زبان‌های فینو-اوگری

زبان‌های فینو-اوگری (مجاری: Finnugor nyelvek‎;فنلاندی: Suomalais-ugrilaiset kielet‎;فرانسوی: Langues finno-ougriennes‎;انگلیسی: Finno-Ugric languages‎) نام زیرگروهی از زبان‌های اورالی است. بسیاری از زبان‌شناسان زبان‌هایی چون مجاری، فنلاندی، استونیایی و شماری دیگر را در این دسته جای‌می‌دهند. برخلاف بیشتر زبان‌هایی که در اروپا گویشورانی دارد، این زبان‌ها پیوندی با زبان‌های هند و اروپایی ندارند. زبان‌های سمویدی هم زیرگروهی از زبان‌های اورالی‌است. پاره‌ای از زبانشناسان اورالی و فینو-اوگری را برابر هم می‌دانند. دسته کوچکی از زبان‌های فینو-اوگری با خطر نابودی رودررویند.

فینو-اوگری
پراکنش:شرق، مرکز و شمال اروپا، شمال آسیا
تبار:اورالی
  • فینو-اوگری
زیرگروه‌ها:
ایزو ۲–۶۳۹ / ۵fiu
گلاتولوگNone
زبان‌های فینو-اوگری.

فینو-اوگری‌ها به مردمانی گفته می‌شود که به یکی از زبان‌های این خانواده سخن بگویند.

خاستگاه

زادگاه زبان‌های فینو-اوگری به درستی آشکار نیست. بیشتر، مرکز و شمال روسیه و باختر کوه‌های اورال را در زمان هزاره سوم پیش از میلاد، خاستگاه این زبان‌ها می‌انگارند. این نگره از اینجا برخاسته است که سه زبان اورالی از سه شاخه گوناگون -موردوویایی، ماری و پرمی- در کناره میانه‌های رود ولگا جای‌گرفته‌اند. از دیگرسو نام برخی گیاهان و جانوران در این زبان‌ها (نام‌هایی مانند صنوبر، کاج سیبری، صنوبر سیبری، نارون سرخ و…) با این‌جای‌انگاری همخوانی دارند. دربازسازی زبان نیافینو-اوگری وامواژه‌های بسیاری از زبان‌های هند و ایرانی به چشم می‌خورد. پیشینه درونشد این واژگان شاید به زمان زیست قوم‌های ایرانی سکاها و سرمتی‌ها در استپ‌های اوراسیا بازگردد.

از گواهی‌ها برمی‌آید که اسلاوها پس از کوچشان به سرزمین‌های روسیه، فینو-اوگری‌زبانان را از منطقه میان کوه‌های اورال تا دریای بالتیک که زیستگاهشان بوده‌است، تارانده‌اند. این را از پخش فرهنگ سفال‌ابزاری وابسته به دوره پارینه‌سنگی برداشت کرده‌اند. این فرهنگ را که به ۴۲۰۰ تا ۲۰۰۰ (پیش از میلاد) بازمی‌گردد را از آن توده‌های فینو-اوگری‌زبان می‌انگارند.

با اینکه کوشش شده‌است تا این خانواده زبانی را پیوسته به زبان‌های هند و اروپایی بشناسانند، ولی اختلاف دستوری عمومی این زبان‌ها با زبان‌های هندواروپایی این کوشش را نافرجام گذارده‌است.

دسته‌بندی

فینو-اوگری زیرشاخه‌ای از خانواده بزرگ زبان‌های اورالی است. خانواده فینو-اوگری خود چنین دسته‌بندی می‌شود:

اوگری:

فینو-پرمی

سنجش واژگان
فارسی فنلاندی استونیایی سامی شمالی ایناری سامی ماری کومی خانتی مجاری بازسازی فینو-اوگری
دل sydän, sydäm- süda, südam- - - šüm śələm səm szív *‎śiδä(-mɜ) / *śüδä(-mɜ)
دامنِ پوشاک syli süli salla, sala solla šəl syl jöl öl *süle / *sile
سیاهرگ suoni soon suotna, suona suona šön sən jan ér *sōne / *se̮ne
رفتن mennä, men- minna, min- mannat moonnađ mije- mun- mən- menni, megy *mene-
ماهی kala kala guolli, guoli kyeli kol - kul hal *kala
دست käsi, käte-
gen. käden, part. kättä		 käsi, kät-
gen. käe, part. kätt		 giehta, gieđa kieta kit ki köt kéz *käte
چشم silmä silm čalbmi, čalmmi čalme šinča śin sem szem *śilmä
یک yksi, yhte-
gen. yhden, part. yhtä		 üks, üht-
gen. ühe, part. üht(e)		 okta, ovtta ohta ikte ət'ik ĭt egy *ykte
دو kaksi, kahte-
gen. kahden, part. kahta		 kaks, kaht-
gen. kahe, part. kaht(e)		 guokte kyeh´ti kokət kyk kät kettő/két *kakta / *käktä
سه kolme kolm golbma kulma kumət kujim koləm három *kolme / *kulme
یخ jää jää jiekŋa, jieŋa jiena ij ji jöŋk jég *jäŋe
شپش täi täi dihkki tikke tij toj tögtəm tetű *täje

شمارگان
شماره فنلاندی استونیایی وورو سامی شمالی سامی ایناری ارزیا ماری مرغزاری مانسی مجاری نیافینو-اوگری
۱ yksi üks ütś okta ohta vejke ikte akva egy *ykte
۲ kaksi kaks katś guokte kyeh´ti kavto kokət kityg kettő *kakte
۳ kolme kolm kolm golbma kulma kolmo kumət hurum három *kolm-
۴ neljä neli nelli njeallje nelji ńiľe nələt nila négy *neljä-
۵ viisi viis viiś vihtta vitta veƭe wizət at öt *vit(t)e
۶ kuusi kuus kuuś guhtta kutta koto kuδət hot hat *kut(t)e
۷ seitsemän seitse säidse čieža čiččam śiśem šəmət sat hét N/A
۸ kahdeksan kaheksa katõsa gávcci käävci kavkso kandaš(e) ńololov nyolc N/A
۹ yhdeksän üheksa ütesä ovcci oovce vejkse indeš(e) ontolov kilenc N/A
۱۰ kymmenen kümme kümme logi love kemeń lu lov tíz N/A

منابع
    • نویسندگان ویکی‌پدیای انگلیسی،‎Finno-Ugric languages. (۱۷ ‏آوریل ۲۰۰۷)
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.