میرزا عیسی قائم‌مقام

مقبرهٔ میرزا عیسی معروف به میرزا بزرگ قائم مقام پدر میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی، در محاذات جنوبی بقعهٔ ثقةالاسلام تبریز قرار گرفته و مرکب از دو قسمت است. قسمت فوقانی آن مخصوص سرایدار و محافظ و بیتوتهٔ دراویش است و قسمت تحتانی آن عبارت از یک دهلیز و یک زیر زمین است که قائم مقام و عیالش در زیرزمین و یکی از سردارانش به نام آقا حسین در دهلیز آن به خاک سپرده شده اند. روی هر سه قبر کتیبهٔ مرمرینی نهاده شده که از لحاظ خط و حجاٌاری از شاهکارهای هنری قرن سیزدهم به شمار می‌روند.

نوشتهٔ سنگ روی قبر قائم مقام چنین است:

« هو. کل من علیها فان» [1] مزار کثیر الانوار سید پاک زاد خجسته ذات سایا جلیل سید کاینات علیه افضل التحیاتٌ، مًوید الملک والدین، ناصح الملوک و السلاطین، محمد عیسی بن حسن الحسینی الفراهانی است که تا بود اسماً و رسماً به بزرگی مشهور و ذاتاً و صفاتاً به نکوئی مشهور بود.ومن بدو امره الی ختم عمره در ملک ایران به سعادت و نیکنامی و وزارت و قائم مقامی زیسته، مرجع امرا و ملجاء فقرا بود و جهد ها در کار جهاد مشرکین و حفظ ثغور مسلمین کرد و ابتدا خود مؤسس نظام جدید در ملک اسلام گردید و در مساًلهٔ جهاد و نبوت خاص از روی صدق و علم و اخلاص رسالات واضحة الدلالات نگاشت و به یادگار گذاشت و در سال هزار و دویست و سی و هفت بهشت خلد خرامید، تغمده الله بغفرانه و اسکنه بحبوحة جنانه و حشره مع اجداده الطاهرین سلام الله علیهم اجمعین الی یوم الدین. حررٌه و نقره محمد علی الحسینی القزوینی غفرالله ذنوبه-

و متن کتیبهٔ قبر موجود در دهلیز مقبرهٔ قائم مقام نیز چنین است:

هو الحی الذی لایموت. ای دل غلام شاه جهان باش و شاه باش ..... پیوسته در حمایت و ظل اله باش [2] «کل شیء هالک الاوجهه»[3] همه را اجل موکل است و عمر در گذر. فاعتبروایا اولی الابصار[4]، کز بسی خلق است دنیا یادگار[5]، چنانکه مرحمت پناه، علیین آرامگاه، آقا حسین خلف الصدق علی رضا خان شیرازی در این تودهٔ مغاک بالین از خشت و بستر از خاک ساخته است، از جذبات صداقت جبلٌی چنانکه از عنفوان جوانی تا انتهاء عمر گرامی مساعی جمیله و مجاهد حسنه در آستانهٔ علیهٔ وزرای عظام و سادات ذوی الاحترام از جانب مغفرت مآب حاجی میرزا حسین تا جناب اتابک اعظم میرزا ابوالقاسم قائم مقام ادام الله اقباله به عمل آورده، هنگام ممات نیز در جوار روضهٔ تابناک و مقبرهٔ پاک جناب صدر الوزراء میرزا بزرگ قائم مقام مدفون گشت، نورالله مرقدهم و طیب الله مضجعم، فی بیست و یکم شهر شوال سنهٔ هزار و دویست و چهل و نه هجری 1249.

این مقبره حیاط وسیعی دارد که یک در آن به کوچهٔ بقعهٔ سید حمزه باز می‌شود و در دیگرش نیز به مقبرهٔ ملا باشی باز می‌شود.

• نقل از آثار باستانی آذربایجان، آثار و ابئنیه تاریخی شهر ستان تبریز، جلد اول چاپ دوم سال 1374 صفحه ۴۲۹، نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تالیف : عبدالعلی کارنگ
• نسب نامه قائم مقام فراهانی