محمد خالصی‌زاده

محمد خالصی‌زاده فرزند محمدمهدی خالصی که در ۱۲۷۰ خورشیدی در کاظمین متولد شد. مراحل مختلف علوم دینی نزد علمای برجسته زمان، مهدی مرایاتی، صادق خالصی، راضی خالصی، محمد حسین کاظمی، آخوند خراسانی و میرزا محمدتقی شیرازی سپری کند و قبل از ۲۰ سالگی به درجه اجتهاد برسد. وی علاوه بر علوم اسلامی، علوم دیگر مانند ریاضیات، علوم‌طبیعی و طب را نیز فراگرفت و به زبان‌های انگلیسی، فرانسه، ترکی و فارسی تسلط یافت. پس از آغاز جنگ جهانی اول و حمله انگلیس به بندر فاو در سال ۱۳۳۲ خالصی زاده به همراه دیگر مقابله با انگلیسی‌ها بسیج کردند. در قیام مردم کربلا در ۱۹۲۰ (۴ شوال ۱۳۳۸ ه‍.ق) به رهبری میرزا محمدتقی شیرازی خالصی زاده به مردم انقلابی پیوست و یکی از گردانندگان اصلی آن شد. انگلیسیها برای سرکوب قیام کربلا را محاصره کردند و تسلیم شدن هفده نفر از رهبران قیام را از شروط ترک مخاصمه دانستند و سرانجام وارد کربلا شدند، ولی نتوانستند محمد را دستگیر کنند. در ۱۹۲۱ ملک فیصل قرارداد تحت الحمایگی انگلستان را پذیرفت که به اعتراضات گسترده مردمی انجامید. در پی آن کمیته ای پنج نفره از شخصیتهای سیاسی و مذهبی تشکیل شد که خالصی زاده نیز عضو آن بود. اعضای این کمیته با ملک فیصل مخالفت مردم عراق با قیمومیت انگلستان را اعلام نمودند. مراجع اعلی از جمله میرزا محمد حسین نائینی، محمدمهدی خالصی و سید ابوالحسن اصفهانی در فتوایی انتخابات را تحریم کردند که این امر در نهایت به ناکامی فیصل در اجرای انتخابات عمومی و تشکیل مجلس مؤسسان انجامید. حکومت با هجوم به خانه محمدمهدی خالصی و بازداشت وی و چند تن دیگر و تبعید آنها به حجاز و قم، تلاش کرد تا جریان مخالفت آنها را به بهانه ایرانی بودن برخی از آنان به مسائل قومی نسبت دهد. از سوی دیگر گسترش مبارزات مردمی به تبعید محد خالصی زاده و سید محمدصدر از سوی مقامات انگلیسی به ایران انجامید.[2][3]

پس از ورود علما به ایران، وی در فعالیت‌های ضد انگلیسی خود ادامه می‌داد و برای بازگشت علما به عراق جند بار با احمد شاه ملاقات نمود. در جریان حرکت جمهوری‌خواهی رضاشاه از مخالفان سرسخت وی بود. در ایران دو سال در مشهد بود. پس از خلع احمدشاه قاجار چهار سال در تهران ماند. وی در سال ۱۳۰۲ خورشیدی مجموعه‌ای با نام «جمعیت مجتمعین مسجد سلطانی» را تشکیل داده بود که درصدد احیای آن برآمد. در این وقت او امام جماعت مسجد سلطانی (مسجد امام فعلی) بود.

خالصی زاده در این دوران و در اوج قدرت رضاخان به سال ۱۳۰۳ نشریه‌ای منتشر می‌کرد به نام «اتحاد اسلام». همانگونه که از عنوان این نشریه پیداست مهدی خالصی و فرزندش در فکر اندیشه‌های اتحاد مسلمانان جهان بودند.[4] وی سپس به‌دلیل دخالت در امور سیاسی یا تحریک مردم به اغتشاش زندانی گشت و پس از سه ماه به تویسرکان تبعید شد. پس از یک‌سال به نهاوند تبعید شد و بعد از آن به کاظمین بازگشت که به او اجازهٔ اقامت ندادند و به قصر شیرین رفت. پس از آن باز به تبعید تویسرکان، بازگشت و ۱۱ سال را در تبعید گذراند. پس از خروج رضاشاه، انگلیسی‌ها به وی فشار آوردند تا به کاشان رفت. در کاشان به فعالیت‌های وسیع سیاسی-مذهبی پرداخت. از جمله به احیای مدارس علمیه و به متشکل‌کردن جوانان مذهبی شهر مشغول بود که بسیاری از این افراد، از عناصر تأثیرگذار فداییان اسلام و جریان مبارزه با بهائیت شدند.[5]

پس از ۱۳۲۴ خورشیدی به تهران آمد. در این اثنا به انتشار نشریاتی مبادرت ورزید. در مجله منشور نور و همچنین وظیفه فعالیت می‌کرد. وی از منتقدین روحانیون سنتی از یک سو، و متجددین از سوی دیگر بود. به عقیدهٔ بسیاری، وی می‌توانست از فعالترین عناصر مذهبی-سیاسی این دوره ایران باشد. اما بیشتر به دلیل سلیقه‌های خاصش در مسائل مذهبی و اجتماعی در میانهٔ راه متوقف شد. در سال ۱۳۲۷ به یزد تبعید و ۲ سال را در آنجا گذراند و در عین حال به فعالیت‌هایش ادامه داد. در آبان ۱۳۲۸ به عراق تبعید شد و در کاظمین به فعالیت پرداخت. در عراق نیز به دلیل فعالیت ضد عبدالکریم قاسم چند بار بازداشت گردید. وی در سال آذر ماه ۱۳۴۲ در بغداد درگذشت.