نجم‌السلطنه

ملک‌تاج خانم نوه عباس میرزا ولیعهد قاجار، و دختر فیروز میرزا نصرت الدوله بود[1] و در سال ۱۲۷۰ ق / ۱۲۳۳ ش متولد شد. مادر او حاجیه همایون سلطان (هما) خانم، دختر بهمن میرزا بهاءالدوله و واقفه مسجد[2]و مدرسه شاهزاده خانم (مسجد الزهراء کنونی)[3] در گذر وزیردفتر (جنب خیابان شاهپور سابق و وحدت اسلامی کنونی) بود.[4] ملک تاج بزرگترین فرزند خانواده و دارای دو خواهر به نامهای ماه سماءخانم و سرورالسلطنه (همسر مظفرالدین شاه) بود و تنها یک برادر تنی به نام عبدالحسین میرزا فرمانفرما داشت.[5]

خواندن و نوشتن را با خواهرانش نزد معلم‌های خانگی فراگرفت و در سن شانزده سالگی با مرتضی‌قلی خان نوری، وکیل الملک و حاکم کرمان از خاندان اسفندیاری، (۱۲۸۴تا ۱۲۹۶ه‍. ق) که از او بسیار بزرگتر و دارای همسر و اولاد بود ازدواج کرد.[6][5] نجم السلطنه از این ازدواج صاحب دو دختر به نام‌های ملوک ملقب به عشرت الدوله و فاطمه ملقب به شوکت الدوله شد. اندکی بعد، وکیل‌الملک به تهران خوانده شد و آنجا درگذشت.

در سال ۱۲۶۰ هـ. ش نجم‌السلطنه با میرزا هدایت‌الله وزیر دفتر آشتیانی ازدواج کرد. حاصل این ازدواج هم دو فرزند بود، آمنه دفترالملوک و محمد مصدق که بعدها نخست‌وزیر و یکی از چهره‌های معروف تاریخ ایران شد. بعد از درگذشت وزیر دفتر، نجم‌السلطنه سرپرستی دو فرزندش را برعهده گرفت. او دو سال بعد به ازدواج فضل‌الله خان وکیل‌الملک از سادات طباطبایی و منشی باشی مظفرالدین شاه درآمد.[7] این ازدواج نیز در سال ۱۲۸۵ هـ. ش با مرگ میرزا فضل‌الله خان پایان یافت و حاصل آن فرزندی بود به نام ابوالحسن دیبا (ملقب به ثقه الدوله).[8]

در عهد سلطنت مظفرالدین شاه عبدالحسین میرزا فرمانفرما، برادر نجم‌السلطنه، به دستور شاه به عتبات تبعید شد. در این مدت نجم‌السلطنه اداره امور برادرش را برعهده گرفت و اندکی بعد برای دیدن او به عتبات رفت و از آنجا عازم حج شد.[8]

ورودی بیمارستان نجمیه در تهران

نجم السلطنه از سال ۱۳۰۷ش به ساخت و وقف بیمارستانی در محل سکونت خود، خیابان دروازه یوسف آباد (حافظ امروزی)، همت گمارد که این موقوفه به نام بیمارستان نجمیه تهران تا به امروز باقی است. نجم السلطنه برای مخارج این بیمارستان درآمد چندین ملک خود را اختصاص داد و تا زمانی که خود زنده بود نظارت بر امور آن را برعهده داشت. پس از آن طبق وقف نامه، تولیت به دست دکتر محمد مصدق و بعد از وی به میرزا ابوالحسن خان ثقه الدوله دیبا و پس از این دو پسر به فرزندان بزرگشان تعلق می‌گرفت. او همچنین نظارت بر این بیمارستان را به دخترانش؛ فاطمه خانم شوکت‌الدوله، ملوک خانم عشرت‌الدوله و آمنه دفتری (دفترالملوک) واگذار کرد. این بیمارستان در ۱۵ آذر ۱۳۰۸ افتتاح شد و همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

پشتکار و علاقه‌ای که نجم السلطنه به راه‌اندازی این بیمارستان از خود نشان داد تا بدانجا بود که در طول چند سالی که بیمارستان ساخته می‌شد، با وجود کهولت سن در خانه کوچکی در همان باغ می‌زیست و شخصاً به امور ساختمان سرکشی می‌کرد و هر غروب اجرت کارگران را خود می‌پرداخت. سال‌ها بعد از مرگ او در گوشه‌ای از ضلع جدیدی که محمدحسن شمشیری (صاحب چلوکبابی معروف در بازار) بر بیمارستان افزود، روی پلاکی مسین سیاه جمله‌ای که نجم السلطنه همیشه بر زبان می‌راند حک شده‌است: «هرکس آن درود عاقبت کار که کشت».[9] بیمارستان نجمیه از نخستین بیمارستان‌های مدرن تهران به‌شمار می‌رود.[10][8][8]

حاجیه ملک تاج خانم نجم‌السلطنه در ۱۰ دی ۱۳۱۱ در تهران درگذشت[11] و در نجف اشرف به خاک سپرده شد.[8]

عبدالحسین میرزا فرمانفرما به همراه خواهرش ملک تاج نجم‌السلطنه

نجم‌السلطنه زنی مقتدر و سخت کوش و به قول یکی از دختران فرمانفرما، عمه پیر ۸۰ ساله اش: «زن مسن و کوچک اندامی بود. چادر سیاه بر سر داشت و از در بیرونی وارد اتاق پدرم می‌شد و با حرکت سر جواب تعظیم ما را می‌داد و به سرعت به طرف برادر روانه می‌شد. چهره‌ای سفید داشت با چشمانی درشت و برآمده به رنگ میشی روشن… با وجود کهولت سن، اما جلد و چابک بود. فکری روشن و گفتاری تند و تا حدی خشن داشت، ولی اغلب شاهزادگان مسن آن دوره آهنگی با تحکم و گفتاری نسبتاً درشت داشتند. در آن سن شخصاً مشغول نظارت بر ساخت ساختمان بیمارستانی بود که به نام «بیمارستان نجمیه» پای برجاست. زندگانی او ساده و بی‌آلایش بود و ثروتش را با انرژی بسیار و ایمان راسخ صرف ساختن اولین بیمارستان خصوصی و مدرن تهران کرد».

جملات آغازین یکی از نامه‌های ملک تاج خانم نجم السلطنه به برادرش عبدالحسین میرزا: «قربانت بگردم شاهزاده جان خودم، انشاءالله احوال نازنینت خوب است. اگر از احوال من بخواهید شکر خدا نعمت سلامتی داریم، والله بالله دلم یک خرده شد برای شما، گور پدر دنیا کرده، کاش من جای شما بودم، خدمت جناب سیدالشهدا. قربانت شما را به خدا قسم التماس دعا دارم، کاش مرا بخواهد بیایم. قربانت از غصه شما دلم خون شد، چه طهران مرده شور ببرد. نه نون، نه آب، روزگار تلخ‌تر از زهر…».[5]