مم و زین
مَم و زین نام یکی از داستان‌های منظوم عاشقانه به زبان کردی است. اولین کسی که مم و زین را مکتوب کرده، احمد خانی (۱۷۰۷ -۱۶۵۱) است که درسدهٔ ۱۷ میلادی (اولین انتشار در سال ۱۶۹۲ میلادی) آن را به کرمانجی نوشته است.[1] مم و زین داستان مهر پرشور دو دلدار به نامهای مم و زین است که این دو در پایان داستان در ناکامی جان می‌سپارند. صحنه این داستان در سرزمین جزیره در شمال بین النهرین (شمال عراق و جنوب ترکیه) در قلمرو امیر سرزمین بوتان است.
داستان
مم و زین داستان دو عاشق است که در روز نوروز دیدار می‌کنند و عاشق هم می‌شوند. بکر که یکی از اهالی دربار است، در کار عاشقان فتنه‌انگیزی می‌کند و میر را برعلیه آنها تحریک می‌کند. به این ترتیب مم به زندان می‌افتد و در زندان می‌میرد. نکته‌ای که این کار ادبی را از برخی منظومه‌های عاشقانه جدا می‌سازد، تغییرِ معشوق فرد عاشق در پایان داستان و گرویدن او به سمت عشق واقعی که همان عشق به خداوند یکتا می‌باشد، است (همانند عشق زلیخا به یوسف، هرچند که این‌دو بهم رسیدند).[2]
اهمیت مم و زین
برخی مم و زین را منظومه ملی کردها دانسته‌اند.[3] از آنجا که احمد خانی در این کتاب لزوم وجود دولتی برای کردها را مطرح می‌کند. علاوه بر بعد داستانی و ناسیونالیستی مم و زین اهمیت عرفانی نیز دارد، زیرا خانی مکررا اشاراتی به درون مایه عرفانی کار خود می‌کند و در انتهای داستان مم را به مقام فنا فی الله می‌رساند.[4]
میراث
در سال ۱۹۹۲ فیلمی دربارهٔ مم و زین و به همین نام از سوی امید ایلچی در ترکیه ساخته شد. مم و زین را عبدالرحمن شرفکندی (هژار) از کردی کرمانجی به کردی سورانی ترجمه کرده‌است.
منابع
- «AḤMAD-E ḴĀNI – Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۲۴.
- پنج داستان عاشقانه به زبان ساده، ابوالفضل رمضی، اراک، ۱۳۹۵.
- «AḤMAD-E ḴĀNI – Encyclopaedia Iranica». iranicaonline.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۲۴.
- خزانه دار، معروف (2002). تاریخ ادبیات کرد، جلد دوم، اربیل: نشر آراس،
| سروده‌ها و تألیفات | آلکوک (۱۹۴۵/۱۳۲۵) • بَیتی سَرمَر (۱۹۵۷/۱۳۳۶) • هه‌ژار بو کوردستان (۱۹۶۶/۱۳۴۴) • هَنبانه‌بورینَه (۱۹۹۰/۱۳۶۹) • چیشتی مجیور (شلم‌شوربا) (۱۹۹۷/۱۳۷۲) |  |
|---|---|---|
| ترجمه‌ها | مم و زین از احمد خانی (۱۹۶۰/۱۳۳۸) • شرف‌نامه از شرف‌خان بدلیسی (۱۹۶۰/۱۳۳۸) • رباعیات خیام از حکیم عمر خیام (۱۹۶۸/۱۳۴۶) • عشیرهٔ گاوان (هوزی جاوان) از مصطفی جواد (۱۹۷۳/۱۳۵۱) • قانون در طب از ابن‌سینا (۱۹۷۹/۱۳۵۷) • پنج انگشت یک مشت است از بریژیت ونگور بورسکی (۱۹۸۰/۱۳۵۸) • آری این‌چنین بود برادر از علی شریعتی (۱۹۸۰/۱۳۵۸) • پدر، مادر، ما متهمیم از علی شریعتی (۱۹۸۱/۱۳۵۹) • عرفان، برابری، آزادی از علی شریعتی (۱۹۸۱/۱۳۵۹) • شرح دیوان ملای جزیری از ملای جزیری (۱۹۸۲/۱۳۶۱) • آثارالبلاد و اخبارالعباد از زکریای قزوینی (۱۹۸۷/۱۳۶۶) • قرآن پیروز (۲۰۰۰/۱۳۷۹) • یک، جلوش تا بی‌نهایت صفرها از علی شریعتی (۲۰۰۱/۱۳۸۰) • تاریخ اردلان از مستوره اردلان (۲۰۰۲/۱۳۸۱) • تاریخ سلیمانیه (شهرزور) و منطقه‌های آن از محمدامین زکی‌بیگ (۲۰۱۴/۱۳۹۳) • فرهنگ‌لغت عمید از حسن عمید (چاپ‌نشده) • روابط فرهنگی ایران و مصر (چاپ‌نشده) • | |
| نوشتارهای وابسته | ||
 رده | ||
ترجمه به فارسی: عبدالخالق رحمانی