاه نخودفرنگی دو عامل سبز و زرد وجود دارد) یکی از این دو عامل بر دیگری ارجعیت داشته و آن ویژگی یا خصوصیت را تعیین می‌کند. امروزه این عوامل، ژن (الل) نامیده می‌شوند. یافته‌های مندل این عقیده رایج که فرزندان به سادگی صفات والدین را به ارث می‌برند و یا صفات فرزندان آمیخته ای از صفات هر دو والد است، به مبارزه طلبید. در واقع این یافته‌ها نشان داد که بینِ ژنوتیپ (توانایی بالقوهٔ ژنتیکی) و فنوتیپ (ویژگی‌ها و خصوصیات بالفعل شده) تفاوت وجود دارد. مثلاً در مورد گیاه نخودفرنگی، از لحاظ فنوتیپ همهٔ این والدین دانه زرد بودند ولی از لحاظ ژنوتیپ آن‌ها یک ژن دانه سبز و یک ژن دانه زرد داشتند.[2]

مندل گمان می‌کرد که تمامیِ ژن‌ها مستقل از یکدیگر عمل می‌کنند. امروزه می‌دانیم که این قانون تنها برای ژن‌های غیرپیوسته صحیح است. یافته‌های معاصر نشان می‌دهد که قانون مندل در مورد ژن‌های پیوسته صحیح نیست. زیرا تمامی ژن‌های موجود بر روی یک کروموزوم با یکدیگر در ارتباط بوده و متعلق به گروه پیوستهٔ مشابهی می‌باشند. در نتیجه کروموزوم در نقل و انتقالات خود، همه ژن‌های پیوسته را با خود حمل می‌کند؛ بنابراین، بر خلاف باور مندل، ژن‌های پیوسته به‌طور مستقل از یکدیگر انتقال نمی‌یابند، بلکه تنها ژن‌های موجود بر روی کروموزوم‌های مختلف، به‌طور جداگانه انتقال می‌یابند.[3]

• قوانین مندل
• وراثت

• فرهنگ معین - جلد ششم (اعلام)
• پیشگامان علم - نوشته فیلیپ کین - ترجمه پرویز قوامی - تهران انتشارات امیر کبیر ۱۳۶۲