ولی (اسلام)

راغب اصفهانی در کتاب مفردات القرآن گفته است «وَلاء» و همچنین «توالی» به این معنا است که دو چیز یا بیشتر، از یک جنس و بدون اینکه چیزی از غیر آن‌جنس حایل شود، کنار هم آید. این معنای لغوی ولاء و توالی است، و گاهی این لفظ به‌طور استعاره و مجاز در موارد زیر به کار می‌رود:

۱. قربی که از جهت مکان حاصل می‌شود.

۲. قرب از جهت نسبت.

۳. قرب از جهت دوستی و گفته می‌شود: «ولی فلان، دوست فلانی».

۴. قرب حاصل از نصرت و گفته می‌شود: «ولی فلانا، یاری کرد فلان را».

۵. از جهت اعتقاد. گفته می‌شود: «فلان ولی فلان، هم‌عقیده و هم‌سوگند اوست».

۶. در معنای مباشرت در کار و اختیار داری در آن، و گفته می‌شود: «فلان ولی لامر کذا، فلانی اختیار دار فلان کار است.»

وِلایت (به صدای پائین واو) و وَلایت (به صدای بالای آن) به یک معنا است، مانند دلالت و دلالت که هر دو به یک معنا است، و حقیقت ولایت عبارتست از بعهده‌گرفتن کار، و منصوب شدن بر آن و «ولی» و «مولی» هر دو استعمال می‌شوند در این معنا، البته‌هم در معنای اسم فاعل آن، یعنی موالی (به کسر لام) و هم در معنای اسم مفعول آن یعنی‌موالی (به فتح لام) و به مؤمن گفته می‌شود ولی‌الله ولی دیده نشده که بگویند مؤمن مولای‌خداست، ولی هم گفته می‌شود «الله ولی‌المؤمنین» و هم «الله مولا المؤمنین».[1]

در قرآن به‌طور خاص این کلمه در آیهٔ ۵۵ سورهٔ مائده به کار رفته است:

إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسولُهُ وَ الَّذِینَ ءَامَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصلَوةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَوةَ وَ هُمْ رَکِعُونَ جز این نیست که ولی شما خداست و رسول او و آنان که ایمان آورده‌اند، همان ایمان آورندگانی که اقامهٔ نماز و ادای زکات می‌کنند در حالی که در رکوع نمازند.

در حدیث غدیر خم نیز به‌طور خاص این کلمه یا یکی از مشتقات آن به کار رفته است:

«من کنت ولیّه فعلیّ ولیّه» یا «من کنت مولاه فهذا علی مولاه»[2]

در تفکرات شیعی «ولایت مستلزم تصرف یک دوست در امور دوست دیگر» بیان شده‌است و تأکید شده‌است چنانچه کفار به عنوان اولیای مسلمین در نظر گرفته شوند، به تدریج ایمان مسلمین تباه می‌گردد.[3]

غدیرستان